مایع آمنیوتیک چگونه است؟

هر چند دوران بارداری برای تمام مادران دنیا پر از خاطرات و لحظات شیرین و فراموش نشدنی است اما همواره بارداری و زایمان همراه با خطراتی بالقوه برای مادر و جنین است. امروزه با پیشرفت علم پزشکی بسیاری از این خطرات کاهش یافته اند اما از آنجا که شناخت علائم خطر و محافظت از خود برای هر مادری فریضه است؛ از شما می خواهیم این چگونه را از نظر بگذرانید.

مایع آمنیوتیک دور جنین چیست؟
مایع آمنیوتیک ماده ای است که جنین را در کیسه جنین احاطه کرده است. از جمله کارهایی که این مایع انجام می دهد این است که به عنوان یک ضربه گیر، جنین را در مقابل صدمات و بند ناف را در مقابل تحت فشار قرار گرفتن و در نتیجه اختلال در اکسیژن رسانی به جنین، محافظت می کند. اگر پزشک به شما گفته است که مایع آمنیوتیک شما بیش از حد است، خیلی نگران نباشید. بیشتر زنانی که دچار این مشکل هستند کودکانی سالم به دنیا می آورند. ولی در بعضی موارد این مسئله ممکن است علامتی از دیابت و یا مشکلی در جنین باشد.

مایع آمنیوتیک کجا تولید می شود؟
در طی ۱۶ هفته اول حاملگی، جفت، غشاهای آمنیوتیک، بند ناف و پوست جنین، همگی مایعی تولید می کنند که همزمان با رشد جنین، کیسه آمنیوتیک را پر می کند.
پس از آن جنین شروع به بلعیدن مایع کرده، مایع از کلیه های جنین گذشته و به صورت ادرار از بدن جنین خارج می شود و این چرخه مجدداً تکرار می شود. طوری که کل مایع آمنیوتیک، هر چند ساعت یک بار از این چرخه عبور می کند.
جنین همچنین مقداری مایع از ریه هایش ترشح می کند. مقدار کمی از مایع آمنیوتیک جذب کیسه آمنیوتیک شده و وارد بدن مادر می شود و یا از طریق خون بند ناف به بدن مادر برمی گردد.
بنابراین، جنین نقش مهمی در حفظ مقدار مناسب مایع در کیسه آمنیوتیک دارد.

زیاد بودن مایع آمنیوتیک، از حد طبیعی را هیدرآمنیوس یا پلی هیدرآمنیوس و کم بودن آن را الیگوهیدرآمنیوس می گویند.
پلی هیدرآمنیوس خطر زایمان زودرس را افزایش می دهد، بنابراین مادر باید تحت نظر باشد.

وظایف مهم مایع آمنیوتیک چیست؟
- به عنوان یک ضربه گیر، جنین را در مقابل صدمات و بند ناف را در مقابل تحت فشار قرار گرفتن (و در نتیجه اختلال در اکسیژن رسانی به جنین) محافظت می کند.
- جنین و رحم را از عفونت محافظت می کند.
- به عنوان یک منبع کوتاه مدت از مایعات و مواد غذایی برای جنین عمل می کند.
- به جنین برای تنفس و تحرک کمک می کند.
- به تکامل مناسب سیستم های گوارشی، اسکلتی-عضلانی و تنفسی جنین کمک می کند.

تشخیص زیاد بودن مایع آمنیوتیک
رشد سریع تر از حد طبیعی رحم ممکن است پزشک را به زیاد بودن مایع آمنیوتیک مشکوک کند.

علائم
- زیاد بودن مایع آمنیوتیک ممکن است سبب شود مادر حرکات جنین را آن طور که باید در سه ماهه دوم یا سوم حس کند، درک نکند.
- مادر ممکن است علائمی نظیر دردهای شکمی (ناشی از فشار زیاد مایع)، نوسان شدید وزن، کمر درد، و ورم شدید پاها و قوزک پا داشته باشد.
در صورت وجود این علائم، پزشک سونوگرافی تجویز کرده و شاخص مایع آمنیوتیک (Amniotic Fluid Index) را محاسبه می کند.
شاخص بالای ۲۵ سانتی متر بیش از حد تلقی می شود. مقدار طبیعی این شاخص در سه ماهه سوم حاملگی، بین ۵ تا ۲۵ سانتی متر است.

