روش خواباندن کودکان، صبور باشید

کمی لالایی، تعریف چند داستان، کمی تلاش و کلنجار برای خواباندن کودک روی پا، دراز کشیدن در کنار کودک، نوازش کودک، بی­‌محلی کردن به کودک و بستن چشم­ها به منظور تشویق او به بستن چشم­ها، بستن در برای جلوگیری از خروج کودک از اتاق و در نهایت داد زدن بر سر او و عصبانیت از این­که چرا در حالی که ساعت حدود ده است، او هنوز نخوابیده است. مادر عصبانی و خسته از اتاق بیرون می‌­آید. پشت سر او کودک خوشحال و خندان با چشم­هایی نیمه باز که نمی‌­تواند هنوز نور چراغ را تحمل کند، به نشیمن می­‌آید و سریع خودش را روی مبل کنار پدر جا می‌­دهد! شاید چنین تجربه­‌ای را شما نیز بارها تکرار کرده باشید، وقتی کودک شما هر شب یک داستان برای خوابیدن دارد، هر شب ساعت خواب متفاوتی دارد و در نهایت نیز یا با تلاش و صرف وقت بسیار شما به خواب می­‌رود و یا به ناگهان روی مبل و در حالی که نشسته غش می­‌کند! به راستی چه­‌طور می‌­توانیم برنامه­ خوابی مناسبی برای بچه­‌ها داشته باشیم تا آن­ها با کمترین میزان درگیری و کشمکش بخوابند و البته بدون وابستگی به ما بتوانند خودشان به خواب بروند؟! چگونه می شود که ما در ‍‍‍پروسه خوابیدن آنها دخالتی نداشته باشیم و یا به عبارت دیگر مجبور نباشیم کودکمان را بخوابانیم؟

زیر دو ماهگی

اولین نکته­‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که در بدو تولد نوزاد در پی سازگار شدن با تغییرات زیادی است که در محیط اطراف او روی داده است. در این شرایط نمی­‌توان و البته نباید هم از نوزادان انتظار چندانی داشت. آن­ها در این سن نه بلدند بخوابند و نه می­‌توانند نیاز خود به خواب را تشخیص دهند. نوزاد شما نیاز به کمک شما برای خوابیدن دارد. اما علی‌رغم این نکته­ مهم، با توجه به برخی نکات می ­توانید به نوزاد خود کمک کنید که زودتر با خواب شب آشنا شده و در واقع فرآیند س‍ازگاری او را تسریع کنید.

تا دو ماهگی کودکان متوجه تفاوت شب و روز نبوده و در نتیجه خواب بسیار نامنظمی دارند، اما برای نظم بخشیدن به خواب آن­ها می­توانید قدم­هایی بردارید. به عنوان مثال در طول روز اصراری به تاریک کردن محل خواب او و البته حذف سر و صدا نداشته باشید اما در مقابل در طول شب تلاش کنید تا حد امکان محیط اطراف او را تاریک کرده و اگر در طول شب، ناچار از عوض شدن او شدید (اتفاقی که در دو ماه اول ممکن است زیاد پیش بیاید) بدون صحبت و با کمترین نور ممکن این کار را انجام دهید. در زمان شیر دادن در طول شب نیز با او صحبت نکنید، اما در مقابل در طول روز در وقت شیر خوردن برای او آواز بخوانید و یا حرف بزنید. توجه داشته باشید که خواب کودک شما در این سن تنها از نوع خواب REM هست و هنوز خواب non REM آغاز نشده است. خواب REMخوابی است که با کمترین میزان سر و صدا و یا نور می­‌تواند بر هم بخورد. پس اگر می‌­خواهید فرزندتان شب­ها خوب بخوابد، باید عوامل محیطی را به خوبی مدیریت کنید.

