کاهش درد زایمان، اثر بیهوشی
زایمان در بسیاری از زنان به درد شدیدی منجر می‌شود. شرایط دیگری وجود ندارد که تجربة دردی چنین سخت و وخیم برای بیمار پذیرفتنی باشد.
در ۱۱ اکتبر سال ۲۰۰۴، روز جهانی مقابله با درد، سازمان جهانی بهداشت و نیز انجمن جهانی درد (IASP) دسترسی به امکانات برطرف‌کننده درد را جزیی از حقوق پایه ای و اولیه هر انسانی تعیین کردند. حقی جهان شمول و اساسی که هیچ فاکتور مستثنی کننده‌ای مانند جنسیت، نژاد و طبقه اجتماعی نمی‌تواند انسان را از آن محروم کند. امروزه کالج آمریکایی مامایی و ژنیکولوژی (ACOG) دیدگاه خود را اینگونه بیان می‌کند: «زایمان در بسیاری از زنان به درد شدیدی منجر می‌شود. شرایط دیگری وجود ندارد که تجربة دردی چنین سخت و وخیم برای بیمار پذیرفتنی باشد و بتوان با مراقبت پزشک و مداخله‌ای بی‌خطر آن را آرام کرد. درخواست مادر توجیه کافی برای تسکین درد طی زایمان است.»از همان زمان ابتدای حاملگی، زنان باردار راه‌های بسیاری را برای مقابله با درد زایمان پیگیری و خود را برای برخورد با این واقعه آماده می‌کنند. پس از مشاوره‌های مختلف با بزرگتران و نیز زنانی که با این درد مواجه شده‌اند زنان رویکردی روانشناختی را از پیش برای چنین روزی آماده می‌کنند. با توجه به این نکته که هیچ دو زایمانی مثل هم نبوده و تحمل این درد در افراد مختلف بسته به شرایط فرهنگی، شخصیتی و
اجتماعی متفاوت خواهد بود، شواهد نشان داده است که زنان درد زایمان را بسیار بیش از آنچه تصور می‌کرده‌اند احساس نموده‌اند و اکثر مواقع حتی افرادی که قبل از زایمان تمایلی به استفاده از دارو برای کم کردن درد نداشتند شدیدا به دنبال تسکین آن توسط پزشک و ماما بوده‌اند.علم بیهوشی نوین با پیشرفت‌هایی که در عرصه‌های مختلف از جمله حیطه مامایی و زنان داشته است روشهای بی‌درد بسیار موثری به زنان در حال زایمان ارائه می‌کند که اجازه انتخاب بین روشهای مختلف، بسته به عوامل مختلف همیشه در اختیار مادران می‌باشد. این انتخاب‌ها به صورت زیر است:
۱- تمرین‌های نفس کشیدن و تکنیک‌های ریلکسیشن...
۲- داروهای مسکن وریدی
۳- داروهای استنشاقی (انتونکس)
۴- روشهای بیهوشی موضعی (بیدردی نخاعی به روش اسپاینال و اپیدورال)
متخصص بیهوشی پس از شرح فواید و مضررات انواع روشها، در انتخاب بهترین روش بیدردی می‌تواند به مادر کمک نماید. همانطور که درخواست مادر برای بیدردی تنها مجوز لازم جهت اجرای درمان می‌باشد نهایتا انتخاب نهایی روش بیدردی نیز با مادر خواهد بود. در این بین متخصص بیهوشی با مهارتهای نجات دهنده خود، در کنار تیم مامایی ضامن سلامتی و راحتی مادر و نوزاد خواهد بود.داروهای مسکن وریدی از گروه مخدرها هستند و مسیر فعالیتی آنها مغز و نخاع را تحت تاثیر خواهد گذاشت. مهمترین فایده این دسته دارویی، کاهش درد و کاهش اضطراب متعاقب دردهای شدید است. این دسته دارویی بیشتر در مراحل ابتدایی زایمان موثر هستند، یعنی زمانی که هنوز درد به شدت مراحل نهایی زایمان نرسیده است.مخدرهای وریدی توانایی از بین بردن درد را ندارند و تنها کاهش دهنده آن هستند. عارضه اصلی آنها تاثیر آرام بخشی و خواب آلودگی زیاد آنها بر مادر و نوزاد است. هر‌چه درد بیشتر می‌شود میزان تقاضا بالا می‌رود و دوز بالای ارائه شده دارو می‌تواند باعث کاهش سطح هوشیاری، کاهش میزان همکاری مادر، کاهش تعداد تنفس و نارسایی تنفسی در مادر و بویژه در نوزاد بشود.
