یائسه شدن زود هنگام، چه دلیلی دارد؟

اگر در خانمی ناکارآمدی اولیه تخمدان‌ها به دلیل کاهش یا قطع هورمون‌های جنسی قبل از ۴۰ سالگی اتفاق بیفتد نشان از آن دارد که یائسگی زودرس اتفاق افتاده است‌. در واقع، نارسایی زودرس تخمدان (POI) وقتی اتفاق می‌افتد که فعالیت طبیعی تخمدان‌ها (قاعدگی) قبل از ۴۰ سالگی متوقف شود.

دکتر اشرف آل‌یاسین، متخصص زنان و زایمان و مدیر گروه زنان دانشگاه علوم پزشکی تهران با تاکید بر این که گاهی در برخی خانم‌ها یائسگی زودرس اتفاق می‌افتد، ولی فعالیت تخمدان‌ها و قاعدگی به‌طور کامل متوقف نمی‌شود، می‌گوید: توجه داشته باشید همیشه نارسایی زودرس تخمدان برابر با ناباروری نیست‌.

ذخیره تخمدان‌ها در خانم‌هایی که به‌طور زودهنگام یائسه می‌شوند کاهش می‌یابد و تخمک‌گذاری یا متوقف می‌شود یا به طور گهگاه اتفاق می‌افتد‌. در عین حال، تولید هورمون‌های استروژن، پروژسترون و تستسترون نیز متوقف یا فقط به طور متناوب صورت می‌پذیرد.

این متخصص زنان و زایمان می‌افزاید: به دلیل این اتفاقات، باروری در این افراد غیر محتمل می‌شود، اما مواردی نیز از باروری گزارش شده است .

نشانه‌های یائسگی زودرس

اولین علامت یائسگی زودرس، قطع قاعدگی به مدت چهار تا شش ماه و بالا بودن میزان هورمون FSH از مغز (‌هیپوفیز) در دو نوبت به فاصله یک ماه است‌. دکتر اعظم السادات موسوی، رئیس انجمن متخصصان زنان و زایمان ایران در این باره به جام‌جم می‌گوید: هورمون FSH از هیپوفیز برای تحریک تخمدان ترشح می‌شود و چون تخمدان فعالیت ندارد این هورمون به طور رفلکسی بالا می‌رود و یائسگی اتفاق می‌افتد‌. در حدود ۵ تا ۱۰ درصد موارد یائسگی زودرس، ممکن است دوباره تخمدان‌ها فعال شده و حتی بارداری نیز اتفاق می‌افتد.

این متخصص زنان تاکید می‌کند: قطع قاعدگی همراه گر گرفتگی، اختلالات خواب، تحریک‌پذیری، عدم تمرکز، خشکی واژن و کاهش میل جنسی از علائم اصلی یائسگی زودرس به شمار می‌رود.

چرا زودتر از موقع یائسه شده‌اید؟

البته در بیش از 90 درصد موارد، علت یائسگی زودرس مبهم است و علتی برای آن نمی‌توان یافت.

گرچه دکتر موسوی در این باره می‌گوید: معمولا یائسگی زودرس یا ناشی از مشکلات کروموزومی، ژنتیک یا عوامل محیطی مثل ویروس‌ها و بعضی از داروها مثل شیمی‌درمانی و پرتودرمانی در بروز آن موثر است‌. البته جراحی، استرس‌ها و کشیدن سیگار نیز در بروز آن موثر است‌. از علل دیگر یائسگی زودرس می‌توان به دیابت، بیماری‌های التهابی و عفونی مثل سل و آبسه‌های لگنی اشاره کرد.

دکتر آل‌یاسین نیز در این باره می‌افزاید: در بیشتر موارد مشخص نمی‌شود چرا نارسایی زودرس تخمدان اتفاق می‌افتد؛ اما اختلالات ژنتیکی، مواجهه با مواد توکسین (سمی‌) و اختلالات خود ایمنی به عنوان علت این وضعیت مطرح شده‌اند و به همین دلیل ارزیابی چنین بیمارانی مهم است‌. علت‌های ژنتیک ممکن است ناشی از اختلالات ژنی فردی یا اختلالات کروموزومی باشد. شایع‌ترین دلایلی که ناشی از تاثیر داروها‌ست از اثرات داروهای شیمی‌درمانی و رادیوتراپی ناشی می‌شود که دردرمان بیماری‌های بدخیم استفاده می‌شوند.

