درباره تخمدان زنان، چگونه عامل باروری است؟

شاید خیلی به تخمدان های خود فکر نکنید (مگر اینکه بخواهید باردار شوید)، اما حتی اگر به صورت معمول به آنها فکر نمی کنید، باز هم این اندام ها که به اندازه گردو هستند، نقش بزرگی در زندگی روزمره شما بازی می کنند.

دو کار اصلی تخمدان­ها

۱- آماده سازی و تخلیۀ ادواری یک تخمک در لولۀ فالوپ. در قشر هر تخمدان هزاران تخمک نارس وجود دارد. در هر ماه از زندگی زن در فاصلۀ بلوغ و یائسگی،‌ تخمکی رسیده می­شود ودر قیفی بالای لوله فالوپ می­ افتد و از این راه به طرف رحم می­ رود. نام این جریان تخمک­ گذاری است. اگر اسپرم تخمک را بارور کند، دور متوقف می­ گردد و بارداری آغاز می­ شود. اگر تخمک بارور نشود، نزدیک ۱۴ روز پس از تخمک­ گذاری قاعدگی روی می­دهد.

۲- تخمدان­ها در عین حال غده ­های مترشح داخلی­ اند و هورمون­های جنسی (استروژن­ها و پروژسترون) را می­ سازند که آغاز تخمک­ گذاری و عادت ماهانه را برنامه­ ریزی می­کنند و رشد تخمک بارور شده را ممکن می­ گردانند. همین هورمون­ها عامل ظهور ویژگی­ های جنسی زنانه­ اند. مانند پستان­ها، رویش مو،‌ ساختمان بدنی زن و غیره. امّا برای آن­که وظیفه تخمدان­ها به صورت عادی انجام پذیرد، وجود هردو تخمدان لازم است؟ جواب نه است! زیرا تنها یک و حتی بخشی از یکی از تخمدان­ ها کافی است.

اندازه تخمدان وفولیکول طبیعی

فولیکول بالغ که آماده لقاح و تخمک گذاری است در حدود ۱۸ تا ۳۰ میلی متر قطر دارد. در سیکل منظم، فولیکول های مختلفی بزرگ و بالغ میشوند اما تنها یک فولیکول می تواند پروسه بالغ شدن را در هر ماه کامل میشود. رشد فولیکول (تخمک) را با سونوگرافی کنترل می کنند. اندازه فولیکول (تخمک) مناسب بنظر پزشکان مختلف متفاوت است اما اکثر پزشکان در صورتیکه بیمار دارو مصرف نکرده یا تنها کلومیفن مصرف کرده باشد ۲۰ تا ۲۴ میلی متر در نظر می گیرند و اگر FSH به تنهائی مصرف کرده باشد ۱۷ یا ۱۸ میلی متر و اگرFSH+LH استفاده کرده باشد ۱۶ یا ۱۷ میلی متر را اندازه فولیکول بالغ در نظر می گیرند. فولیکول های تخمدانی محل ذخیره تخمک ها هستند و هورمون های جنسی زنانه مانند پروژسترون و استروژن را تولید می کنند. فولیکول ها در ماه رشد می کنند و در هرسیکل یک تخمک را بالغ می کنند که قدرت باروری داشته باشد. در شروع هر چرخه قاعدگی، حدود ۱۲ تا ۲۰ فولیکول اولیه حاوی تخمک نارس تحت تاثیر هورمون محرک فولیکولی (FSH)شروع به رشد می کنند تا به فولیکول ثانوی بدل شوند. خود فولیکول های اولیه از فولیکول های ابتدایی منشأ می گیرند. فولیکول های اولیه در تخمدان جنین مونث در ۱۰ تا ۳۰ هفتگی به وجود می آیند. تا حدود روز ۹ چرخه قاعدگی، تنها یکی از فولیکول های ثانوی باقی می ماند و بقیه فولیکول های در حال رشد تحلیل می روند. فولیکول باقی مانده که فولیکول غالب نام دارد، مقدار زیادی هورمون جنسی زنانه یا استرادیول تولید می کند. تولید این هورمون به همکاری میان سلول های تکا و سلول های گرانولوزا بستگی دارد. در روز ۱۴ سیکل، تولید هورمون محرک لوتئینی کننده (LH) اوج می گیرد و این امر باعث تبدیل فولیکول ثانوی به فولیکول ثالثیه می شود که در طول ۲۴ تا ۳۶ ساعت بعدی آزاد می شود. دکتر مری جین مینکین، استاد بالینی علوم تناسلی و زنان و زایمات دانشگاه علوم پزشکی ییل می گوید: "از چشم انداز بیولوژیکی، ما به این دلیل آفریده شده ایم تا نمونه های بیشتری از خودمان را تولید کنیم، پس این باعث می شود که تخمدان یکی از اندام های مهم ما باشد. در اینجا پنج نکته ای را بیان می کنیم که در مورد بهترین دوست بارورکننده خودتان نمی دانید.

