یاد دادن نظم به کودکان، چگونه؟

همزمان با رشد نوزاد و رسیدن به مرحله نوپایی، پرسش‌های متداولی که ذهن مادران را هم به خود مشغول می‌کند تغییر می‌کند تا جایی که یکی از مهم‌ترین آنها این سؤال خواهد بود: چه موقع «نظم» را به کودک نوپایم بیاموزم؟

آیا خیلی زود نیست؟
زمانی که کودک نوپایتان برای به دست آوردن شکلات جیغ می‌کشد یا غذا را به هر نشانه‌ای روی زمین می‌ریزد شاید خیلی سخت باشد که بفهمید باید با چنین رفتاری جگونه برخورد کنید. در چنین مواقعی این پرسش به ذهن خطور می‌کند که آیا آموزش اصول نظم و انضباط به یک کودک نوپا هنوز خیلی زود نیست؟ در پاسخ باید گفت، نه چندان. یادتان باشد کارهایی نظیر ایجاد محدودیت و محروم ساختن از برخی مزایا برای خردسالی در این سن چندان اثرگذار نیست چون او هنوز نمی‌تواند ارتباط دقیقی میان علت و اثر پیدا کند.

اما در چنین سنی خیلی خوب است که کودک نوپا را با مفهوم «درست» و «اشتباه» آشنا کنید. متأسفانه بسیاری از والدین واژه نظم و انضباط را تنها در تنبیه می‌بینند. اما اساس و ریشه واژه «نظم» در آموزش است. کارشناسان تربیتی توصیه می‌کنند که برای کودک نوپایی که تنها یک سال دارد، نظم باید با اجتماعی سازی و آموزش حد و مرزها در فکرش نهادینه شود.

برای آموزش نظم حواسش را پرت کنید!
اگر در واکنش به کارهایی نظیر بالا رفتن از مبلمان بر سر کودک نوپایتان فریاد بکشید این کار واکنشی جز اضطراب، خشم و از همه مهم‌تر کنجکاوی بیشتر در او به همراه ندارد. در عوض توصیه می‌کنیم خیلی سریع اما به نرمی حواسش را پرت کرده و او را مشغول به انجام کار دیگری کنید.

برای مثال، اگر کودک نوپایتان خود را از دسته مبلمان بالا می‌کشد، به آرامی او را برداشته و روی زمین بگذارید و شروع به خواندن کتاب برایش کرده و یا با همدیگر با اسباب بازی ها بازی کنید. منحرف کردن توجه کودک نوپا به کاری دیگر نه تنها موجب می‌شود که دیگر آن کار به خصوص را انجام ندهد بلکه به نوعی به او آموزش داد‌ه‌اید که کارهایی نظیر بالارفتن از دسته مبلمان «ممنوع» است.

در برابرش محکم باشید!
حتمالا بارها دیده یا تجربه کرده‌اید کودکان نوپایی را که برای به دست آوردن یا خوردن چیزی مانند شکلات پیش از شام گریه می‌کنند. در این موارد شاید به خود بگویید «همین یک دفعه است» و «مشکلی به وجود نمی آید». اما چنین نرمشی به کودک این اجازه را می‌دهد تا همواره از این استراتژی برای به دست آوردن هر آنچه می‌خواهد استفاده کند.

در واقع او را به طور ناخواسته ترغیب می‌کنید که با گریه کردن به اهدافش برسد. به خاطر داشته باشید وضع کردن برخی محدودیت‌ها مهم است و از آن مهمتر پافشاری بر اجرای آنهاست. به این نکته مهم هم توجه کنید که شما و همسرتان باید به این قوانین احترام بگذارید و در مواجهه با گریه کودک از مواضع خود کوتاه نیایید، زیرا تجربه ثابت کرده نرمش یکی از والدین در برابر گریه کودک (که از سر خواستن چیزی غیرمتعارف و در زمانی غیر منطقی صورت می‌گیرد) همزمان با پافشاری همسر بر «نه» گفتن پیامهای ضد و نقیضی به کودک ارسال می‌کند و به او این اجازه را می‌دهد تا در مرتبه بعدی با صلابت بیشتری از راه گریه به خواسته‌اش برسد.

با او همراه باشید!
کودک نوپا بیشتر از آنکه از گوش دادن به حرف‌های شما چیزی فرا بگیرید از آنچه که انجام می‌دهید الگو می‌پذیرد. اگر فرزندتان نسبت به یکی از دوستان هم سن و سالش خشم و غضب می‌کند و دید خوبی به او ندارد، رفتاری را از خود بروز دهید که دوست دارید او نیز همان کار را انجام دهد، مثلا بگویید :«دوستت را به آرامی در آغوش بگیرد» سپس دست‌های کودک را به آرامی باز کرده و چگونگی در آغوش گرفتن را برایش اجرا کنید. همچنین اگر مسواک زدن برایش کار سختی است، به جای صحبت کردن این بار همراه او شوید و با یکدیگر دندانهایتان را مسواک بزنید.

از انواع «نه» استفاده کنید!
اگر همیشه از واژه «نه» استفاده کنید، حساسیت کودک نوپایتان به این کلمه و اثرگذاری آن به تدریج کمرنگ می‌شود. سعی کنید از این واژه در مواردی که انجام کاری خاص، خطری برای سلامت کودک به همراه دارد استفاده کرده و در عوض در مواردی که خبری از خطر نیست از عبارت‌های معادل اما فاقد «نه» استفاده کنید.

به عنوان مثال اگر کودک در حال رساندن خود به مایکرویو است با قاطعیت از «نه» استفاده کرده اما وقتی خبری از انجام کارهای خطرناک نیست، مثلا درآوردن کفش در خودرو، به جای گفتن «نه» از عباراتی نظیر این استفاده کنید: وقتی به خانه رسیدیم پاهایت را از کفش خارج کن، آن موقع می‌توانی بدون کفش بازی کنی«.

هر رفتار خوبش را تحسین کنید!
برخی مواقع کارهای نامناسب کودک نوپایتان به این دلیل صورت می‌گیرد که به خوبی نمی‌تواند با شما و محیط اطراف ارتباط مناسبی برقرار کند و او فکر می‌کند از این طریق توجهتان را به بهترین نحو ممکن جلب می‌کند. اینجاست که واکنش شما تعیین کننده خواهد بود. پس کاری کنید که کودکتان متوجه شود شما از انجام کارهای مناسب وی خوشحال می‌شوید.

همچنین نشان دهید هر بار که قوانین ساده وضع شده در خانه را رعایت می‌کند شاد می‌شوید. پس هر بار که لباسش را در جای خود آویزان کرد با لبخندی حاکی از رضایت به او نشان دهید که توجهتان کاملا جلب شده است. پس از این واکنش‌ها تعجب نکنید که کارهای رضایت بخش زیادی را پشت سر هم انجام دهد.