یائسگی و پوکی استخوان، چه زود دیر می شود
یکی از عوارض یائسگی در زنان، پیشرفت پوکی استخوان یا استئوپوروز است.
پوکی استخوان یکی از مشکلات جهانی و اصلی در بهداشت همگانی محسوب می‌شود و یکی از شایع‌ترین بیماری‌های استخوانی در سالمندان می‌باشد. یکی از عوارض یائسگی در زنان، پیشرفت پوکی استخوان یا استئوپوروز است، که افزایش سن و کاهش ترشح هورمون استروژن در این پدیده نقش بسزایی ایفا می‌کنند.
امروزه به علت کاهش فعالیت بدنی، پایین بودن مصرف کلسیم غذایی و همچنین استفاده از دخانیات نسبت به گذشته بافت استخوانی بیشتری در زنان از بین می‌رود. البته در این میان افزایش طول عمر را در سر‌تا‌سر جهان نمی‌توان نادیده گرفت.
کاهش مصرف کلسیم منجر به افزایش هورمون پاراتیروئید می‌شود؛ این هورمون با تحریک مستقیم سلول‌های استخوانی و برای ایجاد تعادل یون کلسیم در خون، باعث به حرکت درآمدن کلسیم از استخوان به سمت خون می‌گردد.
خطر شکستگی ناشی از استئوپوروز به مقدار توده‌ی استخوانی در زمان یائسگی و شدت کاهش تراکم استخوان بعد از یائسگی بستگی دارد. اگرچه حداکثر توده‌ی استخوانی تحت تاثیر وراثت و عوامل هورمونی می‌باشد اما مشخص شده است که زمان محدودی برای کسب توده‌ی استخوانی وجود دارد.
تقریبا تمام توده‌ی استخوانی موجود در لگن و ستون فقرات در زنان جوان تا اواخر دوره‌ی نوجوانی (۱۸سالگی) کسب می‌شود و سال‌های بعد از شروع عادت ماهیانه اهمیت ویژه ای دارد.
حدود سی سالگی روند تراکم استخوان متوقف می‌شود و در بیشتر افراد، پس از این مدت، به صورت آهسته میزان تراکم توده‌ی استخوانی سالیانه ۷/۰ % در سال کاهش می‌یابد. در این میان اهمیت رژیم غذایی و وضعیت هورمونی طبیعی را در سال‌های نوجوانی نباید نادیده گرفت.
به ازای هر سال در دوره‌ی یائسگی ۵% از تراکم استخوان اسکلت محوری و لگن از بین می‌رود. در بیست سال اول بعد از یائسگی، حدود ۲۰ % از بافت استخوانی کاهش می‌یابد.
علائم و نشانه ها:
کمردرد، کاهش قد، شکستگی‌های تنه مهره‌ها، بازو و قسمت فوقانی استخوان ران و بخش انتهایی ساعد و دنده‌ها از عوارض کاهش تراکم توده‌ی استخوانی است. کمردرد از علائم شکستگی مهره‌های کمری می‌باشد که درد ناشی از آن بسیار شدید است ولی در مدت سه ماه فروکش می‌کند و به صورت درد مزمن در اثر لوردوز (افزایش قوس کمر) ادامه می‌یابد.
شکستگی مهره‌ها باعث تغییر شکل ستون فقرات (کوهان،قوز) و اختلال عملکرد ریوی، گوارشی و مثانه‌ای می‌شود. در هر بارشکستگی کمپرسیونی (فشاری) حدود یک سانتی‌متر از قد فرد کم می‌گردد، یک زن یائسه‌ی درمان نشده، می‌تواند دچار 5 تا 6 سانتی‌متر کاهش قد شود.
80 % از شکستگی‌های سر استخوان ران و لگن و همچنین افتادن دندان‌ها با استئوپوروز ارتباط مستقیمی دارد.
تست‌های تشخیصی:
بیماران باید از نظر حالات دیگری که سبب پوکی استخوان می‌شود از جمله پرکاری پاراتیروئید، بیماری‌های مزمن کلیه، پرکاری تیروئید و بعضی از بیماری‌های خونی مورد بررسی قرار گیرند.
سنجش تراکم استخوان:
ارزش پیشگویی سنجش توده استخوانی در افزایش خطر شکستگی استخوان به خصوص در لگن زیاد است، اما طبیعی بودن این نتیجه در هنگام یائسگی به این معنی نیست که بیمار در مراحل بعدی زندگی در معرض خطر شکستگی قرار ندارد.
درمان:
در موارد یائسگی زودرس (زیر۴۱سال) درمان به کمک هورمون باید در نظر گرفته شود. همچنین برای دستیابی به تاثیر کارامد این روش، باید در پنج سال اول یائسگی، درمان شروع شود. اثر محافظتی هورمون استروژن، بعد از قطع درمان به سرعت از بین می‌رود.
تجویز مکمل‌های کلسیم و ویتامین Dباید تا آخر عمر ادامه یابد. میزان مصرف کلسیم ۱۰۰۰میلی‌گرم معادل سه لیوان شیر و ۴۰۰ واحد ویتامین Dدر روز است. سایر داروهایی که جهت درمان استئوپوروز می‌توان استفاده کرد شامل رالوکسیفن و بیسفسفونات‌ها، اسپری کلسیتونین است که باید حتما توسط پزشک و بر اساس نیاز فرد تجویز گردد.
تغییر شیوه‌ی زندگی:
پیاده‌روی سه روز در هفته و هر بار، سی دقیقه همراه با حمل کوله پشتی با وزن حدود دوکیلوگرم برای اثر گذاشتن بر ستون فقرات مفید است. در صورتی‌که بلند کردن وزنه برای ستون فقرات بهتر از پیاده‌روی محسوب می‌گردد. مصرف دخانیات و الکل هم باید قطع شود.