دلایل افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک
در بیشتر موارد علت ناشناخته است. در حدود 60 درصد موارد، هیچ دلیل خاصی پیدا نمی شود، جنین مشکلی ندارد و مایع خود به خود کم می شود.
با این حال مادر باید همچنان تحت نظر پزشک باشد و برای وی تا آخر حاملگی، سونوگرافی تجویز شود. همچنین ممکن است به منظور کاهش خطر پارگی زودرس کیسه آب مادر و زایمان زودرس، استراحت مطلق تجویز شود.

علل احتمالی افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک عبارتند از:
ماکروزومی یا حاملگی چند قلویی
بزرگ بودن بیش از حد جنین (ماکروزومی) یا حاملگی دوقلویی یا چند قلویی خطر افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک را افزایش می دهد. پلی هیدرآمنیوس بویژه در موارد سندرم انتقال خون دوقلوها محتمل است. در این سندرم، قل دهنده خون دارای مایع آمنیوتیک کم و قل گیرنده خون دچار افزایش بیش از حد مایع است.

ناهنجاری های جنینی
- در بعضی موارد نادر، جنین ممکن است دچار یک ناهنجاری باشد که سبب می شود مایع را نبلعد، در حالی که کلیه اش ادرار بیشتری از همان مایع کمی که بلعیده تولید می کند. این مسئله ممکن است ناشی از ناهنجاری هایی باشد که بلعیدن را برای جنین مشکل می کنند.
از جمله این ناهنجاری ها می توان به تنگی پیلور، شکاف لب یا کام، یا انسداد دستگاه گوارش اشاره کرد.
- بعضی مشکلات دستگاه عصبی نظیر نواقص لوله عصبی یا هیدروسفالی نیز می توانند مانع بلع نوزاد شوند.
در صورت تشخیص پلی هیدآمنیوس، پزشک یک سونوگرافی با وضوح بالا و شاید یک آمنیوسنتز انجام دهد تا جنین را از نظر ناهنجاری ها و اختلالات ژنتیکی کنترل کند.

دیابت مادر
در صورتی که مادر، دیابت کنترل نشده داشته باشد ممکن است دچار افزایش بیش از حد مایع گردد. پلی هیدرآمنیوس در 10 درصد مادران دیابتی و معمولا در سه ماهه سوم تشخیص داده می شود. به همین دلیل معمولا برای مشخص کردن اینکه ممکن است افزایش بیش از حد مایع ناشی از دیابت باشد، یک تست گلوکز انجام می شود. این موارد معمولا خفیف بوده و با کنترل دیابت به راحتی درمان می شوند.

تأثیر پلی هیدرآمنیوس بر زایمان
- پلی هیدرآمنیوس خطر زایمان زودرس را افزایش می دهد، بنابراین مادر باید تحت نظر باشد.
- با شروع مراحل زایمان، خارج شدن مقدار زیادی مایع از رحم، خطر پارگی جفت (جدا شدن زودرس جفت) یا پرولاپس بند ناف (قرار گرفتن بند ناف در گردن رحم و احتمال تحت فشار قرار گرفتن آن) را افزایش می دهد.
- هر دوی این وضعیت، کودک را در خطر کمبود اکسیژن قرار داده و ممکن است نیاز به سزارین اورژانسی باشد.
- از آنجا که رحم نیز ممکن است پس از زایمان قادر به منقبض شدن نباشد، احتمال خونریزی بعد از زایمان نیز وجود دارد. از این رو پزشک در طول زایمان، کاملا مادر را تحت نظر خواهد داشت.

درمان
- در حدود ۵۰ درصد موارد، به ویژه در موارد خفیف مشکل خودبخود حل می شود.
- در صورتی که مایع خیلی زیاد باشد و یا سبب ناراحتی زیادی شود پزشک ممکن است با استفاده از روشی به نام آمنیوسنتز، مقداری از مایع را خارج کند. در این روش، پزشک سوزنی را طریق رحم وارد کیسه آمنیوتیک کرده و مقداری از مایع را بیرون می کشد.
- در موارد شدید این کار ممکن است هر هفته و یا چند بار در هفته تکرار شود.
- در بعضی موارد ممکن است برای کم کردن میزان ادرار جنین، از داروهای مهار کننده پروستاگلاندین ها نظیر ایندومتاسین استفاده شود.