علت یائسگی زودرس، چیست؟

بسیاری از خانم‌ها بویژه پس از سی سالگی در صورت مواجه شدن با اختلالات قاعدگی نسبت به بروز یائسگی زودرس دچار هراس می‌شوند. در حالی که اتفاقی که در این دسته از خانم‌ها در سنین زیر چهل سالگی می‌افتد کمی خطرناک‌تر از یائسگی زودرس است. نارسایی تخمدان ممکن است منجر به نازایی نیز بشود؛ چراکه در این حالت تخمدان‌های فرد خاموش شده و دیگر تخمکی آزاد نمی‌کنند. درنتیجه چنانچه مبتلایان به نارسایی تخمدان بخواهند صاحب فرزند شوند، تنها راه ممکن استفاده از تخمک اهدایی است.
دکتر آمنه لاهوتی، متخصص زنان و زایمان با تاکید بر این که روند نارسایی تخمدان، بندرت ناگهانی است، می‌گوید: به طور معمول، زمانی که این روند شروع می‌شود ابتدا اختلالات قاعدگی بروز می‌کند. کاهش میزان خونریزی، افزایش فواصل بین قاعدگی‌ها و اختلالاتی در نظم طبیعی قاعدگی از عوارض معمول ناشی از نارسایی تخمدان است. البته گاهی ممکن است علائم مشخصه یائسگی مثل گرگرفتگی و تعریق نیز بروز کند. این روند در ادامه به کاهش ذخیره فولیکولی تخمدان‌‌ها منجر می‌شود.
این متخصص زنان در گفت‌وگوبا جام‌جم می‌افزاید: اهمیت نارسایی زودرس تخمدان از یک سو در ایجاد نازایی و از سوی دیگر در بروز عوارض زودهنگام یائسگی در خانم‌های جوان است. کما این که اگر پوکی استخوان در سی و پنج سالگی در خانمی آغاز شود خطرناک‌تر از پنجاه سالگی خواهد بود. البته باید توجه داشت تخمدان در دوران یائسگی هم موادی ترشح می‌کند و فعالیت آن به طور کامل متوقف نمی‌شود، اما فعالیت اصلی آن که آزادسازی تخمک برای حاملگی است، دیگر اتفاق نمی‌افتد.

از کار افتادن تخمدان‌ها چگونه؟
برقراری طبیعی و منظم دوره‌های قاعدگی منوط به کارکرد صحیح مجموعه‌ای از ارگان‌های بدن است که از مغز تا تخمدان‌ها و رحم را در بر می‌گیرد. پاسخ‌دهی اصلی تخمدان و آنچه هدف دستگاه تولیدمثل است، آزاد شدن یک تخمک در هر چرخه قاعدگی است. این تخمک اگر در زمان مناسب با اسپرم لقاح حاصل کند حاملگی رخ خواهد داد.وی با بیان این مطلب می‌افزاید: هر تخمدان حاوی تعداد زیادی از فولیکول‌هاست که هر کدام آنها قابلیت آزادسازی یک تخمک را در هر چرخه قاعدگی، در صورت تحریک هورمونی مناسب و رشد صحیح و به موقع دارند. در تخمدان‌های هر نوزاد دختر در بدو تولد، حدود چند میلیون فولیکول اولیه وجود دارد. به طور طبیعی هر ماه، شمار زیادی از این فولیکول‌ها از بین می‌روند به طوری که در زمان بلوغ، یک دختر نوجوان حدود 400 هزار فولیکول در تخمدان‌هایش دارد. هر ماه به طور متوسط یک فولیکول از یکی از تخمدان‌ها آزاد می‌شود و اگر خانمی درسن مورد انتظار طبیعی یائسه شود در طول زندگی خود حدود 400 بار تخمک‌گذاری خواهد کرد.
لاهوتی تاکید می‌کند: زمانی که تعداد فولیکول‌های موجود در تخمدان‌ها به هزار عدد برسد تخمدان‌ها دیگر کارکرد ماهانه خود را نخواهند داشت و قاعدگی رخ نخواهد داد. در این زمان فرد یائسه شده است، اما در مورد نارسایی تخمدان که پیش از سنین معمول یائسگی اتفاق می‌افتد ترکیبی از عوامل ژنتیکی، هورمونی و شاید خود ایمنی منجر به از کار افتادن زودهنگام تخمدان‌ها و آزاد شدن طبیعی تخمک می‌شود.

