مایع دور جنین، علت کم شدنش چیست؟

کاهش مایع داخل رحمی یا اولیگوهیدرامنیوس، اختلال خطرناکی است که در هر ۵۰ حاملگی رخ میدهد. این مشکل که به خشکی افتادن جنین معروف است، میتواند در اوایل یا اواخر حاملگی رخ دهد.

مایع آمنیوتیک جنین
مایع داخل رحمی یا مایع آمنیون در چند هفته اول حاملگی از سوی پردههای جنینی ساخته میشود، اما پس از چند هفته این کار بیشتر از سوی کلیههای جنین انجام میشود. از آنجا که ریه و دستگاه گوارش جنین هم در ساخت و جذب مایع آمنیون نقش دارد، اختلالات هر یک از این دستگاهها میتواند به افزایش یا کاهش مایع داخل رحمی منجر شود. ساخت مایع داخل رحمی در ابتدا کند بوده و سپس افزایش مییابد، به طوری که تا ۳۶ هفتگی به حداکثر خود میرسد و از آن به بعد ساخت مایع کمتر از جذب آن شده و در نتیجه میزان آن کم میشود. بنابراین در صورتی که یک حاملگی به طول انجامد و از زمان عادی خود بگذرد (در مواردی حاملگی بیش از ۴۰ هفته طول میکشد) مایع داخل رحمی کاهش مییابد، به طوری که در ۴۲ هفتگی به ۲۰۰ سیسی میرسد.

علل کم شدن مایع آمنیوتیک
- نشت مایع از کیسه آب : شایع ترین علت آن سوراخ شدن یا پارگی کیسه آب قبل از موعد زایمان است.
- حاملگی طولانیمدت: با پیشرفت حاملگی، آرام آرام مایع اطراف جنین کم شده و جای بیشتری برای رشد جنین می دهد. در صورتی که موعد زایمان برسد و زایمان اتفاق نیفتد (زایمان دیررس)، آب بیشتری جذب شده و اطراف جنین تقریبا خشک می شود.
- عفونت داخل رحمی : ابتلا به برخی عفونت ها می تواند سبب کم شدن میزان مایع گردد.
- ناهنجاری های جنینی : بعضی مشکلات ژنتیکی و برخی از ناهنجاری های جنینی مانند نقص در تشکیل کلیه، انسداد مجرای خروجی ادرار و ... می توانند باعث کاهش مایع شوند.
- داروها : مصرف بعضی داروها در دوران بارداری از قبیل برخی مسکن ها نیز باعث کاهش حجم مایع درون کیسه آب می شود.
- ناشناخته : گاهی بدون وجود هیچ مشکلی، حجم مایع به طور خود به خود کاهش می یابد.

عوارض کم شدن مایع آمنیوتیک
مایع آمنیون (آمنیوتیک) اثرات زیادی بر رشد جنین دارد و کاهش آن عوارضی برای جنین ایجاد می کند.مایع داخل رحمی به عنوان ضربهگیر عمل میکند. مایع آمنیوتیک به نگه داشتن دمای ثابت بدن جنین کمک می کند. علاوه بر این، مواد غذایی لازم را به بدن جنین می رساند و رشد و پرورش شش ها، سیستم روده ای، معدی، ماهیچه ها و استخوان های جنین را ارتقا می بخشد و از فشردگی بند ناف جلوگیری می کند.بعضی از مطالعات نشان داده اند، آمنیوتیک قادر است بو و رایحه و طعم غذاهایی که مادر مصرف می کند را به جنین انتقال دهد.وجود میزان کافی مایع آمنیون به جنین اجازه تحرک مناسب را میدهد که همین امر در رشد و نمو اندامهای جنین نقش دارد و در صورت کاهش طولانیمدت مایع دور جنین در برخی موارد، قطع یا رشد نیافتن دست و پای جنین دیده میشود.بلع مایع آمنیون از سوی جنین هم در رشد ریه و دستگاه گوارش جنین نقش دارد و کاهش آن مانع رشد کامل و مناسب ریه میشود.

زمانی که مقدار مایع بیش از اندازه کم باشد، احتمال پاره شدن زودهنگام کیسه آب و بروز مشکلاتی مثل دیابت و فشار خون بالا برای مادر می شود.چنانچه کم بودن بیش از اندازه این مایع در ابتدای بارداری اتفاق بیافتد در رشد جنین تاثیر می گذارد. در آینده، کمبود مایع و عدم شناور بودن آن در اطراف بند ناف همراه با انقباضات، تعداد ضربان قلب جنین را کاهش می دهد. به دلیل کمبود جا برای جنین که ناشی از کمبود مایع آمنیون است، دست ها و پاهای او در معرض فشار قرار می گیرند و کج و بد شکل می شوند، مانند چماقی شدن پاها.
بدشکلی سر و صورت مانند دراز شدن سر، بینی پخ و ... نیز ممکن است در این نوزادان دیده شود.

راه های تشخیص کم شدن مایع آمنیوتیک
برای تشخیص کمبود مایع داخل رحم، علاوه بر معاینه بدنی از سونوگرافی استفاده میشود و چنانچه اندکس (شاخص) مایع آمنیون با این روش زیر پنج سانتیمتر (کمتر از حد طبیعی) باشد، بیمار دچار اولیگوهیدرامنیوس است. البته این شاخص در مورد ماههای آخر بارداری کاربرد دارد و در سنین حاملگی پایینتر از معیارهای اندازهگیری دیگری استفاده میشود.

تاثیر کم بودن مایع آمنیوتیک بر بارداری و زایمان
کاهش مایع آمنیون در اوایل حاملگی بسیار نادر است و معمولا به فوت جنین و سقط منجر میشود. علت این عارضه اغلب اختلالات جنین است، یعنی جنین به صورت مادرزادی دچار مشکلاتی مثل اختلالات کروموزومی یا رشد نیافتن کلیه است و در واقع جنین سالمی نیست.کاهش مایع در اواخر بارداری بسیار شایعتر است و در صورت تشخیص و در صورتی که ریه جنین تکامل کافی یافته و جنین نارس نباشد باید به سرعت به ختم حاملگی اقدام کرد، اما در مواردی که جنین نارس است تصمیمگیری مشکل است، چون از طرفی کاهش مایع آمنیون میتواند به مرگ جنین منجر شود و از طرف دیگر تولد نوزاد نارس تبعات زیادی چون مرگ نوزاد دارد و در این موارد سعی میشود با روشهایی مقداری زمان به جنین و مادر داد، اما در نهایت در صورت ادامه مشکل با وجود نارس بودن جنین، پزشک برای نجات جان نوزاد به ختم حاملگی اقدام میکند.