این متخصص زنان تاکید می‌کند: بعضی ویروس‌ها نیز می‌توانند در بروز یائسگی زودرس موثر باشند. درصورت وجود بیماری خودایمنی نیز سیستم ایمنی بدن علیه سلول‌های طبیعی بدن فعالیت می‌کند و بسته به نوع سلول‌های درگیر شده علائم مختلفی تظاهر می‌کند .

استخوان‌هایی که آسیب‌پذیر می‌شوند

متاسفانه ناباروری تنها عارضه ناشی از یائسگی نیست، بلکه عوارضی چون پوکی استخوان‌ها، افسردگی و اضطراب، نارسائی تیروئید، بیماری‌های قلبی و عروقی، خشکی چشم و پوست نیز از عوارض یائسگی هستند.

دکتر موسوی با بیان مطالب فوق می‌افزاید: در حال حاضر هیچ درمانی برای برگشت عملکرد تخمدان وجود ندارد، و لی برای رفع علائم یائسگی درمان وجود دارد و این درمان علاوه بر بهبود علائم یائسگی از بروز عوارض آن مثل پوکی استخوان نیز می‌تواند جلوگیری کند. علاوه بر آن در ۵ تا ۱۰ درصد موارد، خود به خود فعالیت تخمدان بر‌می‌گردد و حتی بارداری اتفاق می‌افتد‌. هورمون درمانی جایگزینی، مصرف مکمل کلسیم و ویتامینD۳، ورزش منظم و تنظیم وزن و حمایت‌های روانی از روش‌های درمانی ضروری و موثر در صورت بروز یائسگی زودرس به شمار می‌رود.

درمان به شرط هورمون

بیمار مبتلا به یائسگی زودرس باید قبل از تصمیم‌گیری برای باردار شدن به فکر سلامت خود باشد. یکی از اهداف اصلی درمان این عارضه، جایگزینی هورمون استروژن است که توسط تخمدان باید به‌طور طبیعی ترشح می‌شد و اکنون متوقف شده است.

دکتر آل‌یاسین در پاسخ به این سوال که چه عوارض منفی هورمونی شخص را در چنین شرایطی تهدید می‌کند، می‌گوید: استروژن نقش مهمی در سلامت یک خانم دارد؛ مثلا سیستم اسکلتی یک خانم برای سالم ماندن و مقاومت در برابر شکستگی به تحریک استروژن نیاز دارد. بدون استروژن، خانم‌های مبتلا به یائسگی در معرض خطر پوکی استخوان هستند‌. شواهد متناقضی وجود دارد که کمبود استروژن قبل از یائسگی می‌تواند سبب خطر بیماری قلبی نیز شود‌. همچنین علائم یائسگی مثل گرگرفتگی، تعریق شبانه، اختلالات خواب و خشکی واژن نیز برای بیمار آزار‌دهنده هستند. با این تفاسیر، هدف از درمان با استروژن، پیشگیری یا کم کردن عوارض کمبود استروژن است .

وی تاکید می‌کند: البته در کنار استفاده از استروژن به منظور تکمیل درمان و جلوگیری از ایجاد سرطان رحم، داروی هورمونی پروژسترونی نیز برای بیمار تجویز می‌شود. بیشتر متخصصان توصیه می‌کنند تا 50 سالگی که سن متوسط یائسگی است بیماران، تحت درمان دارویی با استروژن و پروژسترون قرار گیرند.

این متخصص با اشاره به این که خانم‌هایی که تحت درمان با استروژن و پروژسترون قرار می‌گیرند معمولا نگران بروز عوارض این داروها ازجمله خطر حمله قلبی و سرطان پستان هستند، اظهار می‌کند: باید گفت مطالعاتی که بروز این خطرات را مطرح کرده‌اند در مورد زنان سنین 70 ـ60 بوده که به طور طبیعی یائسه شده‌اند؛ بنابراین نمی‌توان از نتایج آن مطالعات برای این بیماران استفاده کرد و حتی در مقابل مطالعات فوق، مطالعاتی انجام شده که توصیه کرده‌اند مصرف استروژن برای جلوگیری از بیماری‌های قلبی و پوکی استخوان ضروری است .