افسردگی فصلی در زنان، چاره چیست؟

شاید بیش از هزاران سال است که آدمی نظاره گر تغییر خلق و خوی خود در فصول مختلف بوده است اما فقط کمتر از ۲۰ سال پیش یعنی در دهه ۸۰ میلادی بود که دانشمندان به طور جدی به نوسانات موسمی افراد پرداختند و «اختلال افسردگی فصلی» را شناسایی کردند و شاید این خود سرآغازی شد برای توجه پژوهشگران به فرایند «نوسانات و تاثیر محیط و فصل» بر رفتار و خلق وخوی موجودات.

زنان و اختلال افسردگی فصلی

سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۲ تعداد بیماران مبتلا به افسردگی را ۳۵۰ میلیون نفر تخمین زده است که بیش از ۷۰ درصد آنها زن هستند. اما چرا زن ها تا این حد بیشتر از مردها به بیماری افسردگی می شوند؟ برخی از متخصصان سلامت روان بر این باورند که زنان نیازها و مشکلات روحی خود را بهتر از مردان می شناسند و بنابراین در موقع لزوم برای دریافت کمک های روحی و روانی به متخصصان مراجعه می کنند.

این مسئله باعث می شود که آمار و ارقام تعداد بیشتری از زنان را با علائم بیماری افسردگی نشان دهند. اما فعالان حقوق زنان و جنبش های فمینیستی از دریه دیگری به این موضوع می نگرند و معتقدند که ستم در قالب سوءاستفاده جسمی یا جنسی، آزار و اذیت یا تبعیض به زنان از جمله عوامل افسردگی بیشتر آنان است. این در حالی است که بیولوژیست ها دلیل افزایش میزان افسردگی در زنان را به چرخه قاعدگی و سیستم باروری زنانه آنان نسبت داده اند.

اما چرایی ابتلا به این بیماری افسردگی به این سادگی مشخص نیست. مطالعات پی در پی نشان می دهند که افسردگی فصلی به وضوح ریشه روانی، بیولوژیکی و محیط زیستی دارد. علوم اعصاب مدرن هم امروزه به روشنی از درهم تنیدگی این سه عامل برای تقویت سلامت روانی سخن می راند. به عبارت دیگر، افزایش افسردگی در زنان می تواند بر اثر عوامل ژنتیک، حوادث استرس زا، و عوامل محیطی و پیرامونی مانند تغییرات فصلی باشد.

به رغم پیشرفت سریع علم در زمینه شناسایی ساختار و سلامت آدمی، هنوز دلیل محکم و قانع کننده ای برای اینکه بگوییم چرا درصد ابتلا به اختلال افسردگی فصلی در زنان تا این حد بیشتر از مردان است ارائه نشده است.

گزارش «انجمن پژوهشی سلامت زنان» در سال ۲۰۱۴ درباره عوامل موثر بر بروز اختلال افسردگی فصلی در زنان حاکی از آن است که میزان افزایش اختلال افسردگی فصلی در زنان بیشتر در سنین باروری آنها دیده شده است و همان طور که اشاره شد زیست شناسان این مسئله را به سیستم تنازع بقا ربط می دهند، چرا که زنان در فصل بهار و تابستان بالاترین سطح باروری را دارند.

باروری در فصول گرم تر و رخوت و تنبلی و تمایل به خواب در مستان شرایط مساعدتری برای رشد و نمو جنین در شکم مادر ایجاد می کند. در عین حال سیگنال های غدد که انتقال اطلاعات در مورد کوتاهی روز و بلندی شب را به عهده دارند در تعامل با هورمون های زنانه مسئول در باروری و تولیدمثل قرار می گیرند. این فرضیه با تحقیق روی ۳۰۵ زن، که تحت درمان لقاح مصنوعی برای باروری قرار داشتند، آزمایش شد و نتایج نشان داد که بالاترین سطح باروری زنان در فصول گرم تر اتفاق می افتد.

برای دست یابی به پاسخ چرایی بروز بیشتر اختلال افسردگی فصلی در زنان همچنان مطالعات بیشتری در حال انجام است. به طور مشخص، این انجمن مطالعه وسیعی را در مورد تاثیر شب های بلند زمستان بر سلامت انسان آغاز کرده است. از آنجا که اختلال افسردگی فصلی بیشتر در زنان دیده می شود، این پژوهش قصد دارد با بررسی روحی و روانی تعداد بیشتری از زنان به مقایسه آنها با مردان بپردازد.

