تربیت صحیح کودک، راهکارش چیه؟

هفت راهکار تربیتی کودکان نوپا : "نه گفتن" همیشه کارساز نیست. چگونه می‌توانید به فرزند خود راهکار زندگی بیاموزید و در این راه خونسردی خود را از دست ندهید.

آیا تا به حال با فرزند 2 ساله تان که می خواهد برای پنجمین روز متوالی لباس مخصوص ملکه را برای مهد کودک بپوشد مشاجره شدیدی داشته اید؟ آیا تا به حال به خاطر اینکه کودکتان قشقرق به پا کرده است ، با شرمندگی از سوپر مارکت محله باز گشته اید؟ شاید دانستن اینکه شما تنها کسی نیستید که این موارد را تجربه می کنید ، کمی خیالتان را راحت کند ،اما سبب آسانتر شدن تربیت کودکان در سال های اول زندگیشان نمی شود.

این دوران بیشتر از هر زمان دیگری موجب آزرده شدن والدین می گردد، زیرا کودکان در چنین سنی مستقل تر می شوند و هویت فردی پیدا می‌کنند. اما همچنان توانایی آنها در برقراری ارتباط و استدلال محدود است.

کلر لرنر ، متخصص رشد کودکان و سرپرست حمایت تربیتی سازمان غیر انتفاعی «صفر تا سه» می‌گوید: آنها درمی یابند که فعالیت هایشان اهمیت دارد ؛ یعنی می توانند کاری کنند برخی اتفاق ها رخ دهند. این موجب می شود تا بخواهند تاثیر خود را در این دنیا ببینند و به نحوی متفاوت با دوران کودکی ، خود را اثبات کنند. مشکل اینجاست که آنها کنترل فردی بسیار کمی دارند و منطقی فکر نمی کنند. ترکیب این دو مسئله بسیار چالش برانگیز است.

در اینجا چند استراتژی تربیتی ساده ارائه می شوند که به آسان تر کردن زندگی همه اعضای خانواده ای که کودک نوپا و مدعی آنها نیاز به هدایت دارد، کمک می کنند.

ثابت قدم باشید

لرنر معتقد است که نظم و ترتیب پناهگاه امنی به کودکان می بخشد که می توانند از دنیای غیر قابل پیش بینی و طاقت فرسا به سوی آن بگریزند. «وقتی نظم و قابلیت پیش بینی وجود داشته باشد، کودکان احساس امنیت بیشتری داشته و رفتار آرامی خواهند داشت، چرا که می دانند انتظار چه چیزی را باید داشته باشند.» سعی کنید هر روز همان برنامه همیشگی خود را حفظ نمایید. این به معنای داشتن زمان استراحت، زمان صرف غذا و زمان خواب شبانه منظم ، به علاوه زمان هایی است که کودکتان بتواند آزادانه در اطراف بگردد و خوش بگذراند.

اگر باید تغییری در برنامه خود ایجاد کنید ، حتما قبل از آن به کودکتان هشدار دهید. مثلا بگویید «خاله جین می خواهد امشب به اینجا بیاید و مراقب تو باشد تا من و پدرت مدت کوتاهی به بیرون برویم». این کار او را برای یک موقعیت متفاوت آماده می سازد و از واکنش ناخوشایند او وقت خواب جلوگیری می کند. ثابت قدم بودن هنگام تربیت نیز بسیار حائز اهمیت است. وقتی کودکتان برای اولین بار هنگام بازی کودک دیگری را می زند، شما باید هم بار اول و هم در دفعات بعدی به او گوشزد کنید که دیگر این کار را تکرار نکند.

از موقعیت های پر تنش دوری کنید

تا حالا که کودکتان به مرحله نوپایی رسیده است ، حتما به قدر کافی با او وقت گذرانده اید که بدانید چه عواملی واکنش های مختلف او را برمی انگیزند. رایج ترین این عوامل عبارتند از گرسنگی، خواب آلودگی و تغییرات سریع مکان. با برنامه ریزی از قبل می توانید از این موقعیت های بحرانی اجتناب نمایید.