آنها هورمون زیادی تولید می کنند

مینکین می گوید: تخمدان های شما، استروژن و پروژسترون ترشح می کنند. این دو هورمون مسئول رشد بدن زن در دوران بلوغ هستند (مثلا رشد سینه ها، شروع قاعدگی، و پهن شدن باسن). استروژن و پروژسترون، رحم را حاملگی آماده می سازد - و تولید ناکافی این هورمون ها می تواند منجر به بروز مشکلاتی در باردار شدن شود. به علاوه، تخمدان های شما، هورمون تستوسترون موردنیاز برای بدن شما را هم تامین می کند (البته در مقادیر کمتر از استروژن)، که شما به خاطر میل جنسی خود باید از آن متشکر باشید.

اندازه آنها تغییر می کند

بر خلاف بسیاری از اندام های شما، تخمدان دارای اندازه ثابتی نیست؛ آنها در واقع در طول دوره های مختلف زندگی تغییر می کنند. نیروگاه تولید مثل شما (که حدود سه تا پنج سانتی متر طول معمولی دارد) هر ماه و در حین انجام وظایف خود دچار تغییر و نوسان می شود و تخمک ترشح می کند. دکتر آلیشا دویک، استادیار بالینی زنان و زایمان در دانشگاه علوم پزشکی مونت سیانی می گوید، "با تخمک گذاری و به احتمال زیاد، کیست کوچکی که همراه با آن تشکیل می شود، تخمدان کمی بزرگ تر می شود. اما این اتفاق به طور موقتی رخ می دهد." این تغییرات کوچک در صورت یائسگی متوقف می شود. زمانی که تخمدان های شما رسما از کار بیکار شوند، به معنای واقعی کلمه را چروک می شوند (جالب است!).

آنها تحت تاثیر استرس قرار می گیرند

دوئک می گوید: "تخمک گذاری قطعا از استرس تأثیر می پذیرد." هنگامی که بدن شما تحت فشار قرار می گیرد - منظور نوع جدی استرس است که در اثر تغییر عمده در زندگی رخ می دهد، مانند رفتن به کالج و یا یک تغییر فیزیکی مانند از دست دادن وزن بسیار، تخمدان دیگر تخمکی آزاد نخواهد کرد. دوئک می گوید: "به عبارت ساده، وارد کردن استرس یک راه طبیعی برای جلوگیری از بارداری است".

آنها ممکن است که پشت آکنه ها پنهان شده باشند

چون تخمدان نقش بزرگی در تعادل هورمونی بازی می کند، می توان آنها را پشت مسائل هورمونی نهان دید. دوئک می گوید: "به خاطر شرایط خاصی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک، تعادل هورمون استروژن، پروژسترون، و تستوسترون دچار تغییر می شود. علائم تستوسترون اضافی مانند آکنه، رشد مو در مکان های مردانه و نوسانات وزنی هم در این موارد دیده می شود." دکتر شما می تواند برای کنترل این شرایط، دارو تجویز کند.

آنها عاشق قرص هستند

پیشگیری از بارداری - مخصوصا انواع مختلف قرص های استروژن و پروژسترون - تنها چند ماه بعد از شروع اقدامات می تواند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد (انجمن سرطان آمریکا). مینکین می گوید قرص، می تواند نقش مهم تری را در کاهش خطر در زنانی ایفا کند که حامل ژن های جهش یافته BRCA۱ یا BRCA۲ هستند (که شما را در معرض خطر ابتلا به سرطان تخمدان قرار می دهند)؛ قرص های ضد بارداری در این زمینه بسیار موثر هستند و در برخی از مطالعات ثابت شده است که می تواند خطر ابتلا به آن را تا ۵۰ درصد کاهش دهد؛ این یک عامل محافظت کننده بسیار خوب است.