علائم کودک بیش فعال، بدانید

تقریباً هر کودکی بعضی اوقات " بیش از حد فعال و بی توجه " به نظر می رسد، ولی بی توجهی و بیش فعال واقعی حالتی است که به آن اختلال کمبود توجه و فعالیت بیش از حد یا به طور مختصر (ADHD) گفته می شود که فقط یک یا دو کودک از هر بیست کودک زیر دوازده سال به آن مبتلا می شوند. کودکانی که بیش فعال اند، بی توجه هستند، عملشان بی هدف است، دائم در حال حرکت هستند و در یک زمان بیشتر از چند دقیقه نمی توانند آرام بنشینند. به راحتی دچار حواس پرتی می شوند، بیشتر اعمالشان بر اساس یک انگیزه ناگهانی انجام می گیرد و در توجه به صحبت ها یا تماشای وقایعی که در اطرافشان می گذرد با مشکل مواجه هستند. همچنین خواب آن ها با مشکل همراه است.

به خصوص زمانی که کودک نوپاست، ممکن است دچار نگرانی شوید که مبادا کودکتان بیش فعال باشد، اما اگرکودکتان را با سایر همسالانش مقایسه کنید، به طور یقین متوجه خواهید شد که رفتارش خاص کودکان هم سن و سال خودش است. بچه ها در حدود سنین دو تا سه سالگی به طور طبیعی بسیار فعال، پر جنب و جوش و دارای حرکات تکانشی (غیر مترقبه) هستند و دامنه توجه محدودی دارند. به نظر می آید تمام بچه ها گه گاه فعالیتی بیش از حد از خود نشان داده و به سادگی دچار حواس پرتی می شوند. مثلاً هنگام خستگی خیلی زیاد، یا هنگام انجام کاری « خاص» دچار هیجان می شوند و یا وقتی در جایی ناآشنا یا بین افرادی غریبه قرار می گیرند دستخوش اضطراب می شوند. 

در حقیقت بچه های بیش فعال به صورت چشم گیری فعالیت بیشتری دارند، به سادگی دچار بی توجهی می شوند و در مقایسه با بچه های دیگر، تحریک پذیری بیشتری دارند. مهم تر از همه، به نظر نمی رسد که هرگز در یک روز نسبت به روز دیگر آرام و قرار داشته باشند. با افزایش سن، نحوه رفتارشان تا زمان رفتن به مدرسه همچنان ادامه می یابد. اگرچه غالباً دارای هوشی طبیعی هستند ولی در مدرسه عادی به نظر نمی رسند. یادگیری شان کند است زیرا قادر به تمرکز حواس خود نیستند و کاری را که درحال انجامش هستند، نیمه کاره رها می کنند. دستورات داده شده را دنبال نمی کنند و به نظر می رسد نسبت به سن خود، فاقد پیشرفت کافی بر کنترل حرکات تناکشی و هیجانات خود بوده و در ایجاد تمرکز حواس با مشکل روبرو هستند. تمایل زیادی به پرحرفی، هیجان، نافرمانی و عدم پیروی از دستورات داده شده دارند.

رفتارشان در دوران کودکی و بزرگسالی از رشد کافی برخوردار نبوده و ممکن است در مدرسه، در بین دوستان و در برخورد با قانون، گاه با مشکل مواجه شوند. بچه هایی که واقعاً به بیش فعالی دچار هستند، بدون حمایت و درمان، اعتماد به نفسی را که لازمه یک زندگی سالم و سازنده است، به دست نخواهند آورد.

غالب بچه های مبتلا به بیش فعالی و نقص توجه، در فامیل خود افراد دیگری دارند که به این مشکل دچار هستند، بنابراین به نظر می رسد عامل ارث در آن دخیل باشد. گاهی می توان اثری از بیماری هایی پیدا کرد که روی مغز یا سیستم اعصاب تأثیرگذار هستند مثل مننژیت، آنسفالیت، سندرم جنین الکلی یا در کودکانی که هنگام تولد دچار نارسایی شدید بوده اند. بیشتر بچه های بیش فعال، هرگز سابقه ای از حالات فوق را در گذشته خود نداشته اند و بسیاری از کسانی هم که چنین سوابقی را داشته اند، دچار بیش فعالی نشده اند. پسرها چهار تا هفت بار بیشتر از دختران به این اختلال دچار می شوند که تا کنون دلیل آن مشخص نشده است. اگرچه گمانه هایی وجود دارد مبنی بر اینکه غذاهای خاص و افزودنی می توانند با ADHD در ارتباط باشند، ولی تحقیقات فراوانی که در این مورد شده است، این ارتباط را مردود می داند.

کودکان مبتلا به این اختلال وقتی در مقابل واکنشهای انتقادی و تنبیهی بزرگسالان یا والدینی که درک صحیحی از ماهیت بیش فعالی ندارند، قرار می گیرند، عزت نفسشان در نطفه خفه می شود و درباره خودشان احساس منفی گرایانه بیشتری پیدا می کنند. علت این اختلال هرچه که باشد، آینده این کودکان، بستگی به شناخت، درمان، رفتار والدین و معلمان نسبت به آنان دارد. والدینی که از نظر هیجانی افراد سالمی هستند و آنهایی که روش تربیتی ملایم، با ثبات و مداومی را همراه با عشق و پاداش اعمال می کنند، بهترین نتایج را به دست می آورند.

زمان مراجعه به پزشک متخصص کودکان
مقایسه کودکتان با سایر بچه های هم سن، در طول روزها و هفته ها، بهترین راه تشخیص بیش فعالی او به شمار می رود. برای این منظور، بهترین منابع اطلاعاتی شما را کسانی تشکیل می دهند که در مهدکودک یا در آمادگی با او سر و کار دارند. آنها می توانند بگویند که رفتار کودک شما در جمع به چه صورت است و آیا اعمالی که انجام می دهد متناسب با سن او هست یا خیر.

