عفونت ادراری در کودکان، علائم و نشانه‌ها

اصطلاح پزشکی عفونت موجود در مثانه و یا کلیه را عفونت ادراری (UTI) می‌گویند. عفونت و درد مثانه شایع‌ترین نوع عفونت ادراری است. کودکی که به این مشکل مبتلا شده معمولاً از سوزش ادرار شکایت کرده و ممکن است ادرار تیره‌رنگ یا بدبو داشته باشد. کودک در این حالت ممکن است با مشکل بی‌اختیاری ادرار مواجه شود ولی در هر بار فقط مقدار کمی ادرار از او خارج شود. برخی دیگر از نشانه‌های عفونت ادراری در کودکان، شب‌ادراری، تب، دل‌درد یا کمردرد است. کودکان خردسال مبتلا به عفونت ادراری گاهی مشکلاتی نظیر تب، اسهال، استفراغ، کج‌خلقی و بی‌حالی را تجربه می‌کنند.

عفونت ادراری در نوزادان و کودکان خردسال نیازمند تشخیص زودهنگام و درمان سریع است. چنانچه کودک شما با یکی از مشکلات زیر مواجه شد در کمتر از ۲۴ ساعت با پزشک ملاقات داشته باشید:

-تب بدون علت

-استفراغ

-ادرار با رنگ متمایل به صورتی، قرمز، قهوه‌ای، تیره یا بدبو

-احساس سوزش در موقع ادرار

-احساس نیاز مکرر به دفع ادرار ولی هر بار فقط مقدار کمی ادرار دفع شود.

-درد در پهلوها که در قسمت زیر قفسه سینه و بالای کمر در یک طرف یا دو طرف کمر احساس می‌شود.

-تخلیه مهبلی با علائم ادرار

اگر بعد از گذشت ۴۸ ساعت از شروع استعمال آنتی‌بیوتیک شاهد بهبود در فرزند خود نبودید حتماً با پزشک تماس بگیرید. درصورتی‌که مشکوک به ابتلا به عفونت ادراری در کودکتان بودید لازم نیست منتظر بمانید؛ زیرا عفونت ادراری درمان نشده در کودکان ممکن است باعث ایجاد مشکلات و آسیب‌هایی به کلیه‌ها گردد. همچنین ممکن است باعث فشارخون بالا و یا سایر مشکلات جدی در کودک شما شود.

دلایل عفونت ادراری کودکان

باکتری یکی از شایع‌ترین علل بروز عفونت ادراری در کودکان است. عفونت ویروسی مثانه از جمله دلایل کمتر شایع این بیماری است. عفونت قارچی نیز از جمله علل بروز این مشکل در کودکان است که به ندرت اتفاق افتاده و معمولاً در کودکانی با مشکل سیستم ایمنی اتفاق می‌افتد مانند کودکان مبتلا به ایدز یا انجام دهنده شیمی درمانی.

عوامل خطرزا

عوامل خطرزا برای مستعد کردن کودکان به عفونت ادراری به شرح زیر هستند:

مذکر بودن کودک:

بخصوص نوزادان ختنه نشده

عادت نادرست توالت رفتن:

کودکان باید به نحوی آموزش داده شوند که هر دو یا سه ساعت یک‌بار جهت ادرار به دستشویی بروند.

بهداشت نامناسب توالت:

کودکان مؤنث باید جهت شستن مجاری تناسلی همیشه از جلو به عقب خود را بشویند تا از آغشته شدن قسمت باز مجاری تناسلی به آلودگی‌های باکتریایی جلوگیری کنند.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های بروز عفونت ویروسی به شرح زیر است:

-سوزش ادراری

-تکرر ادرار

-بی‌اختیاری ادرار

-عدم کنترل بر روی ادرار و شب‌ادراری

از جمله نشانه‌های متداول ولی شایع عفونت ادراری، تب (بخصوص ۳۹ درجه سانتی گراد) و درد شکمی است. در برخی از کودکان کمتر از دو سال ممکن است این مشکلات تنها مشکلات نشان دهنده عفونت ادراری در آن‌ها باشد. برخی دیگر از عوامل که باید به آن‌ها توجه کرد درد پهلوها، تب و استفراغ است. وجود خون در ادرار به همراه سابقه وجود این بیماری در خانواده بخصوص در خواهران و برادران باید مورد توجه و جدی گرفته شود. جالب است بدانید بو و تغییر رنگ ادرار پیش‌بینی کننده وجود عفونت ادراری نیست.

آزمایش و تشخیص

آزمایش‌های فیزیکی کودکان با علائم عفونت ادراری می‌بایست از زمان دیدن علائم ظاهری شروع شود. وجود تب و عفونت ادراری معمولاً به هم وابسته هستند. فشارخون و ارزیابی قد و وزن باعث اطمینان بهتری در مورد عملکرد کلیه‌ها می‌شود. آزمایش‌های عینی از شکم برای بررسی بزرگ شدن آن به دلیل افزایش اندازه مثانه یا کلیه‌ها نیز می‌تواند مفید باشد. احساس درد هنگام لمس شکم (بخصوص محل قرارگیری مثانه) یا قسمت‌های پهلوها (محل قرارگیری کلیه‌ها) در تشخیص بیماری عفونت ادراری می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.

