مصرف مکمل آهن در بارداری، ضرر داره؟

کم خونی یک مشکل عمومی در زنان باردار است که اگر مهار نشود می تواند به زایمان پیش از موعد و تولید نوزادانی با وزن کم منجر شود بنابراین برای مقابله با آن، مکمل آهن برای زنان باردار توسط پزشک تجویز می شود اما بسیاری از زنان علاوه بر مصرف قرص های آهن به صورت جداگانه، از مولتی ویتامین هایی که در ترکیب آنها آهن نیز وجود دارد استفاده می کنند که می تواند خطرناک باشد.

● مصرف مکمل آهن در بارداری
دکتر سعیده ضیائی، در مورد آن دسته از زنانی که ذخیره مناسبی از آهن دارند ولی چندین نوع قرص مکمل حاوی آهن نیز مصرف می کنند ابراز نگرانی می کند و می گوید: اگرچه شواهد بی شماری وجود دارد که نشان می دهد مصرف مکمل آهن بطور قابل توجهی اثرات مثبت بر وضعیت زنان باردار هنگام زایمان و پس از آن دارد اما تحقیقات وسیع و بی شماری ارتباط سطح بالای آهن خون و افزایش عوارض بارداری را نشان داده است.

به گفته وی، تجویز مکمل آهن برای زنان باردار در تمام دنیا یک قانون است که به دلیل نیاز جنین، جفت و افزایش حجم خون زن باردار لازم است در حالی که اگر زنی باردار نباشد، نیازهای بدن او می تواند با تغذیه مناسب برطرف شود.

● تغییرات حجم خون
منصوره نوروزی، کارشناس ارشد مامایی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران می گوید: حاملگی تغییرات فیزیولوژیک زیادی در خون به وجود می آورد که یکی از این تغییرات قابل توجه، افزایش حجم خون است که سبب کاهش غلظت خون می شود. با افزایش سریع تر حجم خون در سه ماهه دوم بارداری، میزان آهن خون کاهش قابل توجهی پیدا می کند که به صورت افت غلظت هموگلوبین تظاهر خواهد داشت بطوری که این میزان در زنان غیرحامله ۱۳‎/۷ گرم در دسی لیتر است و در زنان باردار مخصوصاً اواسط بارداری به ۱۱‎/۵ گرم در دسی لیتر می رسد.

با توجه به این امر کم خونی در زنان غیرباردار را به صورت هموگلوبین کمتر از ۱۲ گرم در دسی لیتر و در دوران بارداری به هموگلوبین کمتر از ۱۰ گرم در دسی لیتر، تعریف می کنند، بنابراین میزان هموگلوبین ۱۱ یا ۱۲ گرم در دسی لیتر در بارداری به دلایل گفته شده طبیعی در نظر گرفته می شود و فرد را کم خون نمی گویند.

● افزایش نیاز بدن به آهن
زنان باردار در طول مدت بارداری خود نیاز قابل توجهی به آهن دارند بطوری که این نیاز برای حاملگی با یک جنین حدود یک گرم است لذا برای زنان بارداری که کمتر در معرض کمبودهای تغذیه ای قرار دارند، برای پیشگیری از فقر آهن روزانه ۳۰ تا ۶۰ میلی گرم مکمل آهن تجویز می شود.
نوروزی در ادامه می گوید: از آنجا که نیاز بدن به آهن در چهار ماه اول بارداری کم است، مصرف آن در این مدت لزومی ندارد و حتی مصرف نکردن آهن در ابتدای بارداری، از تهوع و استفراغ شدید که در این دوران شایع است جلوگیری می کند زیرا یکی از عوارض مصرف آهن، تهوع و استفراغ است.
بررسی زنان مورد مطالعه در دوران بارداری، نشان داد مصرف قرص آهن توسط زنانی که کم خونی ندارند، باعث می شود عوارضی از قبیل زایمان زودتر از موعد، وزن کم هنگام تولد، کوچکی جنین برای سن بارداری، مشکلات تنفسی، مرده زایی و مرگ هنگام زایمان در آنها بیشتر شود.
مصرف مکمل آهن در بارداری در صورت نیاز نداشتن بدن، باعث افزایش غلظت خون شده که به گردش خون رحمی - جفتی صدمه می زند و خون رسانی را مختل کرده و عواقب نامطلوبی برای بارداری دارد. بنابر یافته های پژوهش انجام شده، تجویز مکمل آهن به زنان بارداری که کم خون نیستند نه تنها اثر مثبتی ندارد بلکه در مواردی آنان را در معرض عوارض ناگواری قرار می دهد.
از دیگر عوارض مصرف زیاد آهن در بارداری به احتمال بروز دیابت است. در کنار کار تحقیقات، این نتایج نیز به دست آمد که دریافت آهن اضافه توسط بدن، باعث افزایش اندازه سلول های قرمز خون می شود که در نتیجه آن، سلول های خونی بزرگ شده نمی توانند در گردش های خونی ظریف شرکت کنند بنابراین اکسیژن رسانی به این مناطق مختل می شود و ممکن است به جنین صدمه وارد شود.
از طرفی هر دارویی باید در یک نقطه از بدن متابولیزه شده و بسوزد، آهن نیز در کبد متابولیزه می شود و وقتی میزان آن افزایش یابد، کبد تحت فشار قرار گرفته و صدمه می بیند.
این در حالی است که تجویز مکمل آهن برای زنان باردار در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران به صورت رایج انجام می شود و برای انجام برنامه های آن که گاهی اوقات با عوارض گوارشی از قبیل دردهای شکمی، تهوع، اسهال و سوزش سردل همراه است، هزینه های زیادی پرداخت می شود.

● تجویز آهن بدون نیاز
دکتر سقراط فقیه زاده دکترای آمار زیستی و عضو هیئت علمی باشگاه تربیت مدرس می گوید: در این پژوهش که روزانه ۳۰ میلی گرم آهن به زنان با میزان آهن خون طبیعی داده می شود، چنین نتیجه گیری شد که در زنان پرخون عوارض بارداری نیز بیشتر است بنابراین تجویز آهن نه تنها برای آنها لازم نیست بلکه ضرر هم دارد و آهن اضافی به جنین و مادر صدمه می زند.
وی افزایش فشارخون را از جمله عوارض آن می داند که برای زن باردار و جنین دردسر آفرین است.

● مصرف آهن پس از زایمان
از آنجا که میزان خون از دست رفته پس از زایمان طبیعی ۵۰۰ سی سی و پس از عمل سزارین یک لیتر است، میزان ذخایر آهن زنان پس از زایمان کاهش خواهد یافت و توصیه می شود زنان حتی با میزان هموگلوبین طبیعی در بارداری نیز تا سه ماه پس از زایمان مکمل آهن را مصرف کنند.