داغ عزیز از دست رفته، چگونه کنار بیاییم؟

یکی از غم­‌انگیزترین و مرموزترین اتفاقاتی که در طول زندگی یا دقیق­‌تر در پایان زندگی هر انسان رخ می‌­دهد و نقطه‌­ای می‌­شود بر اتمام حیات بدن فیزیکی انسان، مرگ است. مرگ رازآلودترین رخداد در کنار رخداد تولد است.

این دو اتفاق از طرفی بسیار مشابه هم و از طرف دیگر بسیار متفاوت و نقطه متضاد هم هستند. تشابه این دو در بزنگاه بودن آنها است. ما در بزنگاه تولد و ورود به حیات و زندگی هیچ تصور و ایده‌­ای درباره ماهیت خود پیش از تولد نداریم و بعد از مرگ هم، با رخدادن مرگ نمی‌­توانیم به صورت قطعی درباره ماهیت خود یا ادامه حیات، سخنی ذکر کنیم.

اما تفاوت عمده این دو رخداد این است که یکی از آنها چیزی به نام حیات به ما می‌­دهد یا به معنای مستدل حیات می­‌بخشد و آن دیگری حیات و جان را می‌­گیرد.

اما نکته دیگری درباره مرگ وجود دارد که شاید به مراتب از آگاهی به مرگ خودمان غم­‌انگیزتر و تحمل آن دشوارتر باشد. مرگ گاهی جان کسی را می‌­گیرد که برای ما بسیار عزیز است و از این جهت ما را سوگوار می­‌کند و سوگواری با میزان تاثیرش بر فرد داغ­دیده، متفاوت ظاهر می­‌شود. در ادامه این مطلب چند نوع از انواع سوگواری را تعریف خواهیم کرد.

اختلال سوگ
ابتدا شاید بهتر باشد یک تعریف روشن از واژه سوگ ارائه دهیم. سوگ(mourning)، فرایند احساس غم و اندوه یا ابراز آن است که بروز آن بعد از مرگ فردی محبوب، یا دوره‌ای که در طی آن، چنین اتفاقی می‌افتد رخ می‌نماید. سوگ نوعا شامل احساس بی حسی عاطفی و غم، از دست دادن علاقه به دنیای بیرونی و کاهش فعالیت و ابتکار است. این واکنش‌­ها مشابه افسردگی است، اما تداوم کمتری دارند و بیمارگون تلقی نمی­‌شوند.

نشانه‌های سوگ
افسردگی،عصبانیت،انزوا از عمده­‌ترین نشانه‌­های آن است. ازدست دادن شور زندگی، انگیزه و فعالیت از دیگر موارد آن است. به طبع خشم،احساس بهت و حیران بودن، توهم، احساس گناه،اندیشه‌های متمایل به خودکشی، ترس از جداشدن از فرد متوفی، مردم گریزی از دیگر حالاتی است که برای فرد سوگوار بروز می­‌یابد. اشتغال ذهنی، شک و ناباوری، نداشتن میل به زندگی را هم می‌­توان به این فهرست افزود.

سوگ پیش­بین
اما سوگ پیش­بین به هنگام وقوع فقدان حقیقی پایان می‌یابد. نوعی از این سوگ می‌تواند مرگ تدریجی یک فرد دوست‌داشتنی باشد. سوگ پیش­بین ممکن است در ملایم کردن ضربه روحی پس از مرگ مفید باشد. از سوی دیگر وقتی سال­‌ها قبل از مرگ، جدایی اتفاق افتاده باشد ممکن است هنگام مرگ واکنشی دیگر رخ دهد و احساس فقدان تشدید شود.

سوگ شدید
این نوع سوگ دارای چندین مرحله است. شوک (یا ضربه): در این مرحله تمرکز فرد بر زمان گذشته است و از خصوصیات آن می‌­توان به هراس و انکار اشاره کرد. واقعیت­‌گرایی: در این مرحله تمرکز فرد بر زمان حال است و از مشخصه­‌های آن می‌­توان مواردی را نام برد. انکار ادواری، رفتار جستجوگرانه، اشتغال ذهنی، همانند سازی با شیء از دست رفته و همچنین آرمان‌گرایی، خشم، گریه، علائم بدنی، افسردگی، درماندگی، احساس گناه و شرمندگی از دیگر موارد است. یکپارچگی: در این مرحله تمرکز فرد بر زمان آینده است و از مشخصه­‌های این مرحله پذیرش واقعیت و بازگشت به سلامتی جسمی و اجتماعی است.

سوگ مرضی (نابهنجار)

سوگ نابهنجار وقتی اتفاق می‌­افتد که شدت ماتم به اندازه­‌ای باشد که فرد را تحت فشار قراردهد. به ­طوری که به رفتارهای غیرتطابقی پناه برد یا آنکه مدتی طولانی اسیر ماتم باشد بدون آنکه با گذشت زمان فراگشت ماتم پایان پذیرد.احتمال بروز واکنش ماتم نابهنجار در افراد زیر بیشتر است: کسانی که مرگ عزیز آنها به طور ناگهانی یا در یک شرایط هولناک رخ داده است، کسانی که از لحاظ اجتماعی منزوی هستند، کسانی که خود را مسوول مرگ متوفی می دانند(چه خیالی و چه واقعی)، کسانی که تاریخچه­‌ای از فقدان‌­ها یا مرگ‌­های تروماتیک یا آسیب‌آفرین را پشت سر گذاشته‌اند و کسانی که رابطه­‌ای به شدت وابسته یا دوگانه از لحاظ احساسی با متوفی داشته‌اند.

اشکال مختلف سوگ مرضی عبارتند از:سوگ بازداری شده: عدم بروز واکنش­‌های سوگواری و یا بروز واکنش‌­های تحریف شده. سوگ مزمن: واکنش­‌های شدید سوگواری که برای مدت طولانی به طول انجامد. سوگ درنگیده (به تاخیر افتاده): واکنش‌­های شدید سوگ بعدا رخ دهد.

اما عواملی را که باعث بروز سوگ مرضی است، می­‌توان در ترتیب زیر تعریف کرد: فقدان یا جدایی در دوران کودکی، عدم حمایت موثر، مرگ­‌های ناگهانی یا خشونت آمیز، از دست دادن فرزند.

سوگ بهنجار

سوگ بدون عارضه‌ای که مرکب از طیف وسیعی از احساسات و رفتارهایی است که پس از فقدان شایع‌­اند. سوگ بهنجار در برابر فقدان فردی مورد علاقه ایجاد می‌­شود. تظاهرات شناخته شده­‌ای دارد و برای کامل شدن و به عبارت فنی‌­تر رفع یا انحلال خود نیاز به گذشت زمان دارد؛ مدت زمانی که طول آن بسته به شرایط وعوامل گوناگون متغیراست.

برای آنکه بتوان توصیف بهنجار را در مورد واکنش ماتم به کار برد، فرد داغ­دیده باید مراحل به­ خصوصی را طی کند و تکالیف مشخصی را به انجام رساند. تکالیفی که نیازمند مشارکت فعالانه اوست و انجام هریک به عواملی بستگی دارد. وجود هرگونه اختلال در سپری کردن مراحل و یا انجام دادن تکالیف هر مرحله موجب بروز واکنش ماتم نابهنجار خواهد شد.