نشانه های خاص بیش فعال بودن عبارتند از:
• اشکال در توجه به فعالیت هایی که علاقه سایر کودکان را به خود جلب می کند.
• اشکال در ادامه انجام دستورات حتی ساده به علت عدم توجه
• وجود تحریکات مغزی (تکانشی) موجب گریز مکرر او به خیابان، مداخله و گسستن بازی سایر بچه ها، هجوم بردن به مناطق محدود شده، بدون توجه به نتایج آن
• عجله در انجام فعالیت های غیر لازم شامل دویدن یا پریدن، بدون دوره های استراحت
• طغیان های هیجانی غیر منتظره، مثل گریه، فریاد کشیدن، کتک زدن یا خشم بی مورد
• اصرار در انجام رفتار نادرست، با وجود برخورد مکرر و منع مکرر والدین

اگر شما و سایرین چند نشانه از علائم هشدار دهنده فوق را به صورت مداوم شاهد باشید، لازم است با پزشک متخصص او تماس بگیرید. پزشک، او را از نظر معیارهای بیش فعالی و عدم توجه، مورد معاینه قرار می دهد تا تمام عللی را که از نظر طبی می توانند موجب بروز چنین رفتارهایی باشند تشخیص دهد و چنانچه بررسی بیشتر لازم باشد، او را برای اصلاح رفتارش به روانپزشک اطفال معرفی می کند و ممکن است توصیه کند رفتار خود را بر اساس کسب مهارت در اداره و برخورد با چنین کودکی آموزش ببینید که به آن رفتار درمانی یا آموزش رفتاری والدین می گویند. برحسب تأثیر دارو روی رفتار کودکان، ممکن است پزشک داروهایی را برای او تجویز کند. کودکان نوپا و پیش دبستانی آنچنان سریع تغییر می کنند که آنچه به نظر بیش فعالی می رسیده است ممکن است در مرحله ای از رشد، ظرف چند ماه بعد از بین برود. بنابراین بسیار مهم است مشخص کنید که آیا رفتار او بیش از شش ماه تداوم داشته است؟

به خاطر بسپارید که دارو درمانی تنها در مواردی خیلی شدید، زمانی که تلاش شما با روش رفتار درمانی مناسب نتیجه ندهد شروع می شود.

دارو درمانی به ندرت برای کودکان زیر سه سال که به این اختلال دچار هستند تجویز می شود. آکادمی کودکان آمریکا پیشنهاد می کند قبل از شروع درمان دارویی ( به خصوص داروهایی که محرک نامیده می شوند ) باید از کودکان مبتلا به ADHD یک تاریخچه کامل شخصی و خانوادگی و یک معاینه کامل بالینی گرفته شود. در بعضی موارد در صورتی که نتایج تاریخچه و معاینه وجود این اختلال را نشان دهد، پزشک ممکن است قبل از تجویز دارو، پیشنهاد کند یک نوار قلب از او گرفته شود ( آزمایشی است که چگونگی فعالیت قلب را نشان می دهد ).

به عنوان والدین یک کودک بیش فعال، ممکن است در مورد داروهای متفاوتی که در درمان بیش فعالی به کار می روند، مطالبی شنیده باشید. مؤثر بودن بعضی از آنها هنوز مورد اثبات قرار نگرفته و تأثیر تعدادی دیگر مردود شناخته شده اند. قبل از اینکه کودکتان را درگیر داروی جانشین دیگری کنید، با پزشک او مشورت کنید.

واکنش شما چگونه باید باشد؟
اگر کودکتان نشانه های بیش فعالی را از خود بروز دهد، به معنی آن است که او قادر به کنترل رفتار خود نیست. در عجله و هیجان خود، ممکن است آسیب پذیر باشد و اموال منزل را تخریب کند. برای تربیت یک کودک بیش فعال باید از خود واکنش« مؤثر » و « سازنده » نشان دهید. اگر اعمال شما « تأثیر گذار » باشند نتیجه آن بهبود رفتار کودکتان خواهد بود. اگر « سازنده » و راه گشا باشند، باعث تکامل اعتماد به نفس او شده و شخصیت بیشتری به او خواهند داد. بسیار مهم است که هر وقت کودکتان رفتار نادرستی از خود نشان داد، بلافاصله از خود واکنش نشان دهید و نیز باید مطمئن شوید هر فردی که مراقبت از او را به عهده دارد، نسبت به اعمال او به همان روشی که انتخاب کرده اید، عکس العمل نشان خواهد داد. اگر مؤثر برخورد کنید، به ندرت نیاز به استفاده از تنبیه خواهید داشت.

تنبیهات بدنی که موجب آزار او شود، مانند ایجاد ضربه به باسن یا نواختن سیلی نه تنها کودک را به کنترل رفتارش وا نمی دارد، بلکه او را به ادامه خود منفی انگاری و تنفر از شما سوق می دهد. هم زمان این نگرش به او می آموزد که آزار رساندن به دیگران کاری تأیید شده است که او نیز می تواند به آن متوسل شود. بالعکس به جای آن، قدردانی و اشاره به رفتارهای مناسب او و نادیده گرفتن رفتارهای نامناسبی که خطری ایجاد نمی کنند، در دراز مدت اثرات بهتری دارند. اداره کودکان مبتلا به ADHD می تواند با برخوردهای زیادی همراه باشد. والدین باید بدانند که این بچه ها نیاز به کمک دارند، برای این منظور خود باید یاد بگیرند که چگونه به طور اثرگذاری رفتار کودک را هدایت کنند.