دو تا شش ماهگی

واقعیت این است که بین دو ماهگی تا شش ماهگی روش خواباندن ما می‌­تواند به فرزند ما یاد بدهد که تا حدود سه سالگی به چه شکلی به خواب برود. به این معنا که اگر او را با شیر دادن بخوابانید، او یاد می­‌گیرد که با شیر خوردن و یا بطری به دست به خواب برود. بر همین مبنا نیز اهمیت دارد که در این زمان سعی در اجرای سیستمی داشته باشید که بتوانید تا حدود سه سال آن را اجرا کنید.

البته تاکید بر اهمیت این دوران برای پایه­‌گذاری عادت خواب در سنین بالاتر به این معنا نیست که امکان تغییر عادت در سنین بالاتر وجود ندارد. خوشبختانه غالب بچه‌ها انعطاف زیادی در زمینه­ تغییر برنامه‌­هایشان دارند و شما می­‌توانید با کمی پشتکار در هر زمانی در عادات آن­ها تغییر ایجاد کنید. اما در عین حال توجه داشته باشید که تغییرات مداوم برای کودک خوب نیست و هم او را ناراحت و مضطرب می­‌کند و هم باعث کلافگی خود شما خواهد بود. پس سعی کنید در جایی که می‌­توانید عادات مناسبی را پایه‌­گذاری کنید که نیاز به تغییر به ویژه در کوتاه مدت نباشد.

یکی از مهم­ترین اهدافی که تمامی والدین در رابطه با خواب دنبال می­‌کنند، این است که فرزندشان خودش به خواب رود. اگر می­‌خواهید چنین هدفی را دنبال کنید، در این زمان و وقتی بین دو تا شش ماه سن دارد، زمان مناسبی برای آغاز این موضوع است. برای این منظور فرزندتان را زمانی که خواب­‌آلود اما هنوز بیدار است، در تختخوابش بگذارید و با تاریک کردن محیط و آرام سازی فضا به خوابیدن او کمک کنید. با این کار کودک شما متوجه خواهد شد که توانایی خوابیدن بدون کمک گرفتن از روش­های کمکی را دارد و در واقع خود او توانایی آرام­سازی خود و خوابیدن را داراست. این روش مزیت­های زیادی دارد اما توجه داشته باشید که اگر فرزند شما نارس به دنیا آمده، در شیر خوردن هنوز مشکل دارد، در دو ماه اول به خوبی وزن نگرفته و به صورت کلی رشد خوبی نداشته، شاید بهتر باشد اجرای چنین روشی را کمی عقب بیندازید.

نکته­ کلیدی در موفقیت این روش، شناخت درست حالات کودک است. چراکه تنها زمانی که او احساس نیاز به خواب دارد، شما باید او را در تخت‌خوابش بگذارید، در غیر این صورت هم فرآیند به خواب رفتن او طولانی خواهد شد و هم بعد از مدتی تخت‌خواب برای او به محلی برای بازی تبدیل می­‌شود. اما اگر بتوانید در زمان مناسب فرزندتان را در تخت‌خوابش بگذارید، بعد از مدتی او به خوبی یاد خواهد گرفت که با قرار گرفتن در تخت‌خواب خودش به خواب رود؛ امری که به ویژه نیمه شب­ها می‌­تواند حسابی به کار شما بیاید.

شش ماهگی به بعد

اگر شما پیش از شش ماهگی به فرزندتان یاد داده باشید که در زمان خستگی و با ورود به تخت‌خواب بخوابد، هر چند قدم بسیار مهمی برداشته­‌اید، اما هنوز کار تمام نشده است. در واقع بعد از شش ماهگی و با آغاز حرکت کردن کودکان به صورت سینه­‌خیز، چهار دست و پا و البته بعد از آن با راه رفتن، مسائل جدیدی نمایان خواهد شد.

