بهداشت دهان و دندان کودکان، زودتر بجنبید!

هیچ‌گاه برای شروع مراقبت از دندان‌های کودک زود نیست. از وقتی کودک‌تان صاحب دو یا چند دندان شد، هر شب دندان‌ها و لثه‌های او را با یک دستمال مرطوب پاک کنید. دوازده ماهگی سن خوبی برای آشنا کردن کودک با مسواک بچگانه است. پس از صبحانه و هنگام خواب، دندان‌هایش را برای او تمیز کنید. اما در حمام بگذارید خودش هم با مسواک بازی کند. مراقبت از دندان‌های شیری کمک می‌کند تا وقتی که در حدود شش سالگی دندان‌های دائمی کودک در آمد، این دندان‌ها مرتب و لثه‌ها سالم باشند. از طرفی نیز با این کار عادت خوبی را برای تمام مدت عمر در کودک‌تان ایجاد می‌کنید.
در هر سنی، هر قدر تمیز کردن دندان‌ها بیشتر شبیه بازی به نظر برسد، کودک بیشتر تشویق به همکاری خواهد شد. دندانپزشک بازی، تمیز کردن دندان‌های خودتان همراه با کودک، و بیرون دادن آب از دهان همراه با سر و صدا، همگی به این امر کمک می‌کند.

پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان‌ها زمانی شایع‌ترین بیماری دوران کودکی بود. در دو دهه گذشته میزان شیوع و شدت آن افت کرده است و عمدتاً تصور می‌رود دلیل آن اضافه شدن ماده فلوراید به خمیر دندان‌ها و آب آشامیدنی است. اما روند این کاهش متوقف شده است. پوسیدگی دندان‌ها اکنون در خانواده‌های کم درآمد و کودکانی که بیش از حد غذاهای آماده و تنقلات شیرین و نوشابه می‌خورند دیده می‌شود.
اسیدهای تولید شده با تجزیه غذا توسط میکروب‌ها، سطح سخت خارجی دندان (مینا) را می‌فرسایند و حفره‌ای در آن ایجاد می‌کنند. لایه نرم‌تر زیرین بی‌دفاع می‌ماند و آن نیز فرسایش می‌یابد، و به این ترتیب پوسیدگی به تدریج بزرگ‌تر می‌شود.
پوسیدگی دندان از فعالیت میکروب‌هایی ناشی می‌شود که در پلاک‌های دندانی، یعنی پوشش چسبنده‌ای متشکل از بزاق و بقایای غذا که روی سطح دندان‌ها تشکیل می‌شود، زندگی می‌کنند. این میکروب‌ها از اجزای غذا و نوشیدنی‌ها (عمدتاً قندها) برای کسب انرژی استفاده می‌کنند و هنگام تجزیه آن‌ها، اسید تولید می‌کنند. این اسیدها، که توسط پلاک دندانی نزدیک به دندان‌ها نگه داشته می‌شوند موجب جدا شدن مواد معدنی کلسیم و فسفات از مینای دندان می‌شوند. اگر این فرایند مهار نشود و ادامه یابد، مینای دندان و نهایتاً لایه زیر آن نابود می‌شود. اگر پوسیدگی دندان در این مرحله درمان نشود، ممکن است مغز دندان (پولپ) آسیب ببیند که منجر به صدمه دائمی به اعصاب و رگ‌های خونی آن می‌شود.

علائم پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان در مراحل اولیه معمولاً موجب هیچ‌گونه علائمی نمی‌شود. علائم اصلی پوسیدگی در مراحل بعدی عبارت است از:
- حساسیت دندان به غذاها یا مایعات داغ، سرد، شیرین
- در پوسیدگی بسیار پیشرفته، ممکن است دندان سیاه شود، در سطح مینای دندان حفره‌های قابل رویت وجود داشته باشد، و ممکن است درد زیادی نیز داشته باشد.

بردن کودک نزد دندان‌پزشک
پوسیدگی اگر زود کشف شود قابل اصلاح است، پس بهتر است در ۱ سالگی نخستین معاینه کامل دندان‌پزشکی را برای کودک انجام دهید. از این سن، دندان‌های کودک باید در فواصل زمانی معین معاینه شود. فواصل هرچه کوتاه‌تر باشد بهتر است، اما معمولاً هر ۶ ماه یک‌بار کافی است. اگر بین معاینه‌ها علائمی بروز کرد، باید ظرف چند روز کودک را نزد دندان‌پزشک ببرید.

کار دندان‌پزشک
دندان‌پزشک دندان‌های کودک را معاینه می‌کند و ممکن است رادیوگرافی نیز انجام دهد. اگر علائم پوسیدگی در مراحل اولیه را ببیند، ممکن است فقط دندان‌ها را تمیز و جرم‌گیری کند تا امکان تماس دندان با بزاق فراهم شود؛ بزاق می‌تواند مواد معدنی مورد نیاز مینای دندان را از نو تأمین کند. شاید ژل فلوراید نیز تجویز شود.
برای پوسیدگی‌های پیشرفته‌تر، دندان‌پزشک ممکن است بخش پوسیده دندان را بتراشد و پر کند. اگر عصب دندان به طور ترمیم‌ناپذیری صدمه دیده یا توسط عفونت از بین رفته باشد، ممکن است لازم باشد که بیرون آورده شود. اگر پوسیدگی دندان خیلی پیشرفته‌تر باشد، ممکن است لازم باشد که دندان به کلی کشیده شود.

