سلامت اسپرم مردان، تفسیر آزمایش

آزمایش اسپرموگرام آزمایشی است که در تعیین سلامت دستگاه تولید مثلی آقایان مورد استفاده قرار می گیرد. در این آزمایش تجزیه و آنالیز مایع اسپرم انجام می شود. مایع اسپرم ترکیبی از اسپرم های شناور در ترشحات بیضه و سایر غدد جنسی است که هنگام انزال از بدن خارج می شود. طی انجام اسپرموگرام وجود اسپرم در مایع اسپرم مشخص می شود و در صورت وجود آن، ‌تعداد اسپرم ها، میزان تحرک آن ها، میزان ترکیبات شیمیایی و عناصر سلولی در این آزمایش و شکل ظاهری آن ها مورد ارزیابی قرار می گیرد که می تواند در تشخیص علت ناباروری افراد مؤثر باشد.
برای آزمایش اسپرموگرام، فردی که نمونه می دهد باید حداقل 3 روز و حداکثر 7 روز از آخرین مقاربت وی گذشته باشد و دچار بیماری های ویروسی و عفونی و تب نباشد و بیمار از 3 هفته قبل از آزمایش به جز داروهای ضروری از داروی خاص دیگری استفاده نکند. نمونه جمع آوری شده باید در فاصله زمانی بسیار کوتاه پس از انزال، مورد بررسی و آزمایش قرار گیرد.

زوجین نمونه را درون ظرفی استریل و در اتاقی راحت در منزل و یا در محل کلینیک جمع آوری کرده و تحویل آزمایشگاه می دهند که روی آن نام و کد بیمار ثبت شده است.. اگر نمونه در منزل یا جایی خارج از آزمایشگاه گرفته شده است زمان گرفتن نمونه توسط بیمار یادداشت شده و نمونه طی یک ساعت به آزمایشگاه تحویل داده می شود. در زمان حمل نمونه دمای آن باید بین ۲۰ تا ۳۷ درجه حفظ شود.

علل ناباروری در مردان
به طور طبیعی، اسپرم در بیضه مرد تولید می شود و به هنگام انزال از وی خارج می شود. اگر در موارد زیر اختلالی باشد، شانس لقاح کم شده و مرد نابارور محسوب می شود.
‌تعداد کم اسپرم
عدم بلوغ اسپرم
شکل غیرطبیعی اسپرم
عدم توانایی حرکت مناسب اسپرم
عوامل مؤثر در ناباروری مردان
معنی اصطلاحات آزمایش اسپرم (اسپرموگرام)
در اسپرموگرام، مایع منی از جهات مختلفی بررسی می شود که تحت عناوین زیر در برگه آزمایش اسپرموگرام درج می شود.
Concentration یا غلظت اسپرم های زنده
MotilitY یا درصد اسپرم های متحرک
Morphology یا درصد اسپرم های دارای مورفولوژی و شکل نرمال
Functional Sperm Concentration = FSC یا غلظت اسپرم های دارای مورفولوژی یا شکل نرمال و دارای حرکت پیشرونده گرید ۳ و ۴ معادل a , b در واحد حجم - میلی لیتر
Motile Sperm Concentration = MSC یا غلظت اسپرم های دارای حرکت پیشرونده گرید ۳ و ۴ معادل a , b در واحد حجم - میلی لیتر
Sperm Motility Index = SMI یا اندکس کیفیت تمام نمونه با در نظر گرفتن تعداد و حرکت و مورفولوژی و میزان فضای آکروزومی اسپرم
Total Sperm in Sample یا تعداد کل اسپرم های زنده در کل حجم نمونه
Total Functional Sperm in Sample یا تعداد کل اسپرمهای دارای مورفولوژی نرمال و متحرک پیشرونده گرید ۳ و ۴ در کل حجم نمونه
Total Motile Sperm یا تعداد کل اسپرم های متحرک

تفسیر آزمایش اسپرم (اسپرموگرام)
تفسیر آزمایش اسپرموگرام به شرح زیر است:
مایع شدن سیمن ( Liquefacation time )
مایع منی ، مایعی ویسکوز(کشدار) ، کدر ، سفید یا خاکستری و دارای بوی تند و زننده است و بلافاصله بعد از انزال منعقد (لخته) می شود . در دمای ۳۷ درجه سانتی گراد در عرض ۴۵-۵ دقیقه به حالت شفاف و مایع در خواهد آمد . در یک نمونه طبیعی ، مایع شدن ( لیکوفیکیشن ) ، ظرف ۳۰ دقیقه کامل می شود .
حجم مایع منی ( Volume )
بعد از مایع شدن کامل ، تمام نمونه بوسیله پی پت و یا سرنگ به لوله آزمایش منتقل می شود و در این زمان حجم مایع منی اندازه گیری می شود . حجم نرمال مایع منی بین ۱.۵ تا ۵ میلی لیتر است که حتماً باید در هر اسپرموگرام قید شود. حجم کم مایع منی میتواند به علت انسداد، جمع اوری ناقص، کمبود هورمون اندروژن و یا انزال رتروگراد(به عقب) مایع منی باشد.

ویسکوزیته ( Viscosity )

مایع منی تازه به صورت لخته می باشد که در مدت ۵ تا۳۰ دقیقه بعد از انزال مایع می شود. ویسکوزیته منی نیز مانند سایر مایعات با درجه حرارت تغییر کرده و گذشت زمان نیز آن را کاهش می دهد.