علل نارسایی تخمدان
وقتی نارسایی تخمدان در سنین خیلی پایین رخ می‌دهد احتمال عوامل ژنتیکی بیشتر می‌شود. در یائسگی طبیعی نیز سن یائسگی به طور ژنتیکی تعیین شده و بیش از هرچیزی تابع سن یائسگی مادر فرد است.
به گفته دکتر لاهوتی در نارسایی زودرس تخمدان، یکسری بیماری‌های ژنتیکی نقش دارند و به همین دلیل در موارد نارسایی زیر سن ۳۵ سال، بررسی کروموزومی برای رد کردن مشکلات ژنتیکی ضرورت دارد.
این متخصص زنان می‌افزاید: از سایر علل نارسایی زودرس تخمدان، رادیو تراپی به لگن بر اثر سرطان‌های این ناحیه است. امروزه اگر فردی که به رادیوتراپی لگن نیاز دارد مجرد باشد یا فرزند نداشته باشد، می‌تواند از تکنیک‌های نگهداری تخمک یا فریز بافت تخمدان استفاده کند و به این طریق، یائسگی زودرس وعوارض آن را به تعویق بیندازد. بعضی داروهای شیمی‌درمانی هم قادر به ایجاد نارسایی زودرس تخمدان است.

درمان قطعی در کار نیست
متاسفانه سن یائسگی را نمی‌توان به تعویق انداخت. البته در بعضی موارد دیده شده حتی یک سال پس از بروز نارسایی زودرس تخمدان، عملکرد آن برای مدتی برگشته است که این برگشت، خودبه‌خود قابل پیش‌بینی نیست. دکتر لاهوتی با تاکید بر این مطالب می‌گوید: وقتی روند نارسایی شروع می‌شود، نمی‌توان به هیچ طریقی آن را به تعویق انداخت. درمان‌های موجود مثل هورمون درمانی فقط عوارض یائسگی مثل گرگرفتگی وخشکی پوست را برطرف می‌کنند. ازسوی دیگر، پس از یائسگی یا نارسایی زودرس تخمدان، احتمال بروز عوارض قلبی ـ عروقی در این زنان بیشتر می‌شود. به همین دلیل باید پیوسته تحت نظر باشند. البته این بیماری را با هورمون، درمان می‌کنند. هورمون‌درمانی با مقداری بیش از آنچه برای زنان یائسه تجویز می‌شود، انجام می‌شود. درمان با مقدار پایین آغاز می‌شود و مقدار هورمون بتدریج افزایش می‌یابد. به طور معمول هورمون استروژن و پروژسترون به کار می‌رود.
وی با اشاره به این که گاهی قرص‌های ضدبارداری بر هورمون‌درمانی ترجیح داده می‌شود، توضیح می‌دهد: بدیهی است در زنانی که دچار نارسایی تخمدان شده‌اند نیازی به جلوگیری از بارداری نیست، ولی این ترکیبات به دلیل این که اثر خوبی بر عوارض نارسایی تخمدان دارند و از سویی هر دو هورمون در یک قرص وجود دارد و مصرف آن راحت‌تر است در زنان جوان‌تر برای کنترل علائم نارسایی زودرس تخمدان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زنان با سن بالاتر نیز بهتر است از قرص‌های استروژن و پروژسترون که حاوی مقدار کمتری از داروها هستند، استفاده کرد. همچنین داشتن برنامه‌ غذایی مناسب و ورزش منظم نیز در کنترل عوارض نارسایی تخمدان سودمند است.

درمان هورمونی نارسایی تخمدان، خوب یا بد؟
بدیهی است مصرف قرص‌های هورمونی می‌تواند عوارضی نیز داشته باشد. سال‌هاست بر سر استفاده یا استفاده نکردن از این داروها اختلاف‌نظر وجود دارد و مطالعات گسترده زیادی نیز دراین زمینه صورت گرفته است.
به گفته دکتر لاهوتی، در خانم‌های جوانی که تخمدان‌هایشان به صورت زودرس از کارافتاده است و هنوز سال‌های طولانی قرار است زندگی کنند، این نارسایی تخمدان و در نتیجه فقدان هورمون استروژن و پروژسترون می‌تواند بر کیفیت زندگی‌شان تاثیر بگذارد؛ چراکه عوارضی مثل پیری زودرس، پوکی استخوان و در نتیجه احتمال شکستگی حتی بدون ضربه یا با ضربه‌های کوچک بالا می‌رود. حتی مطالعات اخیر ثابت کرده است در زنانی که هورمون درمانی در آنها انجام نمی‌شود طول عمر کلی پایین‌تر بوده و امید به زندگی کمتر است.
وی تاکید می‌کند: تنها خطری که هورمون درمانی دارد این است اگر در خانمی که سرطان پستان دارد و هنوز از وجود سرطان خبری ندارد داروی هورمونی بدهیم ممکن است رشد سرطان تشدید شود. به همین دلیل بهتر است همه خانم‌ها قبل از شروع هورمون درمانی تحت معاینه پستان و انجام سونوگرافی یا ماموگرافی قرار گیرند و حتما این بررسی‌ها را سالانه تکرار کنند. بدیهی است سایر چکاپ‌های مربوط به دستگاه تناسلی مثل پاپ اسمیر سالانه نیز در این زنان باید به صورت جدی پیگیری شود.