داروهای استنشاقی: (بویژه انتونکس)
انتونکس ترکیبی از اکسیژن و گاز نیتروس اکساید است. یکی از در دسترس‌ترین روشهای بیدردی است که توسط متخصصین بیهوشی ارائه می‌شود. خصوصیات منحصر‌بفرد این گاز باعث شده است که افرادی که تمایل به استفاده از روشهای تزریقی نخاعی و نیز مخدر ندارند، به این دارو روی آورند. انتونکس با یک ویژگی خاصی فقط در هنگام درد بیمار و به همراه مکش از دهنی آن به بیمار ارائه می‌شود. گیجی و خواب آلودگی از عوارض آن است که با توجه به نوع درخواست آن، اگر بیمار به سمت خواب آلودگی برود دیگر استفاده نخواهد کرد و به همین علت روشی امن است. کارآیی انتونکس برای دردهای کم و متوسط بسیار خوب است ولی به هیچ عنوان اثر بخشی آن به پای روشهای بی‌حسی نخاعی نخواهد رسید.
بیدردی موضعی:
به دو صورت بیدردی اسپاینال و اپیدورال است.
الف) بیدردی اپیدورال:
مغز و طناب نخاعی هر دو در مایعی غوطه ور هستند که به آن مایع مغزی نخاعی می‌گویند. این مایع در بین غشای چند لایه‌ای محدود می‌گردد که مهمترین آن به اسم «دورا» است.بیدردی اپیدورال با تزریق دارو (اساسا «بی‌حس‌کننده موضعی» شبیه دارویی که برای بی حسی در دندانپرشکی استفاده می‌شود) به فضای اپیدورال (یعنی خارج از «غشای دورا») که اعصاب از نخاع خارج و بدان وارد می‌شوند، انجام می‌گیرد. این فضا از خود نخاع فاصله دارد و بیماران نباید نگران برخورد سوزن با نخاع باشند. اعتقاداتی چون احتمال فلج شدن و آسیب نخاع به علت برخورد سوزن با نخاع (در تمامی‌مداخلات مامایی) بی‌اساس است.با این تزریق، اعصاب که حس درد را به سیستم اعصاب مرکزی منتقل می‌کنند به طور مناسب و کارا بی‌حس می‌شوند. یک تیوب پلاستیکی از طریق همان سوزن اولیه به داخل فضای اپیدورال هدایت می‌شود تا دارو به صورت مکرر و تدریجی تا لحظه اتمام زایمان و حتی در صورت نیاز به سزارین به بیمار تزریق گردد.بیهوشی اپیدورال توسط داروهای بسیار اندکی که مستقیما اعصاب منتقل کننده درد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، تسکین فوق‌العاده‌ای برای درد زایمان ایجاد می‌کند. در این روش، در صورت انتخاب درست نوع و دوز دارو می‌توان به بیدردی کامل دست یافت. این در حالی است که توانایی حرکت بیمار تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد. مادر می‌تواند بدون داشتن درد دستورات مامای خود را مبنی بر آوردن فشار و زور زدن جهت خروج نوزاد را انجام دهد. در این حالت بیمار می‌تواند از تخت بلند شود و نیز تمرینها و اقدامات توصیه شده متخصص زنان و ماما را بدون درد انجام دهد. متخصصین زنان نیز بدون استرس و هیچ عجله‌ای می‌توانند بیمار را معاینه کرده و با موارد دشوار برخوردی منطقی انجام دهند.تنها در برخی بیماران کاهش قدرت و هماهنگی پاها به عنوان عارضه در نظر گرفته می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که بیدردی اپیدورال تسکین درد کاملی ارائه می‌کند و به عنوان روش استاندارد طلایی برای بیدردی محسوب می‌گردد و به همین علت نیاز به داروهای مخدر وریدی بسیار کم شده و عوارض همراه با مخدر نیز در این بیماران بسیار کاهش می‌یابد.همچنین در صورتی که روند زایمان به خوبی پیش نرفت و متخصص زنان نیاز به سزارین را احساس کرد از طریق همان تیوب پلاستیکی بدون نیاز به هیچ استرسی، متخصص بیهوشی می‌تواند بیدردی را با تزریق دارویی دیگر به بیهوشی موضعی از کمر به پایین تبدیل کند. در کل این روند، امکان بیدار و بی‌درد بودن بیمار مقدور است و مادر می‌تواند بدون درد، شاهد تولد نوزاد، حتی در اتاق عمل باشد.