به گفته لیزا آستا ، متخصص اطفال و استاد دانشگاه کالیفرنیا : «باید همیشه وضعیت را پیش بینی کنید ؛ مثلا اگر زمان خواب کودکتان است ، نباید به فروشگاه بروید.» سعی کنید که همیشه کودکتان در زمان استراحت، خواب و صرف غدا در خانه باشد. اگر این امکان وجود ندارد، همیشه برای گرسنگی ناگهانی او مواد غذایی به همراه داشته باشید. زمان گشت و گذارتان را کوتاه کنید (یعنی اگر تا رستوران مورد نظر شما یک ساعت راه است ، رستوران دیگری را پیدا کنید؛ یا اگر باید به خرید بروید ، ساعاتی را انتخاب کنید که افراد کمتری مشغول خرید هستند). نهایتا، از قبل برنامه ریزی کنید تا مجبور به تعجیل نشوید (مخصوصا صبح ها که باید کودکتان را به مهد ببرید و خودتان به محل کارتان برسید).

می توانید کودک را نیز در این فرآیندها وارد کرده و انجام کارها را ساده تر نمایید. مثلا تایمر آب پز کردن تخم مرغ را برای 5 دقیقه تنظیم کنید و به کودکتان بگویید وقتی صدای زنگ تایمر را شنید ، باید به حمام برود یا لباس بپوشد. یا می توانید به او حق انتخاب بدهید که لباس قرمز را برای مدرسه بپوشد یا لباس آبی. به یاد داشته باشید که با صدای بلند فکر کنید تا دختر یا پسرتان بداند که برنامه بعدی چیست. کودکان نوپا بیشتر از آنچه که نشان می دهند ، قابلیت درک این موارد را دارند.

مانند کودکان فکر کنید

کودکان نوپا ، بزرگسالان کوچک‌ نما نیستند. آنها در درک بسیاری از مواردی که ما آنها را بدیهی می دانیم ، با مشکل مواجه می شوند؛ مثل این که چطور دقیقا از دستورات پیروی کنند و رفتار مناسبی داشته باشند. دیدن مسائل از دیدگاه کودک نوپا می تواند از قهر و ناراحتی جلوگیری کند.

به گفته لرنر: « ممکن است بگویید « می دانم دِرِک! تو نشستن روی صندلی ماشین را دوست نداری. اما ما باید این کار را انجام دهیم». شما با این کار او را نازپرورده نمی کنید، بلکه احساسات او را معتبر جلوه می‌دهید. درست است که باید محدودیت هایی را قرار دهید ، اما این کار را به شیوه ای انجام می دهید که کودک مورد احترام واقع شود و خودتان نیز موقعیتی به دست می آورید تا به کودکتان کمک کنید کنار آمدن با ناکامی ها و قوانین و مقررات زندگی را بیاموزد.»

لرنر معتقد است که ارائه گزینه هایی برای انتخاب نیز نشان دهنده آن است که شما به کودکتان احترام می گذارید و برای احساساتش ارزش قائل هستید. اگر از او بپرسید که می خواهد اسنک یا کتاب مورد علاقه اش را به درون ماشین بیاورد ، این حس به او دست می دهد که به نوعی بر موقعیت کنترل دارد و در عین حال قدرت در دستان شماست.

هنر حواس پرتی را تمرین کنید

از توجه گذرای کودک استفاده کنید. مثلا وقتی او برای دهمین بار توپش را به سمت دیوار نهارخوری پرتاب می کند، با این که شما هر بار از او می خواهید که این کار را انجام ندهد؛ می توانید به سادگی او را به یک فعالیت موثرتر تشویق کنید، مثل معامله توپ با کتابی که دوست دارد یا تغییر مکان بازی به خارج از اتاق.

رکس فورهند ، استاد روانشناسی دانشگاه ورمونت و نویسنده کتاب «سرپرستی کودکی با اراده قوی» اظهار می‌دارد: «والدین باید محیطی را به وجود آورند که کودک را به سمت رفتار مناسب تر هدایت کند. اگر کودک در حال انجام کار نادرستی است ، نباید تنبیهش کرد؛ بلکه باید به کار دیگری تشویقش کرد یا او را از آن مکان خارج کرده و در اتاق دیگری قرار داد».

به کودکتان وقت تنهایی بدهید

زمان های تنهایی یکی از مهمترین اصول تربیت کودک هستند، اما ممکن است بهترین رویکرد برای مرحله ی نوپایی نباشند. دور کردن کودک می تواند به جای تقویت رفتارهای مناسب در او ، این حس را ایجاد کند که حتما کودک بدی بوده است.

اگر به کودکتان زمان تنهایی می دهید، در این سن آن را فقط به یک یا دو دقیقه محدود کنید. به جای اشاره به آن تحت عنوان زمان تنهایی، که شاید برای کودکان زیر سه سال گیج کننده باشد، کلمه ای مثبت تر برای آن انتخاب کنید.

