مراحل رشد جنین، لحظه به لحظه

پس از اینکه سلول تخم یا «زایگوت» تشکیل شد،

-سى ساعت بعد از لقاح به مرحله دو سلولى مى‏رسد

-چهل تا پنجاه ساعت بعد از لقاح تقریبا به چهار سلول تقسیم مى‏شود.

-وقتى به مرحله دوازده تا شانزده سلولى رسید ـ یعنى روز سوم یا چهارم ـ به شکل دانه توت در مى‏آید و در این مرحله به داخل حفره رحم مى‏رسد.

-روز هفتم بعد از لقاح این موجود بسیار کوچک در دیواره رحم جایگزین مى‏شود تا ارتباط غذایى خود را از طریق جفت با مادر آغاز نماید.

-روز هشتم سه لایه زاییده به نامهاى «اکتودرم ـ آندودرم و مزودرم» تشکیل مى‏شوند.

-روز نهم حفره‏هاى متعددى در جنین ایجاد مى‏شود

-روز یازده تا دوازده جریان خون رحمى ـ جفتى جنین برقرار مى‏گردد ...

-و سرانجام، تا پایان ماه دوم حاملگى، تمام قسمتهاى خارجى بدن جنین بطور کامل مشخص مى‏شوند و هر کدام از سه لایه زاییده در جهت مخصوص به خود شروع به تغییر و تکامل نموده، بافتها و اعضاى بخصوصى را به وجود مى‏آورد، بطورى که تا پایان این دوره، تمام دستگاههاى اصلى بدن ساخته مى‏شود.

- قلب و عروق جنین تقریبا از اواسط هفته سوم از لایه زاییده مزودرم مشتق و شروع به تکامل مى‏کنند.

-جنین در هفته دو تا سوم بارداری جنین تقریبا میکروسکوپیک است. سلول های خونی هسته‌دار،در کیسه زرده و لایه‌های مزوتلیال جفت شروع به تکامل می‌کنند.

-همچنین بافت همبند، غضروف، استخوان و مفاصل، ماهیچه‏ها، سلولهاى خونى و لنفى، کلیه ‏ها، غدد تناسلى، طحال ـ قشر غدد فوق کلیوى از لایه مزودرم تشکیل مى‏شوند.

-در پایان هفتهٔ چهارم بارداری قلب جنین شروع به تپیدن می‌کند و خون را به همهٔ بخشهای جنین می‌رساند. در این زمان چشم، بینی و گوش بیرونی هنوز تشکیل نشده و دیده نمی‌شود. تشکیل دستگاه گوارش آغاز می‌شود و جوانه‌های کوچکی که در آینده دستها و پاها را تشکیل می‌دهند در این هنگام دیده می‌شوند. در این زمان اندازهٔ جنین ۶ تا ۱۰ میلیمتر می‌باشد. یعنی به اندازهٔ یک تخم سیب درختی.

- لایه آندودرم تا آخر ماه اول، پوشش سطح داخلى روده اولیه، پوشش مجراى تنفس، پوشش گوش میانى و شیپور استاش، پوشش قسمتى از مثانه و پیشابراه، پارانشیم لوزه‏ها، تیروئید و پاراتیروئید، تیموس، کبد و لوزالمعده را ایجاد مى‏نماید.

- سرانجام، لایه اکتودرم تا آخر هفته چهارم دستگاه عصبى مرکزى، اعصاب محیطى، پوشش حسى ارگانهاى حساس شنوایى، قسمت مرکزى غدد فوق‏کلیوى، پوشش قسمت قدامى دهان و مهبل ـ مو و ناخن، پستانها، هیپوفیز و میناى دندانها را تشکیل مى‏دهد.

شکل خارجى جنین در ماه دوم تکامل:

-شکل ظاهرى جنین در ماه دوم، ارتباط زیادى با تشکیل دست، پا، صورت، گوش، بینى و چشمهاى جنین دارد. طول فرق سر تا دنبالچه جنین (Crown-Rump Length = CRL) در ماه دوم در حدود 28 ـ 30 میلیمتر است.

