مصرف دارو در دوران بارداری، خوددرمانی نکنید

به عنوان یک اصل اساسی در علم طب و داروسازی، نحوه مصرف دارو به شرایط خاص هر بیمار بستگی دارد. یکی از وضعیت‌هایی که طی آن دارو درمانی باید بر اساس ملاحظات خاص انجام شود دوران بارداری است. از هفته پنجم به بعد اکثر داروها می‌تواند با عبور از جفت به جنین رسیده و روی آن تاثیر بگذارد. براساس آمارها حدود ۳درصد نوزادان به علت مصرف دارو در دوران بارداری دچار نقایص مادرزادی می‌شوند.

بیشترین تاثیر داروها بر جنین

بیشترین تاثیر داروها بر جنین معمولا از 31 تا 71 روز بعد از آخرین قاعدگی که اصطلاحا دوره ارگانوژنز یا شکل‌گیری اندام‌ها نامیده می‌شود اتفاق می‌افتد. میزان ناهنجاری ناشی از مصرف دارو در این دوران کاملا به نوع، مدت زمان و مقدار مصرف دارو و عمر جنین و مرحله‌ای از رشد که در آن به سر می‌برد بستگی دارد، اما در مجموع معمولا جنین در سه ماهه اول بارداری نسبت به سه ماهه دوم و سوم بارداری بیشتر در معرض خطرات ناشی از مصرف داروها قرار دارد.

داروها براساس میزان احتمال بروز عارضه در دوران بارداری به پنج دسته تقسیم می‌شوند؛ داروهای گروه A و B داروهایی هستند که مصرف آنها بی خطر است. داروهای گروه C داروهایی هستند که در صورت ضرورت و صلاح پزشک با احتیاط قابل مصرف هستند. داروهای گروه D داروهایی هستند که تنها در زمان اضطرار (مثلا وخامت حال فرد باردار) قابل مصرفند و البته احتمال بروز عوارض در جنین در پی مصرف داروهای این گروه بالاست. در نهایت داروهای گروه X آنهایی است که در دوران بارداری منع مصرف مطلق دارند.

مصرف استامینوفن در بارداری

بتازگی تحقیقات محققان اسپانیایی نشان داده است حتی مصرف استامینوفن که در گروه B قرار دارد، می‌تواند احتمال تولد نوزادانی که به اوتیسم و بیش فعالی مبتلا هستند را افزایش دهد. بنابراین در مورد ساده‌ترین داروها نیز باید کاملا محتاطانه عمل کرد. اغلب زنان باردار در طول دوران بارداری ممکن است به دردهای مختلفی مبتلا می‌شوند. این افراد باید توجه داشته باشند مصرف داروهای ضددرد (التهاب) غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، دیکلوفناک، ایندومتاسین، ناپروکسن و سلکسیب در سه ماهه سوم بارداری بسیار خطرناک بوده و موجب کاهش حجم مایع دور جنین و همچنین بروز بعضی مشکلات در عروق قلبی جنین می‌شود.

همچنین آسپرین با مصرف طولانی مدت و مقادیر بالا، در گروه D قرار دارد اما مصرف آن در مقادیر کم برای پیشگیری از پره‌اکلامپسی (فشار خون همراه با ادم و دفع پروتئین با ادرار در زنان باردار) رایج و تقریبا بی‌خطر است اما توصیه می‌شود مصرف آن در زمان نزدیک به زایمان قطع شود.

داروهایی مانند لوزارتان و کاپتوپریل نیز که برای کنترل فشار خون مصرف می‌شوند در بارداری منع مصرف دارند و برای کنترل فشار خون باید این داروها را با داروهای بی‌خطرتر جایگزین کرد. از میان آنتی‌بیوتیک‌ها نیز پنی‌سیلین‌ها، اریترومایسین، سفالوسپورین‌ها (مانند سفالکسین و سفیکسیم) و نیتروفورانتوئین کاملا بی‌خطر هستند، اما تتراسایکلین‌ها به علت ایجاد آسیب‌های کبدی در خانم‌های باردار و همچنین کاهش ۴۰ درصدی رشد استخوانی جنین در این دوران منع مصرف دارند.

گاهی اوقات حتی مصرف دارو قبل از دوران بارداری ممکن است برای جنین مشکل‌آفرین باشد. به عنوان مثال خانم‌هایی که از داروی ایزوترتینوئین (روآکوتان، دکوتان و…) برای درمان آکنه استفاده می‌کنند، علاوه بر این که در طول دوران مصرف دارو نباید باردار شوند، بعد از قطع مصرف این دارو نیز باید تا یک ماه از باردار شدن خودداری کنند. در طول دوران بارداری حتی دست زدن به بعضی داروها مشکل ساز است.به عنوان مثال خانم‌های باردار باید علاوه بر این که از مصرف داروی فیناستراید اجتناب می‌کند از دست زدن به قرص‌های حاوی این دارو (بویژه اگر شکسته باشند) خودداری کنند.