سونوگرافی در دوران بارداری، زیاده روی نکنید

علم پزشکی در دهه‌های اخیر برای مادران و جنین‌های پرخطر از فناوری عمل جراحی کمک گرفته است. در این شرایط نوزاد با ایجاد برش در دیواره شکم و رحم مادر متولد می‌شود. بر اساس مطالعات علمی فقط برخی زنان باردار که به دلایل پزشکی توانایی یک زایمان طبیعی را ندارند می‌توانند از روش سزارین یا دیگر روش‌های نوین زایمان بهره‌مند شوند، با این همه در بین برخی پزشکان و تیم‌های درمان شاهد ارائه برخی روش‌های نوین غیرضروری در عمل زایمان یا انجام سونوگرافی‌ها یا آزمایش‌های پی درپی هستیم. این در حالی است که تعدادی از این اقدامات درمانی باید در مرکز خاص و مورد تایید شخص پزشک یا ماما انجام شود. بر اساس دستورالعمل‌های صادر شده از سوی وزارت بهداشت درباره نحوه رسیدگی به وضعیت زنان باردار روند زایمان باید با صلاحدید آنها انجام شود نه منافع پزشک و تیم درمان.

بنابر توصیه سازمان بهداشت جهانی باید حداکثر ۱۵درصد از تولدها به روش سزارین انجام شوند، اما شیوع عمل سزارین در بسیاری کشورها بیش از این مقدار است. در ایران نیز گرایش عمومی به تولد نوزاد به روش سزارین است. بنابر برخی آمار قابل استناد، ایران بیشترین آمار سزارین جهان را به خود اختصاص داده است. براساس تحقیقات ۴/۴۵‌درصد زایمان‌ها در ایران به روش سزارین انجام می‌شود. بر این اساس سزارین‌های غیرضروری، علاوه بر خطرات آن به عنوان یک عمل جراحی بزرگ برای مادر و نوزاد، باعث تحمیل هزینه‌های فراوان به خانواده و جامعه می‌شود. همچنین عفونت، خونریزی، عوارض بیهوشی، احتمال نیاز به تزریق خون و عوارض روانی از خطرات اثبات شده سزارین برای مادر است و برای نوزاد هم مشکلات تنفسی، تولد زودرس و... را به دنبال دارد. اغلب مادران ایرانی به دلیل حمایت برخی بیمه‌های تکمیلی از سزارین و به نوعی تسهیل در زایمان خواستار انجام این عمل هستند. همچنین پیشنهادهای تیم درمانی را می‌توان در افزایش سزارین و کم‌توجهی به زایمان طبیعی از سوی مادران ایرانی تاثیرگذار دانست.

انجام سونوگرافی‌های غیرضرور ممنوع

با وجود اینکه امواج سونوگرافی به‌ظاهر بی‌ضرر است، اما انجام چندین سونوگرافی در دوران بارداری به جنین صدمه می‌زند. به گزارش دیلی میل، در گذشته دانشمندان با بررسی موش‌های باردار متوجه شدند وضعیت مغز جنین موش‌های در معرض امواج سونوگرافی تغییر کرده است، اما به‌ دلیل اطمینان خاطر از این موضوع بررسی‌های خود را روی میمون‌ها تکرار کردند و نتیجه مشابه بود. البته متخصصان معتقدند انجام سونوگرافی کمک مناسبی به تشخیص برخی ناهنجاری‌ها و وضعیت بافت‌شناسی در جنین می‌کند، به همین دلیل نباید انجام آن را برای خانم‌های باردار ممنوع اعلام کرد. برخی زنان باردار برای اطمینان از وضعیت جنین یا اطلاع از جنسیت آن چندین بار در طول دوران بارداری تحت امواج سونوگرافی قرار می‌گیرند که این‌گونه اقدامات می‌تواند برای سلامت جنین مضر باشد. با توجه به اینکه امواج سونوگرافی موجب اختلال در روند رشد سلول‌های مغز می‌شود به نسبت جبران آن دشوار و غیرممکن است، بنابراین قرار گرفتن در معرض امواج سونوگرافی به مدت ۳۰ دقیقه یا بیشتر می‌تواند مشکلات قابل ملاحظه‌ای را هرچند در مقیاس کوچک برای جنین به وجود آورد.

