غربالگری فنیل کتونوری در نوزادان، علائم کلینیکی

بیماری فنیل کتونوری(PKU,Phenylketonuria) یک بیماری متابولیک ارثی است که در آن میزان نوعی ماده شیمیایی در خون افزایش می یابد. نام این ماده" فنیل آلانین" است ( یک اسید آمینه بزرگ و خنثی) که همراه غذا وارد بدن شده,در ساخت پروتئین ها نقش دارد. این ماده در غذاهای پروتئینی( مانند لبنیات, تخم مرغ,انواع گوشت و حبوبات) و بعضی شیرین کننده های مصنوعی( موسوم به گو.شت و حبوبات) و بعضی شیرین کنندههای مصنوعی ( موسوم به آسپارتام) یافت می شود.

بیماری فنیل کتونوری(PKU)

علت بیماری

بیماری فنیل کتونوری(PKU,Phenylketonuria) یک بیماری متابولیک ارثی است که در آن میزان نوعی ماده شیمیایی در خون افزایش می یابد. نام این ماده" فنیل آلانین" است ( یک اسیدآمینه بزرگ و خنثی) که همراه غذا وارد بدن شده, در ساخت پروتئین ها نقش دارد. این ماده در غذاهای پروتئینی ( مانند لبنیات, تخم مرغ, انواع گوشت و حبوبات) و بعضی شیرین کننده های مصنوعی( موسوم به آسپارتام) یافت می شود. در بیماران مبتلا به PKU بدن فرد نمی تواند فنیل آلانین را به مصرف برساند. از این رو میزان این اسیدآمینه در خون و بدن افزایش یافته و در صورت عدم درمان موجب مشکلات جدی نظیر عقب ماندگی ذهنی می گردد. در این بیماران,ژنی که روی کروموزوم 11 قرار دارد و مسئول ساخت آنزیم "فنیل آلانین دهید روژناز,PAH" است. بدلیل وقوع جهش( موتاسیون) دچار مشکل شده است. از این رو آنزیم به مقدار کافی ساخته نشده و یا بصورت غیر طبیعی ساخته می شود. و فرد مبتلا نمی تواند " فنیل آلانین" را به مصرف برساند.( این آنزیم جهت تبدیل فنیل آلانین به یک اسید آمینه دیگر بنام " تیتروزین"لازم است). بدیهی است افزایش فنیل آلانین در بدن حالت سمی داشته و باعث آسیب به قسمت های مختلف می شود.

الگوی وراثتی این اختلالات, الگوی اتوزومال مغلوب است و در دختران و پسران به یک نسبت مشاهده می شود. به همین دلیل شیوع این بیماری ها در ازدواج های فامیلی بیشتر است. در تبدیل فنیل آلانین به تیتنروزین, دو آنزیم فنیل آلانین هیدروکسیلازIوIIنقش دارند که کوفاکتور آنزیمI,بیوپترین( یکی از مشتقات اسید فولیک) بوده و در انتقال هیدروژن نقش دارد و کوفاکتور آنزیم II ماده ای بنام NADAPHمی باشد. در حالت طبیعی فنیل آلانین به مقدار کم در حور یک آنزیم ترانس آمیناز و اسید آلفا کتوگلوتاریک به اسید فنیل پیروویک تبدیل می شود.

1.بیماری فنیل کتونوری کلاسیک/ ناشی ازفقدان آنزیم فنیل آلانین هیدروکسیلازI

2.نقص در بیوسنتز کوفاکتور بیوپترین/ بیماری بسیار نادری بوده و شیوع آن 1 به یک میلیون می باشد.

3.نقص در بازسازی کوفاکتور بیوپترین/ که بیماری بسیار نادری بوده و شیوع آن 1 به یک میلیون می باشد

ژنتیک و نحوه وراثت PKU:این بیماری به صورت اتوزوم مغلوب به ارث می رسد یعنی برای اینکه نوزاد به این بیماری مبتلا باشد باید از هر والد خود یک ژن معیوب را دریافت کرده باشد( به عبارتی والدین این نوزادان هر یک دارای یک نسخه از ژن معیوب هستند ولی چون یک نسخه ژن سالم را نیز دارند, از این رو علائمی از خود بروز نمی دهند.

علائم کلینیکی:

این بیماری ممکن است اشکال خفیف تا شدیدی داشته باشد, شکل شدید آن CLASSICAL PKU نام دارد. نوزادان مبتلا به این فرم تا چند ماه اول عمر طبیعی به نظر میرسند. اما در صورت عدم درمان با شیرخشک مخصوص, دچار عقب ماندگی ذهنی و مشکلات رفتاری می شود. دختران و پسران مبتلا به PKU ممکن است دچار اگزما بوده و رنگ چشمششان آبی و پوست و موی ان ها در مقایسه با سایر افراد خانواده روشن تر باشد.