مطالعات آزمایشگاهی

آزمایش ادرار غیرطبیعی (شامل آزمایش‌های میکروسکوپی) ممکن است نشان‌دهنده عفونت ادراری باشد؛ اما کشت ادرار در تشخیص عفونت ادراری الزامی است. صرف‌نظر از روشی که برای به دست آوردن نمونه ادرار کودک انتخاب می‌شود، بسیار مهم است که نمونه ادرار را در اسرع وقت آزمایش کرد؛ زیرا تأخیر در این زمینه باعث افزایش خطر نتایج اشتباه مثبت یا منفی گردد. به طور کلی سایر مطالعات آزمایشگاهی (به عنوان مثال شمارش کامل خون) مفید نبوده و مقادیر نامشخص آن تفاوتی بین مشکل بزرگی مانند عفونت کلیه و مشکل کمتری مانند عفونت مثانه قائل نیست.

درمان عفونت ادراری در کودکان

درمان به وسیله آنتی‌بیوتیک بر مبنای میزان حساسیتی که از کشت ادرار گرفته شده است انجام می‌شود. التهاب مثانه (عفونت محدود به مثانه) معمولاً سریعاً به آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی پاسخ می‌دهد. عفونت کلیه معمولاً نیاز به مراقبت‌های بیمارستانی جهت تزریق وریدی آنتی‌بیوتیک به همراه مایع درمانی دارد بخصوص زمانی که بیمار با مشکل اسهال و استفراغ مواجه باشد. در صورتی‌که این عوارض وجود نداشته باشد معمولاً آنتی‌بیوتیک خوراکی مناسب خواهد بود.

گاهی چندین روز پس از کشت ادرار، آنتی‌بیوتیک با آنتی‌بیوتیکی که بر ضد باکتری کشف شده در ادرار کودک شما بهتر عمل می‌کند، جابجا می‌شود. شما می‌توانید با تشویق کودکتان به نوشیدن مایعات فراوان و ادرار مکرر به بهتر شدن وی کمک کنید.

نحوه دادن داروی آنتی‌بیوتیک به بیمار و تعداد روزهایی که لازم است این دارو استفاده شود بستگی به نوع عفونت بیمار دارد. اگر کودک شما بسیار بیمار باشد و قادر به نوشیدن آنتی‌بیوتیک نباشد، ممکن است دارو به صورت تزریق و در بیمارستان به وی داده شود. در غیر این صورت آنتی‌بیوتیک خوراکی برای وی تجویز می‌گردد. بسته به نوع آنتی‌بیوتیک تجویز شده، ممکن است لازم باشد کودک شما یک دوز یا ۴ دوز در روز مصرف کند. کودک لازم است تا زمانی که آزمایش‌های بیشتری بر روی وی انجام نشده و درمان به نتیجه نرسیده است به استعمال دارو ادامه دهد.

معمولاً مدتی پس از استعمال آنتی‌بیوتیک بیمار احساس بهبودی نسبی خواهد کرد. بیشتر عفونت‌های ادراری در صورتی‌که درمان به نحو صحیحی انجام شود پس از یک هفته بهبود می‌یابند اما غالباً چند هفته طول می‌کشد تا علائم آن به طور کامل از بین برود. بسیار مهم است که استعمال دارو تا زمانی که پزشک متخصص به شما تجویز کرده است ادامه یابد حتی اگر علائم بیماری برطرف شده باشد. درصورتی‌که بیماری به طور کامل درمان نشده باشد و مصرف دارو قطع شود ممکن است بیمار مجدد به عفونت ادراری مبتلا گشته و یا مبتلا به سایر عفونت‌ها گردد. اگر علائم بدتر شد یا پس از سه روز بهبود پیدا نکرد لازم است کودک را هر چه سریع‌تر به بیمارستان منتقل کرد.

پیشگیری

در ادامه توصیه‌های مختلفی جهت پیشگیری و کاهش احتمال بروز عفونت ادراری در کودکان ارائه شده است:

رعایت بهداشت:

هنگام تعویض پوشک نوزادان دختر آن‌ها را از جلو به عقب خشک کنید و یا به کودکان دختر بزرگ‌تر یاد بدهید در هنگام توالت خود را از جلو به عقب بشویند. در پسران ختنه نشده، کشش ملایم پوست ختنه‌گاه باعث می‌شود مجرای باز پیشاب‌راه بی‌حفاظ بماند. بیشتر پسران می‌توانند پوست ختنه‌گاه را تا ۴ سالگی به طور کامل منقبض کنند.

تخلیه کامل مثانه:

برخی از کودکان که در مرحله آموزش دستشویی رفتن هستند بسیار عجله دارند که توالت را هر چه سریع‌تر ترک کنند. کودکان را به ادرار مجدد پس از تخلیه اولین ادرار تشویق نمایید. بهتر است کودکان هر دو یا سه ساعت یک‌بار مثانه خود را تخلیه نمایند. برخی از کودکان به دلیل اینکه می‌خواهند به بازی خود ادامه دهند نیاز خود به ادرار کردن را نادیده می‌گیرند.

دوری از برخی غذاها:

نوشیدنی‌های گازدار، مرکبات به میزان زیاد، کافئین و شکلات خوراکی‌هایی هستند که لازم است کودکان از خوردن آن‌ها منع شوند.

آنتی‌بیوتیک‌های پیش‌گیری کننده:

ممکن است در کودکانی که قبلاً با مشکل عفونت ادراری مواجه بوده‌اند و یا کودکانی که از نظر فیزیولوژی یا ساختاری به‌گونه‌ای هستند که در معرض ابتلا به این بیماری هستند، آنتی‌بیوتیک با دوز پایین و تحت نظر پزشک تجویز شود. این کار به پیشگیری از بروز عفونت ادراری در این‌گونه کودکان کمک می‌کند.