سونوگرافی‌های متعدد در دوران بارداری جایز نیست

رئیس انجمن علمی مامایی ایران درباره وضعیت روند بارداری و زایمان مناسب به«آرمان» می‌گوید:‌ در ماه‌های نخست بارداری برای ارزیابی وضعیت سلامت مادر و نوزاد آزمایش‌های پایه همچون تعیین قند خون و شناسایی برخی بیماری‌های عفونی خطرساز برای مادر و جنین تجویز می‌شود، چون برای ارزیابی وضعیت سلامت مادر و جنین بنابر دستورالعمل کشوری صادر شده از سوی اداره سلامت مادران وزارت بهداشت، اقدامات لازم انجام می‌شود. براساس این دستورالعمل در هفته ۱۱ و۱۲ بارداری سونوگرافی و غربالگری برای بررسی اختلال‌های کروموزوم همچون وجود سندروم‌ دان و دیگر اختلال‌ها باید انجام شود. در اصل انجام این سونوگرافی و غربالگری به مادر پیشنهاد می‌شود. این در حالی است که برخی از مادران هیچ ضرورتی بر انجام آزمایش‌ و سونوگرافی ندارند و جنین‌ را به هر شکل می‌پذیرند. برای مثال هم‌اکنون برخی از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته الکترونیک کمتر متقاضی انجام این‌گونه آزمایش‌های و سونوگرافی‌ها هستند. در مرحله بعد یعنی در هفته هجدهم بارداری برای بررسی وجود ناهنجاری‌های بزرگ در جنین سونوگرافی تجویز می‌شود تا بتوان وضعیت جنین را مورد ارزیابی قرار داد. براساس قانون در صورت بروز ناهنجاری‌های بارداری برای مادر و جنین در هفته هجدهم بارداری مجوز سقط صادر می‌شود. قانونگذار درصورت بروز هرگونه نارسایی برای جنین یا احتمال خطر بارداری برای مادر اجازه سقط جنین تا هفته بیستم بارداری را صادر کرده است. این در حالی است که بعد از مهلت صادر شده از سوی قانونگذار مجوز سقط جنین صادر نمی‌شود. ناهید خداکرمی می‌افزاید: اگر وضعیت جنین و مادر بر اساس نتایج آزمایش‌ها و سونوگرافی‌ها تا هفته بیستم بارداری مناسب گزارش شود دیگر تا پایان دوره بارداری نیاز به انجام سونوگرافی نیست. همچنین در سه ماهه سوم‌ بارداری فقط برای بررسی میزان مایع آمونیوتیک یا احتمال بروز مشکلات از سوی ماما یا پزشک زنان انجام سونوگرافی پیشنهاد می‌شود. این در حالی است که هرگونه پیشنهاد به مادر باردار برای انجام سونوگرافی یا آزمایش باید بنابر تمایل او انجام شود و اعضای تیم‌درمان نمی‌توانند او را مکلف به‌ انجام چنین اقداماتی کنند.

آموزش نکات ‌بارداری به مادران‌ و خانواده‌ها

زنان ‌باردار و خانواده‌های آنها باید در کلاس‌های آموزشی قبل از بارداری از کم و کیف این دوران مطلع شوند تا بتوانند در اداره و مراقبت از خود در دوران بارداری اقدامات مناسب را انجام دهند. این اظهار نظر را رئیس انجمن علمی مامایی ایران انجام می‌دهد و تاکید می‌کند: هیچ ضرورتی برای انجام سونوگرافی خارج از سه نوبت ذکر شده با شیوه‌های گوناگون وجود ندارد، مگر اینکه ماما یا پزشک به دلایل ویژه این‌گونه اقدامات را برای فرد مناسب بدانند. همچنین وزارت بهداشت برای سلامت مادر و جنین برخی آزمایش‌ها را در دوره‌های مختلف بارداری توصیه کرده و مادر باردار موظف به انجام آن است. برخی پزشکان برای اطمینان از وضعیت مناسب بارداری انجام سونوگرافی‌های دیگر با شیوه‌های مختلف را تجویز می‌کنند که در صورت نبود مشکل یا علامت خاص و نگران کننده از روند بارداری انجام چنین اقداماتی چندان نیاز نیست. به گفته او برخی مادران در گروه‌های پرخطر همچون مبتلایان به دیابت، بیماری قلبی، فشار خون، ایدز، هپاتیت و... قرار دارند و به نسبت انجام آزمایش‌ها و سونوگرافی‌های خاص برای آنها تجویز می‌شود. خداکرمی در پاسخ به این سوال که برخی از پزشکان یا ماماها زایمان خاص و روش‌های نوین زایمان را به مادران باردار تجویز می‌کنند، به نظر شما القای روش‌های خاص زایمان به زنان باردار از لحاظ علمی مناسب است؟ می‌گوید: مقوله تقاضای القائی یا درمان‌های القائی در جامعه ایران به ندرت مشاهد می‌شود، اما به‌دلایل مختلف همچنان شاهد بروز چنین رفتارهایی هستیم.