لرنر پیشنهاد می کند که یک «گوشه دنج» ، مکانی امن و خالی از حواس پرتی و محرک ها ، برای کودکتان ایجاد کنید تا بتواند چند دقیقه ای در آنجا آرامش و کنترل خودش را دوباره به دست آورد. این زمان به آرام شدن شما نیز کمک خواهد کرد.

رفتارهای بد را تصحیح کنید، اما زمانی را نیز به ستودن رفتارهای خوب اختصاص دهید. به گفته آستا: «اگر به کار درست فرزندان اشاره‌ای نکنید ، گاهی فقط برای جلب توجه به کارهای غلط روی خواهند آورد». اگر به او بگویید که کار خوب و درستی انجام داده است، این احتمال وجود خواهد داشت که تمایل پیدا کند آن را دوباره انجام دهد.

آرامش خود را حفظ کنید

وقتی کودکتان قشقرق به پا می کند ، امکان آن وجود دارد که به سادگی فشار خونتان به نقطه جوش برسد! اما از دست دادن کنترل به سرعت موقعیت را پرتنش تر می کند. فورهند بیان می دارد که «به خودتان اجازه دهید آرام شوید ؛ در غیر این صورت ، عصبانیتتان بیشتر می شود. در نهایت ، این امر موجب می شود که شما به عنوان یک پدر یا مادر احساس گناه کنید و این اصلا برای فرزندتان خوب نیست.»

لرنر می گوید: «من این راهکار را روش «همسر استپفوردی » می نامم. همینطور که کودکتان داد می زند، بگویید «می دانم، می دانم» ، اما کاملا آرام باشید و هیچ گونه احساساتی از خود نشان ندهید.»

گاهی بهترین تاکتیک ، نادیده گرفتن کامل رفتار است. لرنر می گوید: «فقط وانمود کنید که گویی آنها هیچ کاری نمی-کنند. شما رفتاری را که می خواهید متوقف شود ، نادیده می گیرید.» وقتی کودک متوجه شود که جیغ و فریادش توجه شما را جلب نمی کند و او را به خواسته اش نمی رساند، در نهایت از نعره کشیدن خسته خواهد شد.

ممکن است کودکتان به حدی شما را عصبانی کند که بخواهید او را کتک بزنید. اما اکثر متخصصان با این کار مخالفند. به گفته فورهند: «با کتک زدن ، کودکان یاد می گیرند که مجازات فیزیکی قابل قبول است؛ و ما دقیقا آنچه را که کودک نباید یاد بگیرد ، الگوسازی می کنیم. در مرحله نوپایی ، تغییر موضوع و زمان های تنهایی کوتاه ، تاکتیک های تربیتی موثرتری هستند.»

زمان تسلیم شدن را بدانید

برخی مسائل در زندگی کودک نوپا قابل تغییر نیستند. او باید غذا بخورد، مسواک بزند و در صندلی مخصوص ماشین بنشیند. همچنین باید در زمان های مشخصی به حمام برود. تنبیه بدنی به هیچ عنوان درست نیست. اما بسیاری از مسائل هم هستند که ارزش مشاجره و سردرد ناشی از آن را ندارند. پس جنگ هایتان را انتخاب کنید.

آستا توصیه می کند که : «باید تصمیم بگیرید که آیا این موضوع ارزش بحث را دارد یا خیر و در نیمی از موارد ، واقعا مسائل ارزش دعوا ندارند». این بدان معناست که مشکلی وجود نخواهد داشت اگر پسرتان لباس سوپرمن خود را برای رفتن به فروشگاه بپوشد یا ۱۰ بار متوالی کتاب «درخت بخشنده» را بخواند. وقتی به آنچه که می خواهد برسد، شما می توانید به تدریج او را به سمت دیگری هدایت کنید مثل پوشیدن لباسی دیگر یا انتخاب کتابی دیگر.

در نهایت، بدانید که گاهی داشتن استرس در ارتباط با کودکان نوپا طبیعی است. به گفته فورهند: «هیچ یک از ما پدر و مادرهای ایده آل و کاملی نیستیم ؛ بلکه ما تمام تلاش خود را می‌کنیم. روزهایی هستند که بهتر از باقی روزها رفتار می کنیم ، اما اگر قوانین پایداری را مد نظر قرار دهیم، این روزهای خوب بیشتر می شوند».