فواید و مضرات زایمان طبیعی، افتادگی رحم میاره؟

می گوید: «اصلا نمی خواهم زایمان طبیعی داشته باشم» و کوتاه هم نمی آید. می پرسم: «چرا؟» جواب می دهد: «نمی خواهم هزار و یک مشکل پیدا کنم و مثل مادرم دچار افتادگی رحم و مثانه شوم، تکرر ادرار پیدا کنم و…» با خجالت ادامه می دهد: «مشکل زناشویی هم که…» این ذهنیت خیلی از خانم های ایرانی است و شاید علت افزایش تمایل آنها به سزارین هم همین ترس ها باشد…

افتادگی رحم
اتفاقا شیوع افتادگی مثانه و رحم هم کم نیست ولی نمی توان همه تقصیرها را گردن زایمان طبیعی انداخت چون به قول خانم دکتر طاهره افتخار، جراح و متخصص زنان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، این مشکل علت های خیلی زیادی دارد و حتی خانم های مجرد به آن دچار می شوند و اگر مانند کشورهای دیگر برای خانم ها قبل از بارداری، در طول این دوران و بعد از زایمان ورزش های خاص تقویت عضلات کف لگن انجام شود، احتمال افتادگی رحم پس از زایمان بسیار کم خواهد بود.

علت افتادگی رحم و مثانه چیست؟
افتادگی ها و اختلال های کف لگن به علت ضعف عضلات کف لگن و پارگی فاشیای قدام و خلف واژن اتفاق می افتد. وقتی قدام واژن دچار اختلال و پارگی باشد، ممکن است حتی با عطسه و سرفه هم ادرار بی اختیار خارج شود. گاهی هم دیواره قدام واژن که مثانه روی آن قرار دارد به صورت توده از آن خارج می شود که به آن «سیستوسل» می گویند. اگر دیواره خلفی دچار مشکل باشد نیز رحم نازل می شود و داخل واژن می افتد؛ یعنی «رکتوسل».

چه کسانی بیشتر دچار این مشکلات می شوند؟

خانم هایی که عوامل خطر در آنها وجود دارد مثلا مبتلا به آسم هستند و مدام سرفه می کنند یا دچار یبوست مزمن اند. هر عاملی که باعث افزایش دائمی فشار شکم شود، ممکن است باعث افتادگی رحم و مثانه شود. حتی برخی مبتلایان اصلا ازدواج نکرده اند ولی به علت یبوست مزمن دچار پرولاپس یا افتادگی رحم می شوند. زایمان سخت با فورسپس یا وسایل دیگر، زایمان طول کشیده و سخت، زمینه ژنتیکی، بافت همبندی ضعیف و سوءتغذیه و سوءجذب موادغذایی که باعث اختلال جذب مواد پروتئینی شود نیز باعث بروز این اتفاق خواهدشد. خود بارداری هم فشار مزمن روی لگن است.

اینکه می گویند هر خانمی که زایمان طبیعی داشته باشد، حتما دچار افتادگی رحم یا مثانه می شود، درست است؟
درست است که یکی از عوامل شایع خطر، زایمان طبیعی است مخصوصا اگر سر بچه بزرگ باشد یا زایمان سخت و طول کشیده شود، ولی همه خانم هایی که زایمان طبیعی دارند، دچار افتادگی نمی شوند زیرا به بافت همبندی فرد بستگی دارد؛ ممکن است خانمی چهار زایمان داشته باشد و به افتادگی رحم مبتلا نشود و خانمی دیگر با یک زایمان، دچار این مشکل شود.

عوارض ابتلا به این مشکل چیست؟
بی اختیاری ادرار و حالت اضطرار در دفع ادرار؛ این بیماران به محض اینکه احساس می کنند، باید برای دفع ادرار به دستشویی بروند در غیر این صورت نمی توانند آن را کنترل کنند. گاهی هم اختلال دفع مدفوع پیدا می کنند که یا به صورت اضطرار در دفع است یا هرچه زور می زنند، نمی توانند دفع داشته باشند. عده ای هم دچار مشکلات جنسی می شوند و به رضایت و ارگاسم نمی رسند چون عضلات واژن شل شده اند. احساس ناراحتی و سنگینی در ناحیه پایین شکم نیز از دیگر عوارض است.

