خطرات زایمان برای نوزاد، نحوه پیشگیری

بیماری های مربوط به کودکان معمولا طیف وسیعی دارند. کودکان از همان زمان جنینی و قبل از تولد، در معرض انواع بیماری ها و آسیب ­های جسمانی هستند. بخشی از بیماری ها مربوط به دوران جنینی، برخی مربوط به زمان تولد و صدمات حین زایمان و بخش دیگری از بیماری ها پس از تولد بروز می ­کند. البته با رعایت اصول ایمنی و بهداشتی لازم، بسیاری از این بیماری ها قابل پیشگیری و درمان است. همانطور که گفتیم در میان صدمات و بیماری های مربوط به کودکان، بخشی از بیماری ها و صدمات ناشی از زمان زایمان و هنگام عبور جنین از کانال زایمان است. زایمان فرآیندی دشوار است که گاه در این فرآیند مادر و نوزاد در معرض خطرات و آسیب­ هایی قرار می ­گیرند. این صدمات و آسیب ­ها در موارد شدید گاهی منجر به مرگ نوزاد و در موارد خفیف­ تر سبب معلولیت در کودک می ­گردد. البته برخی صدمات مانند شکستگی­ های استخوانی پس از مدتی بهبود می ­یابند. عواملی وجود دارند که منجر به افزایش صدمات زایمانی می ­شوند، عواملی چون: سن کم مادر در زمان زایمان یا برعکس سن بالای مادر هنگام تولد، وزن زیاد نوزاد در هنگام تولد، نارس بودن نوزاد، دوقلو یا چند قلوزایی، عدم حضور پرسنل مجرب و متخصص در زمان زایمان، عدم امکانات کافی و لازم ایمنی و بهداشتی و … البته از میان این عوامل بسیاری از آنها قابل پیشگیری هستند. در حقیقت برای پیشگیری از بروز صدمات و آسیب­ های زمان زایمان به کودک، وجود کادر پزشکی مجرب، امری لازم و ضروری است. در ادامه به شرح برخی از صدمات و بیماریهای ناشی از زایمان می­ پردازیم.

صدمات حین زایمان

فلج عصب صورت

اعصاب صورت زوج هفتم اعصاب 12 گانه مغزی هستند که کنترل حس حرکت قسمتی از صورت را در دو طرف بر عهده دارند. در هنگام زایمان گاهی به دلیل فشار وارد شده از فورسپس (وسیله­ ای که با آن به خارج شدن سر نوزاد از کانال زایمان کمک می ­کند که البته استفاده از آن در حال منسوخ شدن است) ممکن است در یک طرف صورت فلج عصب رخ دهد. در این حالت این قسمت از صورت نوزاد به ویژه در هنگام گریه یا خنده حرکت نمی­ کند.

فلج اعصاب بازویی

این نوع فلج در نتیجه صدمه و تخریب اعصاب شبکه بازویی به وجود می­ آید و علت آن فشار وارد شده به گردن نوزاد و کشش اعصاب گردن در هنگام زایمان است. اعصاب بازویی از اعصاب نخاعی هستند که از بین مهره ­های گردن خارج شده و در بالای استخوان ترقوه و در کنار گردن به هم می ­پیوندند. در اثر این صدمه نوزاد توانایی حرکت دادن بازوی خود را ندارد. این بیماری گاهی با شکستگی استخوان بازو اشتباه می ­شود. این نوع فلج مکن است برای همیشه باقی بماند.

خونریزی داخل صلبیه چشم

پس از تولد در برخی نوزادان ممکن است یک یا دو لکه خونی در سفیدی چشم مشاهده شود. این امر به دلیل افزایش فشار عروق سر و صورت جنین در زمان عبور از کانال زایمانی در مراحل آخر زایمان است که سبب پیدایش خونریزی کوچکی به اندازه ته سنجاق یا کمی بزرگتر در صلبیه چشم می ­شود. باید به والدین اطمینان داد که این عارضه در عرض چند روز بهبود یافته و مشکلی ایجاد نخواهد کرد .

کمبود اکسیژن در جنین (انوکسی)

اکسیژن مورد نیاز جنین از طریق جفت به جنین می­ رسد. اگر به دلایلی خون و اکسیژن گاهی از جفت به جنین نرسد، دچار عوارض ناشی از کمبود اکسیژن می ­شود. سلول های مغزی و عصبی بر خلاف سایر سلول های دیگر بدن، نسبت به کمبود اکسیژن بسیار حساسند و به سرعت دچار مرگ خواهند شد. کمبود اکسیژن ممکن است حاد یا خفیف باشد. در حالت کمبود اکسیژن حاد و شدید به دلیل بروز شوک و خونریزی در مادر و جدا شدن زودرس جفت، معمولا نوزاد مرده به دنیا می ­آید. اما در حالت خفیف نوزاد زنده است و بعد از تولد دچار کاهش حرارت بدن، نارسایی کلیوی، اختلالات تنفسی و فلج اندام ها می ­شود. در کمبود اکسیژن مزمن، به دلیل نارسایی و عفونت جفت و فشار خون مادر ایجاد می ­شود و نوزاد متولد شده لاغر و نحیف بوده و پوست بدنش خشک و دارای پوسته­ های زرد رنگ است. این نوزادان مستعد ابتلا به بیماری های مختلف بوده و مرگ میر در آنها نسبت به نوزادان طبیعی و سالم بیشتر است. در کمبود اکسیژن شدید، نوزاد با عوارضی چون عقب ماندگی ذهنی، فلج اندامها، تشنج­های مکرر و … مواجه خواهد شد.

آسیب دیدگی جمجمه

گاهی در زمان زایمان جمجمه دچار آسیب دیدگی­ هایی می ­گردد. سفالوهماتوم یا جمع شدن خون در زیر قسمت خارجی جمجمه شامل خونریزی خفیف بین استخوان و غشاهای پوششی است که پس از تولد به صورت لکه ­ی قرمز رنگ روی سر نوزاد ظاهر می ­گردد. این زخم یا لکه قرمز رنگ پس از چند هفته بهبود می­ یابد. از دیگر آسیب ­ها در ناحیه سر، تورم در زیر پوست سر جنین است، این آسیب بر اثر سفتی کانال زایمان بروز می ­کند و به شکل تورم بافت نرم در سر نوزاد دیده می ­شود. این آسیب دیدگی در طول دو هفته بهبود می­ یابد.

کاپوت سوکسیدانئوم

یکی دیگر از صدمات در زمان زایمان می ­باشد. در هفته اول تولد در بعضی از نوزادان ممکن است یک برجستگی به اندازه گردو یا پرتقال کوچک در قسمت بالای سر در یک طرف و یا در دو طرف آن مشاهده گردد. این برجستگی کاپوت نام دارد. کاپوت یک ورم زیرجلدی است که به دلیل عبور سر از کانال زایمان و در اثر فشار وارد شده ایجاد می ­گردد. کاپوت نیاز به درمان خاصی ندارد و نباید آن را دستکاری کرد چون بعد از چند روز خود به خود جذب شده و بهبود می ­یابد.