تا قبل از شش ماهگی کودکان اگر در زمانی که خواب­‌آلود هستند در تخت‌خواب گذاشته شده و با آن­ها تمرین شود، می­‌توانند خودشان به خواب بروند اما با افزایش سن، محیط جذابیت بیشتری پیدا کرده و کودکان حتی در زمانی که به خواب نیز نیاز دارند، ترجیح می­‌دهند شیطنت کنند. در این شرایط اگر دقت نداشته باشیم، تخت‌خواب نیز خیلی سریع می­‌تواند به محلی برای بازی تبدیل شود. برای جلوگیری از این موضوع، به هیچ عنوان از تخت‌خواب او به عنوان فضایی برای بازی استفاده نکنید. علاوه بر آن در عین حال که به میزان خستگی او توجه داشته و تنها زمانی که او به خواب نیاز دارد، او را آماده خواب می­‌کنید سعی کنید چند متغیر دیگر را نیز برای آماده شدن او برای خواب اضافه کنید. به عنوان مثال مسواک زدن، پوشیدن لباسی مشخص، ماساژ کودک و بعد قرار گرفتن در تخت‌خواب. فقط توجه داشته باشید که این برنامه خواب خیلی طولانی نباشد و البته امکان اجرایی شدن در موقعیت­های مختلف را تا حد ممکن داشته باشد. همراه شدن این متغیرها از حدود نیم ساعت و یا یک ربع پیش از رفتن به تخت‌خواب، کودک شما را از نظر روانی آماده­ خواب کرده و او با آمادگی بیشتری وارد فضای خواب خود خواهد شد.

علاوه بر این موارد بهتر است در ساعات نزدیک به خواب فرزندتان در برنامه­ خانه نیز تغییراتی ایجاد کنید تا جذابیت­های محیطی برای او کاهش بیابد. به عنوان مثال تا حد امکان نور محیط را کم کنید، تلویزیون را خاموش کرده و یا صدای آن را بسیار کم کنید، از یک ساعت قبل از خواب، از بازی فرزندتان با وسایلی چون تبلت و گوشی تلفن همراه خودداری کنید و البته تلاش کنید تا با نزدیک شدن به زمان خواب، بازی­های آرام، بدون فعالیت بدنی زیاد و البته بدون هیجان شدید داشته باشد.

البته برخی والدین با دیدن این نکته که لازم است آن­ها نیز محدودیت­هایی را تجربه کنند، کمی دلخور شده و خیلی با انجام آن موافقت نمی­‌کنند. اما شاید اگر آن­ها به این نکته توجه داشته باشند که این محدودیت­ها بیشتر برای دو سال اول است و در صورت پایه­‌گذاری عادات خواب مناسب، کودک آن­ها و البته خود والدین در سنین بالاتر مشکلات بسیار کمتری برای خوابیدن خواهد داشت، بهتر بتوانند همکاری کنند.

یک نکته در ارتباط با خستگی

به صورت معمول افراد هر چه خسته‌ترباشند، بهتر می­‌خوابند اما یادتان باشد در سنین پایین و به ویژه زیر شش ماهگی، ممکن است در ارتباط با بسیاری از بچه‌­ها چنین قانونی صدق نکند. برخی بچه‌­ها وقتی احساس خستگی زیادی می­‌کنند، تنها بداخلاق­تر می‌­شوند و دچار مشکل در خواب شده و یا خوابشان چند تکه می­‌شود. این موضوع به ویژه زمانی که خستگی با گرسنگی همراه شود، می‌­تواند تشدید شود. چرا که در سنین پایین بچه‌­ها توانایی اولویت­‌بندی بین نیازهای خود را نداشته و نمی­‌توانند به عنوان مثال اول به دنبال خوردن باشند و سپس بخوابند. در این شرایط ممکن است خوردن در وعده­‌های کم، چرت­های کوتاه بین آن و البته گریه­‌های فراوان تنها بهره­ آن­ها از خستگی باشد. با توجه به این نکته به طمع خواب بهتر در شب، سعی در حذف خواب طی روز فرزند خود و یا کوتاه کردن آن را نداشته و سعی کنید کودک شما به اندازه کافی در طول روز نیز بخوابد.

البته با افزایش سن شما می­‌توانید این موضوع را در نظر داشته و به دنبال خسته کردن فرزندان برای داشتن خوابی بهتر باشید.