مضرات بیدردی موضعی شامل احتمال بروز یک سری عوارض کوچک و نادر مثل بیدردی ناقص به علت بی حس شدن منطقه‌ای اعصاب (مثلا بخشی بی حس است و یک قسمت دیگر حس دارد) و درد کمر به علت تعبیه سوزن که اغلب خود محدود شونده است و برطرف می‌شود و افت فشار خون نسبی است که این اتفاقات به خوبی توسط متخصص بیهوشی برطرف و مدیریت می‌شود. نکته مهمی که موجب نگرانی متخصصین زنان و ماما‌ها نیز می‌باشد این است که بیدردی اپیدورال می‌تواند منجر به طولانی‌تر شدن مرحله دوم زایمان گردد و وسایل کمکی زایمان و روشهای جراحی، بیشتر مورد نیاز شود. متخصص زنان در این مورد با ارزیابی دقیق لگن مادر، وزن و وضعیت قرارگیری جنین می‌تواند درخواست میزان مشخصی از بیدردی و دارو را داشته باشند تا مراحل زایمانی به درستی با حداقل درد پیشرفت کند. باید در نظر داشت بسیاری از زایمان‌ها حتی بدون دادن هیچ دارویی می‌تواند به توقف و عدم پیشرفت زایمان بینجامد، در روشهای بیدردی نخاعی بیمار آمادگی مقابله با این مشکلات را خواهد داشت و استرس کمتری تحمل خواهد کرد.
خطر عفونت و خونریزی در فضای اپیدورال از عوارض بسیار نادری هستند که می‌توان با دقت نظر متخصصین بیهوشی کاملا از بروز آن جلوگیری به عمل آورد.
ب) بیدردی اسپاینال یا نخاعی:
این تزریق نیز در همان نقطه ای از کمر (تقریبا در یک سوم پایینی کمر) که بی حسی اپیدورال انجام می‌شود صورت می‌گیرد. تفاوت آن در عبور سوزن از غشای «دورا» و ورود آن به مایع مغزی نخاعی است که دارو داخل این مایع تزریق می‌گردد. (در این روش هم سوزن ۲ مهره زیر خود نخاع تزریق می‌شود و برخوردی بین سوزن و نخاع وجود ندارد). این روش در بیمارستان‌هایی که امکانات و پرستل کمتری دارند انجام می‌شود، از نظر کیفیت بیدردی مشابه اپیدورال است و حتی گاهی سریعتر و شدیدتر از اپیدورال بیدردی آغاز می‌شود. تفاوت اساسی آن این است که کاتتر برای ادامه دارو ندارد و اثر همان یک تزریق را شاهد خواهیم بود که حداکثر اثر بین ۲ الی ۳ ساعت خواهد داشت و شاید در برخی مواقع نیاز به تکرار تزریق باشد. به طور خلاصه، با توجه به حمایت کامل دولت تدبیر و امید از ترویج فرهنگ انجام زایمان طبیعی و پرهیز از سزارین‌های غیر علمی‌در کشور، فرصتی بسیار مناسب برای زنان باردار عزیز کشورمان فراهم آمده تا به صورت کاملا رایگان در مراکز دولتی چنین خدمتی را از بیمارستان‌ها و نیز متخصصین زنان خود درخواست کنند. خوشبختانه همکاران مجرب متخصص بیهوشی در اکثر شهرهای بزرگ و کوچک آمادگی ارائه این سرویس را دارند و خواهشمندم زنان باردار محترم قبل از قبول هر شایعه‌ای از افراد فامیل و حرف غیر مستندی از رشته‌های دیگر (حتی پرسنل بیمارستانی و