-در آغاز هفته پنجم، دست و پا به صورت جوانه‏هاى پارو مانندى تشکیل مى‏شوند. با رشد بیشتر جنین، انتهاى پایینى این جوانه‏ها پهن مى‏گردد و از قسمت بالایى متمایز مى‏شود، ولى قسمت بالایى استوانه‏اى شکل مى‏گردد و با ایجاد یک حلقه تنگ بین این دو قسمت، مچ پا یا مچ دست به وجود مى‏آید. بزودى چهار ناودان شعاع‏مانند، پنج قسمت ضخیمتر را در قسمت انتهایى جوانه‏ها مشخص مى‏کند که بعدها انگشتان دست و پا را تشکیل مى‏دهند.

-تا این هنگام هنوز اعضاى تناسلى خارجى نامشخص است. بنابراین نمى‏توان جنس جنین را از روى شکل خارجى آن تعیین کرد.

-در هفته ششم کبد جنین شروع به ساختن سلول‌های خونی می‌کند.

-در پایان هفتهٔ هشتم وزن جنین در حدود یک گرم و طول قد او در حدود ۲/۵ سانتیمتر است.

-هر ماه جنینى برابر 28 روز است و مدت زندگى جنین از لقاح تا هنگام تولد، به طور متوسط ده ماه جنینى یا 280 روز است.

-از شروع ماه سوم به بعد، رشد بدن جنین به سرعت انجام مى‏گیرد. این در حالى است که اختصاصى شدن و تمایز بافتها و اندامها اهمیت کمترى دارند.

-آنچه در سه ماهه اول زندگى جنین، اهمیت دارد پیشگیرى از علل و عواملى است که تشکیل و تمایز و اختصاصى شدن اعضا و اندامها را به خطر مى‏اندازد و منجر به نقایص مادرزادى مى‏شود.

-در طول ماه سوم، صورت جنین شباهت بیشترى به انسان پیدا مى‏کند. چشمها که ابتدا در دو طرف سر بودند، در قسمت جلوى صورت قرار مى‏گیرند. گوشها در محل اصلى خود یعنى در دو طرف سر قرار مى‏گیرند. اندازه دست و پا متناسب مى‏شود، ولى هنوز پاها اندکى کوتاهترند و نسبت به دستها تکامل کمترى یافته‏اند. در ماه سوم، اعضاى تناسلى خارجى مشخص شده‏اند، به طورى که در آخر ماه سوم جنسیت جنین قابل تشخیص است.

-جنین در پایان هفتهٔ دوازدهم وزن جنین ۳۰ گرم و طول قد او ۷٫۵ تا ۹ سانتیمتر می‌باشد، طحال و سایر بافت‌های لنفاوی بدن نیز ساخت سلول‌های خونی را اغاز می نمایند. اندامها کاملا تشکیل شده‌اند. بازوها، انگشتان، دستها و پاها کاملا مشخص شده و تشکیل بافتها آغاز می‌گردد. گوش خارجی دیده می‌شود، چشم تقریبا کامل شده ولی پلکها هنوز بسته‌اند. ضربان قلب جنین را با وسایل مخصوص و دقیق فراصوتی تشخیص داد.

-سه‌ماههٔ نخست دوران بارداری زمانی است که به طور انحصاری اندامهای جنین تشکیل می‌شوند، در صورتی که در سه‌ماهٔ دوم اندامهای پدیدآمده نمو کرده و به تدریج تکامل می‌یابند.

-در طول ماه چهارم و پنجم رشد قدى جنین سریعتر مى‏شود و در پایان نیمه اول زندگى جنینى، قد جنین به 23 سانتیمتر مى‏رسد، ولى وزن جنین هنوز کم است و در پایان ماه پنجم کمتر از پانصد گرم وزن دارد. مادر، حرکات جنین را به طور معمول در ماه پنجم حس مى‏کند.

-در پایان شش‌ماهگی، طول قد جنین در حدود ۲۷/۵ تا ۳۰ سانتیمتر و وزن آن در حدود ۶۰۰ تا ۷۲۰ گرم می‌رسد.