تعیین PH اسپرم

بعد از مایع شدن کامل ، PH را می توان با استفاده از نوار کاغذی مخصوص مشخص نمود . این کاغذ با تغییر رنگی که می دهد می تواند PH را به راحتی مشخص نماید PH .طبیعی بعد از مایع شدن کامل بین ۷.۲ تا ۷.۸ است . با گذشت زمان یا وجود التهاب در اندامهای تولید مثل مردان، PH مایع منی افزایش یافته و قلیایی می شود . بر عکس در مواردی که بیماریهای مزمن غده پروستات ، کیسه منی و اپی دیدیم وجود داشته باشد ، نمونه به طرف اسیدی شدن تغییر می کند.

چسبندگی اسپرم ها به هم (Agglutination)
چسبیدن اسپرم ها به همدیگر که ممکن است بصورت سر به سر ، سر به دم ، دم به دم باشد . علت آن ترشح آنتی بادی ضد اسپرم می باشد ، آگلوتیناسیون بصورت few ، some ،most و all گزارش می دهد که حاکی از میزان تجمع اسپرم می باشد. بهم چسبیدن اسپرم‌ها اگر چه می‌تواند نشانه وجود آنتی‌بادی‌های ضد اسپرم باشد، اما دلیلی کافی برای ایمونولوژیک دانستن منشأ ناباروری نیست و نیاز به مطالعات تکمیلی دارد.
تعداد اسپرم در هر میلی متر مایع منی (ml / countsperm)

در سال 1980 میلادی سازمان بهداشت جهانی ( who ) با بررسی مطالعات محققین مختلف اعلام نمود که حد نرمال برای تعداد اسپرمها حداقل 20 میلیون اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی است و این میزان برای باروری کافی است به شرط آنکه عکس العمل اکروزومی ، مرفولوژی و حرکت اسپرم ها در حد طبیعی باشد.

تعداد کل اسپرم در نمونه (Total / countsperm )

با حاصل ضرب حجم مایع منی در غلظت اسپرم، تعداد کل اسپرم‌های یک فرد محاسبه می‌شود. این عدد بیانگر توانایی بیضه‌ها در تولید اسپرم است. کمترین حد مرجع برای تعداد کل اسپرمهای یک فرد۱۰۶× ۳۹ در هر انزال است که مقادیر آن طبق تحقیقات جدید قابل تغییر است.

تست قابلیت زنده ماندن ( viability )

تفاده نمود که در نمونه طبیعی کمترین حد مرجع برای زنده بودن اسپرم 58‌% می‌باشد.

برای شناسایی اسپرمهای زنده متحرک و غیر متحرک از اسپرمهای مرده ، می توان از رنگ آمیزی فوق حیاتی است.

ارزیابی تحرک اسپرم ( motility )

پارامتر اصلی در تعیین کیفیت مایع منی ، تحرک اسپرمها است . چون اسپرمهای غیر متحرک قادر به عبور از مجاری تناسلی زن نبوده و نمی تواند تخمک را بارور سازد .

درجات تحرک اسپرم
الف. اسپرماتوزوئیدهایی که حرکت پیشرونده دارند(PR) : اسپرم‌هایی که در این گروه قرار می‌گیرند بطور فعالانه‌ای حرکت می‌کنند. این حرکت ممکن است در یک خط مستقیم و یا در یک مسیر دایره‌ای بزرگ ‌باشد و سرعت حرکت اهمیتی ندارد. برایPR به تنهایی 32% می‌باشد.
ب. اسپرماتوزوئیدهایی که حرکت غیرپیشرونده دارند (NP) : شامل تمام حالاتی است که اسپرم‌ها حرکت پیشرونده ندارند. مثلاً ممکن است در یک مسیر دایره‌ای کوچک حرکت نمایند یا اینکه فقط یک حرکت فلاژلی جزئی داشته باشند، بطوری که فقط سر یا دم آنها حرکت نماید. کمترین حد مرجع برای حرکت کلی اسپرم (PR+NP) برابر ۴۰% است. البته این مقدار ممکن است در تحقیقات و پروتکل ها قابل تغییر است.

ج. بی حرکت (IM): که اسپرم‌ها فاقد هرگونه حرکت می‌باشند.

مورفولوژی اسپرم ها

بعد از ارزیابی تحرک و تعداد اسپرمها ، مورفولوژی یا شکل اسپرم را می توان عامل مهمی در باروری مردان دانست .ارزیابی مورفولوژی بصورت کمی و کیفی بوده و شامل تشخیص اسپرمهای نرمال از اسپرمهای غیر نرمال و... است .مورفولوژی غیر طبیعی اغلب با کمبود تحرک و تعداد اسپرمها همراه است. مورفولوژی طبیعی ( شکل و ظاهر طبیعی ) ۳۰ درصد یابیشتر است .

شکلهای مختلف اسپرم
در ارزیابی مایع منی ، اسپرم طبیعی یک سر بیضی شکل با محیط منظم دارد . اسپرم غیر طبیعی ممکن است دو سر و یا یک سر ماکروسفال (خیلی بزرگ) ، میکروسفال (خیلی کوچک) ، گرد ، نامنظم ، باریک ، گلابی شکل و یا سنجاقی داشته باشد .اشکال غیر طبیعی دم ممکن است بصورت کج ، پیچ خورده، دو دم ، کوتاه ، گره خورده و یا همراه با زواید سیتوپلاسمی مشاهده شود.