پرستاران غیر مامایی، به جهت ناآشنا بودن به این موضوع) مستقیما به کلینیک مشاوره بیهوشی مراجعه و پاسخی مناسب و علمی‌برای سوالات و نگرانی‌های خود کسب کنند. یادمان باشد، بیدردی کالایی لوکس و تجملاتی برای قشر خاص و بیمار خاصی نیست. شما حق دارید در بیمارستان بی‌درد باشید، همانطور که برای بررسی وضعیت ریه و قلب شما پزشک متخصص خاصی وجود دارد برای درد نیز متخصص بیهوشی حتی خارج از اتاق عمل و زایشگاه همیشه بر بالین شما حاضر و کمک‌رسان شما خواهد بود.
۱- تمرین‌های نفس کشیدن و تکنیک‌های ریلکسیشن...
۲- داروهای مسکن وریدی
۳- داروهای استنشاقی (انتونکس)
۴- روشهای بیهوشی موضعی (بیدردی نخاعی به روش اسپاینال و اپیدورال)
متخصص بیهوشی پس از شرح فواید و مضررات انواع روشها، در انتخاب بهترین روش بیدردی می‌تواند به مادر کمک نماید. همانطور که درخواست مادر برای بیدردی تنها مجوز لازم جهت اجرای درمان می‌باشد نهایتا انتخاب نهایی روش بیدردی نیز با مادر خواهد بود. در این بین متخصص بیهوشی با مهارتهای نجات دهنده خود، در کنار تیم مامایی ضامن سلامتی و راحتی مادر و نوزاد خواهد بود.داروهای مسکن وریدی از گروه مخدرها هستند و مسیر فعالیتی آنها مغز و نخاع را تحت تاثیر خواهد گذاشت. مهمترین فایده این دسته دارویی، کاهش درد و کاهش اضطراب متعاقب دردهای شدید است. این دسته دارویی بیشتر در مراحل ابتدایی زایمان موثر هستند، یعنی زمانی که هنوز درد به شدت مراحل نهایی زایمان نرسیده است.مخدرهای وریدی توانایی از بین بردن درد را ندارند و تنها کاهش دهنده آن هستند. عارضه اصلی آنها تاثیر آرام بخشی و خواب آلودگی زیاد آنها بر مادر و نوزاد است. هر‌چه درد بیشتر می‌شود میزان تقاضا بالا می‌رود و دوز بالای ارائه شده دارو می‌تواند باعث کاهش سطح هوشیاری، کاهش میزان همکاری مادر، کاهش تعداد تنفس و نارسایی تنفسی در مادر و بویژه در نوزاد بشود.
داروهای استنشاقی: (بویژه انتونکس)
انتونکس ترکیبی از اکسیژن و گاز نیتروس اکساید است. یکی از در دسترس‌ترین روشهای بیدردی است که توسط متخصصین بیهوشی ارائه می‌شود. خصوصیات منحصر‌بفرد این گاز باعث شده است که افرادی که تمایل به استفاده از روشهای تزریقی نخاعی و نیز مخدر ندارند، به این دارو روی آورند. انتونکس با یک ویژگی خاصی فقط در هنگام درد بیمار و به همراه مکش از دهنی آن به بیمار ارائه می‌شود. گیجی و خواب آلودگی از عوارض آن است که با توجه به نوع درخواست آن، اگر بیمار به سمت خواب آلودگی برود دیگر استفاده نخواهد کرد و به همین علت روشی امن است. کارآیی انتونکس برای دردهای کم و متوسط بسیار خوب است ولی به هیچ عنوان اثر بخشی آن به پای روشهای بی‌حسی نخاعی نخواهد رسید.
