بهترین شیر برای نوزاد، چیست؟

بهترین شیر برای نوزاد تازه متولدشده شیر مادر است. سازمان جهانی بهداشت، توصیه می‌کند شیرخواران حداقل ۴ ماه و ترجیحاً ۶ ماه اول زندگی فقط با شیر مادر تغذیه شوند. شیر مادر مزایای زیادی برای شیرخوار دارد.

در موارد زیر شیرمادر نقش محافظت برای شیرخوار ایفا می‌کند: 1- اسهال 2- عفونت گوش میانی 3- عفونت ادراری 4- عفونت خون 5- بوتولیسم شیرخوارگی 6- انتروکولیت نکروزان (بیماری ای که عمدتاً در شیرخواران نارس دیده می‌شود و علائم آن اتساع شکم، ناتوانی در خوردن شیر و استفراغ شیر، وجود خون در مدفوع و بی‌حالی می‌باشد.)

اما درعین‌حال در برخی موارد توصیه می‌شود مادر به نوازد خود شیر ندهد:

1- ابتلای مادر به سل: حداقل دو هفته از زمان شروع درمان مادر مبتلا به سل باید بگذرد تا وی بتواند بدون دغدغه نوزادش را با شیر خود تغذیه کند.

۲- آبله‌مرغان: شیرخوار متولدشده از مادر مبتلا به آبله‌مرغان باید پادزهر این بیماری را در اولین فرصت دریافت کند. تماس شیرخوار با ضایعات پوستی آبله‌مرغان باعث ابتلای شیرخوار به آبله‌مرغان می‌شود.

3- ویروس تب خال: در صورت وجود ضایعات پوستی ناشی از ویروس تب خال به ویژه روی سینه‌های مادر، شیردهی ممنوع است.

۴- شیمی‌درمانی مادر منع مهمی برای شیردهی است.

5- استفاده از پرتوداروها (به عنوان مثال برای انجام اسکن‌های هسته‌ای تیروئید، کلیه و ...)؛ در این موارد طبق موارد نظر پزشک، شیردهی تا دفع کامل پرتو دارو از بدن قطع می‌شود.

۶- ابتلا شیرخوار به بیماری‌های متابولیک: در برخی بیماری‌های نادر مثل گالاکتوزمی، تیروزینمی، فنیل کتونوری، بیماری ادرار شربت افرا و ... شیر مادر و برخی مواد موجود در آن برای نوزاد، مثل سم بوده، تغذیه کودک با شیر مادر باعث تشنج، بیماری کبدی و ... می‌شود و شیرخوار باید در دوران شیرخوارگی از شیرخشک‌های رژیمی مخصوص استفاده کند و پس از این سن نیز رژیم‌های غذایی خاصی را مراعات نماید.

7- مادر دارای مشکلات عصبی- روانی جدی: به عنوان مثال مادر مبتلا به اختلالات هذیانی ممکن است فرزند خود را بکشد و بهتر است مراقبت از شیرخوار بر عهده کس دیگری باشد.

۸- ابتلای مادر به ایدز: در کشورهایی که جایگزین مطلوبی برای شیر مادر وجود دارد توصیه می‌شود مادر مبتلا به ایدز از شیر دادن به فرزند خود خودداری کند. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که آیا ایـدز بـا شیـر مـادر منتـقـل می‌شود؟ در پاسخ باید گفت که ثابت شده اگر خانم مبتلا به ایدز به مدت طولانی (بیشتر از ۶ ماه) به کودکش شیر دهد، خطر انتقال ویروس به کودک ۱۴ درصد افزایش می‌یابد. علاوه بر این، در صورت وجود زخم یا شقاق در نوک پستان یا التهاب پستان، احتمال انتقال ایدز بیشتر هم می‌شود. شیردهی برای مادر مبتلا به ایدز خطرهایی دارد که شایع‌ترین آن‌ها ضعیف‌تر شدن مادر و نیاز بیشتر او به دریافت کالری و مایعات است و در صورت بی‌توجهی به تغذیه، این موضوع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

حداقل دو هفته از زمان شروع درمان مادر مبتلا به سل باید بگذرد تا وی بتواند بدون دغدغه نوزادش را با شیر خود تغذیه کند

با تمام این اوصاف نمی‌توان توصیه کرد این مادران فرزندشان را از فواید شیر خودشان محروم کنند. شیرمادر با انتقال آنتی‌بادی‌های لازم به کودک، باعث حفظ او در برابر بیماری‌ها می‌شود. با شیردهی، ارتباط عاطفی بهتری بین مادر و کودک برقرار می‌شود و احتمال باردار شدن مجدد در دوره شیردهی کاهش می‌یابد.