درمان چگونه است؟
به مشکل و فرد بستگی دارد. برخی بیماران با فیزیوتراپی و دارو درمان می شوند و برخی دیگر باید از راه واژن یا شکم جراحی شوند. گاهی هم برای خانم هایی که مسن تر هستند یا بافت فاشیای شان ضعیف است از بافت مش استفاده می شود که یا ساختنی و مصنوعی است یا از بافت انسانی یا حیوانی.
کسانی که جراحی می شوند، صددرصد بهبود می یابند یا احتمال عود هم وجود دارد؟
این مساله به شرایط بیمار بستگی دارد. در ۱۰ درصد موارد ممکن است مشکل عود کند مثلا در خانم های مسن که بافت هایشان از بین رفته یا خانم هایی که علت افتادگی رحمشان یبوست مزمن بوده و همچنان هم درمان نشده، احتمال عود وجود دارد.

می توان از افتادگی رحم و مثانه پیشگیری کرد؟
گاهی امکان پذیر است. مثلا اگر پزشک متوجه شود جنین درشت است یا در طول زایمان حس کند پیشرفت زایمان کند است، سزارین را توصیه می کند در غیر این صورت، گاهی آنقدر صدمه شدید خواهد بود که بافت عضلانی فلج می شود و جبران پذیر نیست و بافت کاملا از بین می رود. این عارضه با فیزیوتراپی کمی ترمیم می شود ولی برگشت پذیر نیست. در برخی موارد نیز لازم است درمان های نگهدارنده یا جراحی انجام شود. تقویت عضلات کف رحم در دوران بارداری و بعد از زایمان نیز تا حد زیادی جلوی بروز این مشکل را می گیرد.

منظورتان از درمان نگهدارنده چیست؟
از تغییر سبک زندگی بیمار گرفته تا کاهش اضافه وزن و… وزن و تغذیه در این بین نقش مهمی دارند، برخی خانم ها هیچ علامتی از افتادگی رحم ندارند ولی به محض اینکه وزنشان اضافه می شود یا رژیم غذایی شان تغییر می کند، دچار بی اختیاری ادرار یا تشدید آن می شوند. تمرین برای تقویت عضلات کف لگن در منزل هم بسیار موثر است.

چه زمانی جراحی پیشنهاد می شود؟
اگر افتادگی خفیف باشد، جراحی به عنوان اولین راه حل نیست. ابتدا همان طور که گفتم تغییر شیوه زندگی و تغذیه توصیه و حتی داروهایی تجویز می شود که خیلی موثرند. در مرحله بعد، پزشک مداخلاتی انجام و دستگاهی به نام پساری داخل واژن قرار می دهد.
این روش تا حد زیادی علایم را از بین می برد و در درازمدت باعث بهبود هم می شود ولی متاسفانه خانم ها کمتر تن به انجام این اقدام ها می دهند و می خواهند خیلی زود مشکل با جراحی حل شود!

اگر خانمی برای درمان اقدام نکند، ممکن است دچار عوارض جدی تر می شود؟
حتما مشکل ساز خواهد بود، مثلا بیماری ۶۰ ساله داریم که هیچ وقت ازدواج نکرده اند و در حال حاضر به دلیل نارسایی کلیه بستری شده اند. علت مشکلشان هم افتادگی رحم و مثانه است چون اگر این افتادگی شدید باشد، باعث نارسایی کلیه می شود.

افتادگی رحم باعث بروز مشکلات جنسی هم می شود؟
بله ولی برخی خانم ها تمام مشکلات جنسی شان را به افتادگی رحم و ریلکس شدن واژن بعد از زایمان طبیعی ربط می دهند در صورتی که این طور نیست. این اتفاق فقط در برخی موارد می افتد.

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟
خانم ها با مشاهده هر مشکلی باید حتما به پزشک حاذق مراجعه کنند مخصوصا اگر فشار و درد در ناحیه شکم، بی اختیاری ادرار و مدفوع، تکرر ادرار و فوریت در دفع آن دارند یا توده ای از واژن خارج شده باشد، احتمال افتادگی رحم و مثانه وجود دارد.

حرف آخر؟
خیلی از پژوهش ها نشان داده که ورزش عضلات کف لگن در پیشگیری و درمان افتادگی رحم و مثانه بسیارمفید است و باعث می شود نیاز به جراحی که گاهی مقاربت دردناک هم از عوارض آن و پرهزینه است، از بین برود. تقویت عضلات کف لگن در دوران بارداری و بعد از زایمان هم مفید است. در حال حاضر در بیمارستان میلاد براساس برنامه ای خانم های باردار را ورزش می دهند تا عضلات کف لگن تقویت شود و در اثر زایمان کمتر صدمه ببیند و زایمان راحت تر انجام شود. بعد از زایمان هم این ورزش ها انجام می شود تا از مشکلات مربوط به واژن که اختلال جنسی و دفع، پیش می آورد تا حد زیادی پیشگیری یا شدت آنها کم شود.