بیدردی موضعی:
به دو صورت بیدردی اسپاینال و اپیدورال است.
الف) بیدردی اپیدورال:
مغز و طناب نخاعی هر دو در مایعی غوطه ور هستند که به آن مایع مغزی نخاعی می‌گویند. این مایع در بین غشای چند لایه‌ای محدود می‌گردد که مهمترین آن به اسم «دورا» است.بیدردی اپیدورال با تزریق دارو (اساسا «بی‌حس‌کننده موضعی» شبیه دارویی که برای بی حسی در دندانپرشکی استفاده می‌شود) به فضای اپیدورال (یعنی خارج از «غشای دورا») که اعصاب از نخاع خارج و بدان وارد می‌شوند، انجام می‌گیرد. این فضا از خود نخاع فاصله دارد و بیماران نباید نگران برخورد سوزن با نخاع باشند. اعتقاداتی چون احتمال فلج شدن و آسیب نخاع به علت برخورد سوزن با نخاع (در تمامی‌مداخلات مامایی) بی‌اساس است.با این تزریق، اعصاب که حس درد را به سیستم اعصاب مرکزی منتقل می‌کنند به طور مناسب و کارا بی‌حس می‌شوند. یک تیوب پلاستیکی از طریق همان سوزن اولیه به داخل فضای اپیدورال هدایت می‌شود تا دارو به صورت مکرر و تدریجی تا لحظه اتمام زایمان و حتی در صورت نیاز به سزارین به بیمار تزریق گردد.بیهوشی اپیدورال توسط داروهای بسیار اندکی که مستقیما اعصاب منتقل کننده درد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، تسکین فوق‌العاده‌ای برای درد زایمان ایجاد می‌کند. در این روش، در صورت انتخاب درست نوع و دوز دارو می‌توان به بیدردی کامل دست یافت. این در حالی است که توانایی حرکت بیمار تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد. مادر می‌تواند بدون داشتن درد دستورات مامای خود را مبنی بر آوردن فشار و زور زدن جهت خروج نوزاد را انجام دهد. در این حالت بیمار می‌تواند از تخت بلند شود و نیز تمرینها و اقدامات توصیه شده متخصص زنان و ماما را بدون درد انجام دهد. متخصصین زنان نیز بدون استرس و هیچ عجله‌ای می‌توانند بیمار را معاینه کرده و با موارد دشوار برخوردی منطقی انجام دهند.تنها در برخی بیماران کاهش قدرت و هماهنگی پاها به عنوان عارضه در نظر گرفته می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که بیدردی اپیدورال تسکین درد کاملی ارائه می‌کند و به عنوان روش استاندارد طلایی برای بیدردی محسوب می‌گردد و به همین علت نیاز به داروهای مخدر وریدی بسیار کم شده و عوارض همراه با مخدر نیز در این بیماران بسیار کاهش می‌یابد.همچنین در صورتی که روند زایمان به خوبی پیش نرفت و متخصص زنان نیاز به سزارین را احساس کرد از طریق همان تیوب پلاستیکی بدون نیاز به هیچ استرسی، متخصص بیهوشی می‌تواند بیدردی را با تزریق دارویی دیگر به بیهوشی موضعی از کمر به پایین تبدیل کند. در کل این روند، امکان بیدار و بی‌درد بودن بیمار مقدور است و مادر می‌تواند بدون درد، شاهد تولد نوزاد، حتی در اتاق عمل باشد.