روش های درمانی افسردگی فصلی

تا اینجا از علائم وعلل بروز اختلال افسردگی فصلی سخن گفتیم. ولی، به رغم پیچیدگی و ابهام در علل بروز این بیماری، راه های بسیاری برای مهارکردن افسردگی فصلی وجود دارد و ترکیب درمانی این راه ها می تواند در پیشگیری از این اختلال و بهبود علائم آن کمک کند. روش های درمان و مقابله با این اختلال به ترتیب میزان تاثیرشان عبارت اند از:

۱-نوردرمانی: نوردرمانی یا پرتودرمانی شامل ایجاد نور در محیط زندگی فرد در طول روزهای تاریک و ابری زمستان و نیز در آپارتمان ها و دفاتر کاری بدون پنجره است. اگر در محیط زندگی تان امکان دسترسی به نور طبیعی وجود ندارد، سعی کنید با بیرون رفتن از خانه برای چند ساعت یا حتی چند دقیقه در روز خود را در معرض نور طبیعی قرار دهید. اگر انجام این کار میسر نیست، با استفاده از لامپ های پرنور خانه را روشن نگه دارید. تحقیقات نشان داده است که عملی ترین و موثرترین روش برای درمان افسردگی فصلی ، جذب نور با استفاده از جعبه های پرتوافکن (Depression Light Box) مخصوص برای درمان افسردگی است.

۲ -مدیریت استرس: در طول فصل سرما بدن انسان توانایی کمتری برای تحمل استرس دارد. بنابراین توصیه می شود افرادی که مستعد ابتلا به این اختلال هستند در صورت امکان از برنامه ریزی و قبول پروژه های پرمشغله در فصل سرما خودداری کنند. از موثرترین روش هایی که برای کاهش استرس وجوددارند مدیتیشن و یوگا هستند.

۳ -ورزش: مطالعات و تحقیقات گسترده در سراسر جهان بر نقش ورزش منظم در سلامت جسم و روان تاکید می کنند. افراد با اختلال افسردگی فصلی نیز این قاعده مستثنا نیستند. نوع و چگونگی ورزش مهم نیست؛ آنچه مهم است انجام هرروزه آن است. امکان پذیرترین و ساده ترین نوع ورزش برای همه نیم ساعت پیاده روی سریع در روز است که باید به طور منظم انجام شود.

۴ -روان درمانی: افسردگی در افراد حس تنهایی و بی کسی ایجاد می کند. فاصله گرفتن از دیگران و انزواطلبی افراد مبتلا به افسردگی را در چرخه معیوبی می اندازد و به شدیدترشدن بیماری شان دامن می زند. روان درمانی خصوصا با رویکرد درمان شناختی رفتاری یکی از موثرترین درمان های اختلال افسردگی فصلی شناخته شده است.

۵ -مصرف داروهای ضدافسردگی: در مواردی خاص و در مراحل به خصوصی از بیماری اختلال افسردگی فصلی، افراد به دارو نیازمند می شوند. این افراد باید تحت نظر پزشک متخصص به استفاده منظم از داروهای ضدافسردگی اقدام کنند. معمولا تجویز دارو یکی از آخرین روش های درمان افسردگی فصلی به حساب می آید.

تجربه ثابت کرده است که ترکیب این روش ها درصد موفقیت در کنترل اختلال افسردگی فصلی را تا حد قابل توجهی بالا می برد. واضح است که تا امروز هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از بروز اختلال افسردگی فصلی شناخته نشده است. با وجود این، برداشتن به موقع گام های اولیه برای مدیریت علائم این اختلال می تواند در جلوگیری از وخیم شدن افسردگی فصلی موثر باشد. مسافرت به مناطق پرنور و گرم در فصل سرما و کنترل رژیم غذایی از جمله اقدام ها برای پیشگیری از بروز این اختلال و مدیریت افسردگی فصلی شناخته شده اند. افراد مبتلا به این اختلال اشتیاق وافری به خوردن شیرینی ها و مواد نشاسته ای دارند.

مصرف زیاد مواد قندی و نشاسته ای به خودی خود اختلالات هورمونی ایجاد می کند که می تواند در بروز افسردگی موثر باشد. با کنترل میزان مصرف این مواد، افزایش مصرف مواد پروتئینی و سبزیجات تازه، و کاهش مصرف، غذاهای کنسروی و از پیش آماده شده، که حاوی مواد افزودنی و نگه دارنده هستند، می توان به پیشگیری از بروز اختلال افسردگی فصلی و درمان آن کمک کرد.

اینجاست که بهار و تابستان برای ساختار عصبی و هورمونی بدن غنیمتی طبیعی به شمار می آیند و شاید از این منظر درک ما از محتوای پیام شاعرانی چون حافظ بهار و عمیق تر شود، وقتی می خوانیم:

صبا به تهنیت پیر می فروش آمد

که موسم طرب و عیش و ناز و نوش آمد

هوا مسیح نفس گشت و باد نافه گشای

درخت سبز شد و مرغ در خروش آمد

تنور لاله چنان برفروخت باد بهار

که غنچه غرق عرق گشت و گل به جوش آمد

و یا وقتی نهیب می زند که با فرارسیدن بهار از سرمستی ناگزیریم:

به عزم توبه سحر گفتم استخاره کنم

بهار توبه شکن می رسد، چه چاره کنم؟