امکان زایمان طبیعی در ۸۵ درصد مادران

باید بر این امر تاکید کرد که ۸۵ درصد از مادران باردار بدون هیچ مداخله‌ای می‌توانند زایمان طبیعی انجام دهند. برای دیگر گروه از مادران باردار توصیه به زایمان سزارین می‌تواند برای مادر و نوزاد نجات‌بخش باشد. در این شرایط مادران می‌توانند با کسب آگاهی‌های لازم نسبت به روش‌های زایمان مناسب تصمیم‌گیرنده باشند. در اصل پیشنهاد تیم درمان در تاریخ یا روش خاص برای تسهیل عمل زایمان به ندرت مشاهده می‌شود، بلکه اغلب مادران خواستار تاریخ و روش خاص برای زایمان هستند. متاسفانه این‌گونه درخواست‌ها از سوی مادران اسفبار است. برای مثال مشاهده می‌شود مادر برای تولد نوزاد در تاریخ یا روز خاص خواستار زایمان زودهنگام است. همین امر او و نوزاد را در معرض بیماری‌های متعدد قرار می‌دهد. خدا کرمی عنوان می‌کند: براساس بررسی‌های انجام شده تولد نوزادان به‌شکل انتخابی و زودتر از زمان مقرر آنها را در معرض بسیاری از بیماری‌ها ازجمله آسم، دیابت، اوتیسم، پیش‌فعالی و بیماری‌های روانی قرار می‌دهد. با توجه به مضرات زایمان پیش از زمان مقرر، توصیه تیم درمان به مادر انتخاب مرکز مامایی در نخستین ماه‌های بارداری است تا در صورت نیاز به خدمات بتواند در اسرع وقت به آن مرکز مراجعه کرده و در صورت نیاز به خدمات تخصصی به پزشک متخصص ارجاع داده شود. رئیس انجمن علمی مامایی ایران به مادران باردار تاکید می‌کند: مادران نباید در زمان زایمان تصمیم‌گیرنده باشند، بلکه باید زمان و شیوه زایمان از سوی تیم درمان، ماما و پزشک زنان به مادر پیشنهاد داده شود. در صورت عدم رضایت زن باردار از پزشک یا ماما به دلیل القای نوع خاصی از زایمان می‌توان با ماما یا پزشک دیگر درباره نوع زایمان مشاوره گرفت. او در پاسخ به این سوال که برخی پزشکان، مادران باردار را برای انجام یک آزمایش یا سونوگرافی به اماکن خاص می‌فرستند، آیا این اقدام به معنی عدم استانداردهای لازم در دستگاه‌های برخی مراکز سونوگرافی و آزمایشگاه نیست؟ عنوان می‌کند: مادر باردار باید براساس دستورالعمل و شیوه‌نامه‌های صادرشده برای انجام آزمایش‌ها به مراکز مورد تایید وزارت بهداشت ارجاع داد شود. وقتی این سازمان مجوز انجام رادیولوژی، سونوگرافی و... به یک متخصص می‌دهد به نسبت نتایج آزمایش‌های انجام‌شده در آن مرکز هم قابل قبول است. در این شرایط تاکید برخی پزشکان و ماماها برای انجام آزمایش یا سونوگرافی در مراکز خاص چندان مناسب نیست. این در حالی است که در برخی شرایط به‌دلیل اختلاف تشخیص یا شک در پاسخ اخذشده از مرکز خاص و عدم‌ مطابقت با وضعیت مادر به نسبت پزشک، مادر باردار را به مرکز قابل اعتماد راهنمایی می‌کند. این‌گونه اقدامات از لحاظ علمی و بر اساس دستورالعمل‌های پزشکی مناسب است.