مضرات بیدردی موضعی شامل احتمال بروز یک سری عوارض کوچک و نادر مثل بیدردی ناقص به علت بی حس شدن منطقه‌ای اعصاب (مثلا بخشی بی حس است و یک قسمت دیگر حس دارد) و درد کمر به علت تعبیه سوزن که اغلب خود محدود شونده است و برطرف می‌شود و افت فشار خون نسبی است که این اتفاقات به خوبی توسط متخصص بیهوشی برطرف و مدیریت می‌شود. نکته مهمی که موجب نگرانی متخصصین زنان و ماما‌ها نیز می‌باشد این است که بیدردی اپیدورال می‌تواند منجر به طولانی‌تر شدن مرحله دوم زایمان گردد و وسایل کمکی زایمان و روشهای جراحی، بیشتر مورد نیاز شود. متخصص زنان در این مورد با ارزیابی دقیق لگن مادر، وزن و وضعیت قرارگیری جنین می‌تواند درخواست میزان مشخصی از بیدردی و دارو را داشته باشند تا مراحل زایمانی به درستی با حداقل درد پیشرفت کند. باید در نظر داشت بسیاری از زایمان‌ها حتی بدون دادن هیچ دارویی می‌تواند به توقف و عدم پیشرفت زایمان بینجامد، در روشهای بیدردی نخاعی بیمار آمادگی مقابله با این مشکلات را خواهد داشت و استرس کمتری تحمل خواهد کرد.
خطر عفونت و خونریزی در فضای اپیدورال از عوارض بسیار نادری هستند که می‌توان با دقت نظر متخصصین بیهوشی کاملا از بروز آن جلوگیری به عمل آورد.
ب) بیدردی اسپاینال یا نخاعی:
این تزریق نیز در همان نقطه ای از کمر (تقریبا در یک سوم پایینی کمر) که بی حسی اپیدورال انجام می‌شود صورت می‌گیرد. تفاوت آن در عبور سوزن از غشای «دورا» و ورود آن به مایع مغزی نخاعی است که دارو داخل این مایع تزریق می‌گردد. (در این روش هم سوزن ۲ مهره زیر خود نخاع تزریق می‌شود و برخوردی بین سوزن و نخاع وجود ندارد). این روش در بیمارستان‌هایی که امکانات و پرستل کمتری دارند انجام می‌شود، از نظر کیفیت بیدردی مشابه اپیدورال است و حتی گاهی سریعتر و شدیدتر از اپیدورال بیدردی آغاز می‌شود. تفاوت اساسی آن این است که کاتتر برای ادامه دارو ندارد و اثر همان یک تزریق را شاهد خواهیم بود که حداکثر اثر بین ۲ الی ۳ ساعت خواهد داشت و شاید در برخی مواقع نیاز به تکرار تزریق باشد. به طور خلاصه، با توجه به حمایت کامل دولت تدبیر و امید از ترویج فرهنگ انجام زایمان طبیعی و پرهیز از سزارین‌های غیر علمی‌در کشور، فرصتی بسیار مناسب برای زنان باردار عزیز کشورمان فراهم آمده تا به صورت کاملا رایگان در مراکز دولتی چنین خدمتی را از بیمارستان‌ها و نیز متخصصین زنان خود درخواست کنند. خوشبختانه همکاران مجرب متخصص بیهوشی در اکثر شهرهای بزرگ و کوچک آمادگی ارائه این سرویس را دارند و خواهشمندم زنان باردار محترم قبل از قبول هر شایعه‌ای از افراد فامیل و حرف غیر مستندی از رشته‌های دیگر (حتی پرسنل بیمارستانی و پرستاران غیر مامایی، به جهت ناآشنا بودن به این موضوع) مستقیما به کلینیک مشاوره بیهوشی مراجعه و پاسخی مناسب و علمی‌برای سوالات و نگرانی‌های خود کسب کنند. یادمان باشد، بیدردی کالایی لوکس و تجملاتی برای قشر خاص و بیمار خاصی نیست. شما حق دارید در بیمارستان بی‌درد باشید، همانطور که برای بررسی وضعیت ریه و قلب شما پزشک متخصص خاصی وجود دارد برای درد نیز متخصص بیهوشی حتی خارج از اتاق عمل و زایشگاه همیشه بر بالین شما حاضر و کمک‌رسان شما خواهد بود.
منبع:
مردمان
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