-پوست بدن جنین در ماههای پنجم و ششم تقریبا رنگ قرمز دارد و در این زمان است که کم‌کم غدد چربی پوست، چربی تراوش کرده و با یاخته‌های مردهٔ پوست تشکیل مادهٔ سفید رنگی (پنیری شکل) را می‌دهد که پوست جنین را می‌پوشاند و عمل نگهداری پوست را خواهد داشت در این هنگام پلکها از هم جدا شده و مژه‌های جنین نیز تشکیل گردیده‌اند.

- دستگاه تنفسی: در دوره جنینی، عمل تنفس انجام نمی شود، چرا که هیچ هوایی در حفره ی امنیوتیک وجود ندارد. اما حرکات تنفسی از اواخر سه ماه اول حاملگی شروع می‌شوند. به ویژه محرک‌های تماسی و اسیفیکسی جنین موجب بروز این حرکات می شوند. در طول ۳ تا ۴ ماه‌اخر حاملگی، حرکات تنفسی جنین به دلایل نامعلوم، به طور عمده مهار می‌شوند و ریه‌ها تقریبا به طور کامل خوابیده هستند. مهار تنفس در ماه‌های اخر زندگی جنینی جلوی پر شدن ریه‌های جنین را با مایع و مواد دفعی مکونیوم که از دستگاه گوارش جنین به داخل مایع امنیوتیک دفع می‌شوند،می‌گیرد. علاوه بر این، اپی‌تلیوم الوئولی هم تا زمان تولد، مقادیر کمی مایع به درون ریه‌ها ترشح می‌کند و بدین ترتیب، تنها مایع تمیز در ریه‌ها باقی می‌ماند.

- دستگاه عصبی: اکثر رفلکس‌های جنینی مرتبط با نخاع و حتی ساقه مغز از ماه سوم تا چهارم حاملگی تکامل یافته‌اند. اما ان دسته از اعمال سیستم عصبی که با قشر مغز سروکار دارند حتی در زمان تولد نیز هنوز در مراحل اغازین تکامل قرار دارند. در واقع میلینه شدن برخی از راههای عصبی اصلی مغز تنها در یک سالگی کامل می‌شود.

- دستگاه گوارش: در اواسط حاملگی جنین شروع به خوردن و جذب مقادیر زیادی مایع امنیوتیک می‌کند و در ۲ تا ۳ ماه‌آخر، عملکرد گوارشی ان به عملکرد نوزاد طبیعی نزدیک می‌شود. از این زمان، مقادیر کمی مکونیوم به‌طور پیوسته در دستگاه گوارش ساخته می‌شود و از مقعد به درون مایع آمنیوتیک دفع می‌شود. بخشی از مکونیوم از باقی‌مانده مایع امنیوتیک بلعیده و بخشی از آن نیز از موکوس و سایر فرآورده‌های دفعی مخاط و غدد گوارشی تشکیل می‌شود.

- کلیه‌ها: در سه ماه دوم حاملگی، کلیه‌های جنینی شروع به دفع ادرار می‌کنند؛ ادرار جنین ۷۰ تا ۸۰ درصد مایع آمنیوتیک را تشکیل می‌دهد. اختلال در تکامل کلیه یا اسیب شدید عملکرد کلیه در جنین، تولید مایع آمنیوتیک را به شدت کاهش داده (الیگوهیدرآمنیوس )و می‌تواند باعث مرگ جنین شود. هر چند کلیه‌های جنین قادر به تولید ادرار هستند، سیستم‌های کلیوی مربوط به تنظیم حجم مایع خارج سلولی و تعادل الکترولیت‌ها،به ویژه تعادل اسید- باز، تا اواخر زندگی جنینی وجود ندارند و تا چند ماه پس از تولد به تکوین نهایی می‌رسند.

-وزن جنین در طول نیمه دوم زندگى داخل رحمى به طور قابل توجهى افزایش مى‏یابد. پوست جنین ابتدا به علت فقدان چربى زیر جلدى، چروکدار است، ولى بعد عادى مى‏شود. یک جنین طبیعى، در موقع تولد حدود پنجاه سانتیمتر قد و حدود 2/3 کیلوگرم وزن دارد.