در بچه‌هایی که با شیرخشک تغذیه می‌شوند، آلوده شدن آبی که در تهیه شیرخشک به کار می‌رود یا آلوده بودن بطری و سایر وسایل مربوط به شیردهی و افزایش امکان ابتلا به عفونت‌های تنفسی و گوارشی (اسهال) در مقایسه با وقتی که شیرمادر می‌خورد، وجود دارد.

آنتی‌بادی‌های موثر از مادر به کودک منتقل نمی‌شوند و با افزایش یا کاهش حجم شیر و آب مورد نیاز کودک، احتمال بیمار شدن کودک افزایش می‌یابد. با همه این‌ها در کشورهای پیشرفته، به مادران مبتلا به ایدز توصیه می‌شود از شیرخشک برای تغذیه کودک استفاده کنند. در کشورهایی که امکان دسترسی آسان به آب سالم و بهداشتی وجود دارد و به کودک شیرخشک می‌دهند این امکان برای مادر مبتلا به ایدز وجود دارد که از کمک دیگران نیز برای تغذیه کودک خود استفاده کند.

چند توصیه مهم به مادران مبتلا به ایدز که دوست دارند فرزندشان شیر مادر بخورد:

- مصرف داروهای ضدHIV برای درمان خود و پیشگیری از ابتلای کودک.

-مراقبت از بهداشت و سلامت پستان‌ها. در صورت زخمی شدن، خونریزی از نوک پستان، شقاق پستان یا آبسه در پستان‌ها از شیردهی خودداری کند.

- قرار دادن شیرمادر در معرض حرارت برای کاهش میزان ویروس در شیر مادر (واضح است که شیرمادر نباید جوشانده شود اما می‌توان بطری حاوی شیر مادر را درون ظرف آب با دمای جوش قرار داد تا از میزان ویروس‌های HIV کاسته شود).-تغذیه کودک از پستان زن دیگری که به HIV مبتلا نباشد.

چند نکته‌ی مهم

نکته ۱: در صورت مبتلا بودن مادر به هپاتیت B به شیرخوار باید بعد از تولد واکسن و پادزهر هپاتیت B تزریق شود اما لزومی ندارد تغذیه با شیر مادر به تأخیر بیفتد. در مورد هپاتیت C شیردهی غدغن نیست.

نکته 2: هر چند توصیه می‌شود مادران شیرده از مصرف سیگار خودداری نمایند اما در این موارد نیز نیازی به قطع شیر نیست. باید توجه داشت که حداقل بهتر است مادر در محیطی دور از فرزند خود سیگار بکشد تا حتی‌الامکان عوارض دود سیگار برای شیرخوار کاهش یابد.

نکته ۳: در گذشته، مصرف بسیاری از داروها از جمله داروهای اعصاب، منع شیردهی مادر محسوب می‌شد، اما در حال حاضر بررسی‌ها نشان داده‌اند که اغلب داروها آن‌قدر ناچیز در شیر مادر ترشح می‌شوند که نیازی به قطع شیر مادر نیست.

نکته4: برخی مادران معتقدند مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها باعث کاهش شیر مادر می‌شود باور درست آن است که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها تأثیر در کاهش مقدار شیر ندارد اما این اعتقاد غلط مادر با فرایندهای روانی می‌تواند باعث کاهش شیر مادر شود. برخی داروها نظیر قرص‌های ترکیبی ضدبارداری(OCP)، بروموکریپتین و سایمتیدین شیر مادر را کم می‌کند و لذا نباید در دوران شیردهی مصرف شوند.