پیش‌گیری از پوسیدگی دندان کودک
رژیم غذایی حاوی قند کم، بیش از ۵ یا ۶ وعده در روز غذا نخوردن، خوب تمیز کردن دندان‌ها، و معاینه دندان‌پزشکی در فواصل منظم همگی به پیش‌گیری از پوسیدگی کمک می‌کند.
دفعات و مقادیر مصرف غذاها و نوشابه‌های قندی توسط کودک را محدود کنید. او را تشویق کنید تنقلات قندی و نوشابه‌های قندی بین غذاها نخورد و میزان مصرف غذاها و نوشیدنی‌های اسیدی، شامل آب‌میوه و نوشابه‌های گازدار (اعم از معمولی یا رژیمی) را نیز کم کنید. بهتر است این نوشیدنی‌ها فقط همراه غذا مصرف شود. آب میوه را باید با آب رقیق کنید و بهتر است با نی بنوشید (هم‌چنین نوشابه‌های گازدار). به شیرخواران نوشیدنی‌های شیرین با بطری ندهید زیرا مایع شیرین دندان‌ها را آلوده می‌کند و منجر به پوسیدگی سریع آن‌ها می‌شود. از دندان‌پزشک خود بپرسید که آب آشامیدنی منطقه شما فلوراید دارد یا خیر، و مصرف فلوراید برای کودک شما لازم است یا خیر.
دندان‌های کودک باید دو بار در روز با یک خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک شود؛ یک بار بعد از صبحانه و خصوصاً یک‌بار هم آخر شب قبل از خوابیدن. اگر مسواک زدن بعد از غذا ممکن نبود، بد نیست آدامس بدون قند بجوید، که جریان بزاق دهان را تحریک می‌کند. بزاق اسیدها را خنثی می‌کند و به تأمین مجدد مواد معدنی مینای دندان کمک می‌کند.

مسواک زدن دندان‌های کودک
بیشتر کودکان تا ۶ یا ۷ سالگی نمی‌توانند دندان‌هایشان را خوب مسواک بزنند. با کمک خمیردندان، همه سطوح دندان‌های کودک را به نرمی و به طور کامل مسواک بزنید.

ضرر فلوراید بیش از حد
اگر کودک شما هنگام مسواک زدن دندان‌هایش مقداری خمیر دندان بخورد جای نگرانی نیست، اما شاید به قدری به طعم آن علاقه‌مند شود که بخواهد آن را از لوله خمیر دندان بخورد. اجازه این کار را به او ندهید. اگر فلوراید از طریق منابع آب آشامیدنی یا مکمل‌های دارویی به بدن کودک می‌رسد، فلوراید اضافی موجود در خمیر دندان شاید بیش از حد لزوم باشد.

لثه‌ها
در ماه‌های نخست نیز می‌توان لثه‌ها را تمیز کرده و آن‌ها را برای درآمدن دندان‌ها آماده کرد. البته مطمئناً نه با مسواک، بدین منظور یک لیوان آب جوشیده یا آب معدنی را در دسترس قرار دهید. دو تا سه قطره آب لیموترش تازه را به آن اضافه کرده و سپس با کمک یک گاز استریل که دور انگشت خود پیچیده و آن را در آب لیوان خیس کرده‌اید، خیلی سریع و به آرامی روی لثه‌ها بکشید. این ماساژ برای خنک کردن لثه‌ها و آماده ساختن آن‌ها جهت درآمدن اولین دندان‌های شیری بسیار مناسب است.

روش‌هایی برای مسواک زدن دندان کودک
- کودک‌تان را کنار دست‌شویی روی یک سکو بایستانید و خودتان از پشت در کنار او قرار بگیرید. سرش را عقب بگیرید تا بتوانید در حین مسواک زدن داخل دهان او را ببینید. بگذارید دهانش را آب بکشد و به بیرون تف کند؛ جالب‌ترین قسمت کار برای او همین است.
- یک دستمال تمیز را مرطوب کنید. کودک‌تان را روی پاهای‌تان بنشانید. دستمال را دور انگشت‌تان بپیچید و کمی خمیر دندان دارای فلوراید روی آن بمالید. اگر کودک شما ناراحتی می‌کند یا می‌خواهد خمیر دندان را بخورد، نیازی به استفاده از آن نیست. اما اگر از خمیر دندان استفاده کردید، از همان نوعی که خودتان استفاده می‌کنید به کار برید، زیرا خمیر دندان‌های ساخته شده برای کودکان ممکن است حاوی قند باشد.
- انگشت‌تان را روی لثه‌ها و دندان‌های کودک بمالید. اگر کودک دوست دارد از شما تقلید کند، بگذارید در دست‌شویی تف کند.