کاهش هورمون های مردانه، راه تشخیص

آندروژنها (Androgens) یا همان هورمونهای مردانه از بدو تولد نوزاد پسر تا پایان عمر نقش عمده در زندگی مرد دارند. این نقش وقتی بیشتر آشکار می شود که با افزایش سن مرد از میزان هورمونهای مردانه کاسته شده و مرد را دچار عوارض آن می کند که در جامعه ما آنها را بیشتر به افزایش سن و پیری نسبت می دهند. تشخیص صحیح کمبود هورمونهای مردانه در مردان مسن و جایگزینی صحیح در بهبود کیفیت زندگی این افراد نقش بسزائی دارد.

آندروژنها یا همان هورمونهای مردانه دارای عملکردهای فیزیولوژیک مهم در انسان (هم مرد و هم زن) می باشند. آندروژن یا هورمون مردانه اصلی، تستوسترون (Testosterone) می باشد. برای ایجاد خصوصیات مردانه، عملکرد جنسی طبیعی، سلامت استخوان و عضلات، هورمون تستوسترون لازم است. بررسیها نشان داده اند که با افزایش سن در مردان از میزان هورمون تستوسترون کاسته می شود. میزان هورمون تستوسترون در مردانیکه دچار بیماری مزمن هستند، ۱۵ درصد کمتر از مردان سالم است. میزان هورمون تستوسترون خون صبحها حداکثر و بعد از ظهرها حداقل است. اگر میزان تستوسترون خون کمتر از ۱۱ نانومول در لیتر باشد، در اصطلاح گفته می شود که مرد دچار کم کاری غدد جنسی (Hypogonadism) شده است (در مردان جوان). نه، سی و چهار، شصت و هشت، و نود و یک درصد مردان به ترتیب در دهه ۵۰، ۶۰، ۷۰ و ۸۰ زندگی دارای کم کاری غدد جنسی هستند. کم کاری غدد جنسی بر کیفیت زندگی مردان اثرات سوء زیادی دارد. از هر ۳ نفر مرد در دهه ۶۰ زندگی یک نفر و از هر ۳ نفر مرد در دهه ۷۰ زندگی دو نفر مبتلا به کم کاری غدد جنسی (Hypogonadism) هستند. در جامعه ما یک عده تغییرات مثل اختلال حافظه، ضعف عضلانی و بسیاری از موارد دیگر را در سنین بالا به پیری ربط می دهند، در صورتیکه آنها ناشی از کاهش میزان هورمون تستوسترون خون است.

علت کاهش هورمون تستوسترون با افزایش سن چیست؟

برای عملکرد طبیعی بیضه ها باید یک محور که از بالا شروع شده و بطرف پائین می آید طبیعی عمل کند. این محور در مردان از بالا به پائین عبارت است از: هیپوتالاموس - هیپوفیز و بیضه. غده هیپوتالاموس یک هورمون به اسم GnRH ترشح می کند که از طریق خون به غده هیپوفیز رفته و سبب می شود که غده هیپوفیز دو هورمون به اسامی LH و FSH ترشح نماید، این دو هورمون از طریق خون به بیضه ها می روند و هورمون LH سبب ترشح هورمون تستوسترون توسط بیضه ها و هورمون FSH سبب تولید اسپرم توسط بیضه ها می شود. علت کاهش هورمون تستوسترون (Testosterone) با افزایش سن، اختلال در عملکرد محور فوق است. علاوه از آن، هورمون تستوسترون در بیضه ها توسط سلولی بنام سلول لیدیک ترشح می شود. با افزایش سن، عملکرد این سلولها مختل شده و توانائی آنها به ترشح هورمون تستوسترون کاهش می یابد.

چگونه می توان کمبود هورمونهای مردانه در مردان مسن را تشخیص داد؟

تشخیص تا اندازه ای مشکل است و نیاز به دانش کافی و مخصوص دارد. مهمترین علائم بالینی کم کاری غدد جنسی در مردان مسن عبارتند از:

-خستگی

-ضعف عضلانی

-کاهش میل جنسی

-ناتوانی جنسی

-پوکی استخوانها

-اختلالات خواب

-اختلال در حافظه نزدیک

-جمع شدن چربی در شکم

ولی علائم فوق غیر اختصاصی هستند و سایر بیماریها نیز می توانند آنها را ایجاد کنند. بنابراین باید توسط اقدامات پاراکلینیک وجود کم کاری غدد جنسی را ثابت کرد. هورمون تستوسترون در بدن مردان به سه شکل است: ۶۰ درصد آن به آلبومین متصل می شود، ۴۰ درصد آن به هورمون گلوبولین جنسی یا Sex Hormone Binding Globulin و یا همان SHBG متصل می شود و ۲-۱ درصد تستوسترون بصورت آزاد در خون در حال گردش است. فقط این تستوسترون آزاد (Free Testosterone) خون است که می تواند توسط بدن مورد استفاده قرار گیرد. اگر بدن هورمون تستوسترون زیادی لازم داشته باشد آن قسمت از هورمون تستوسترون که به آلبومین متصل است می تواند از آن جدا شده و مورد استفاده قرار گیرد ولی تستوسترونی که به هورمون گلوبولین جنسی متصل است به هیچ وجه نمی تواند از آن جدا شود. هر قدر میزان هورمون گلوبولین جنسی خون افزایش پیدا کند هورمون تستوسترون را به خود جذب کرده و میزان تستوسترون آزاد خون کاهش می یابد. در حقیقت یکی از علل مهم کاهش میزان هورمون تستوسترون خون در مردان مسن همین افزایش میزان هورمون گلوبولین جنسی با افزایش سن است. بیماریها و داروهای زیادی هستند که میزان هورمون گلوبولین جنسی بدن را تحت تأثیر قرار می دهند، بنابراین برای تشخیص کم کاری غدد جنسی در مردان، باید میزان هورمون گلوبولین جنسی نیز سنجیده شود. بهترین روش اندازه گیری میزان هورمون تستوسترون خون، اندازه گیری میزان تستوسترون آزاد خون است، ولی آن در همه جا در دسترس نیست و ضمنا گرانقیمت نیز است. انجمن بین المللی غدد درون ریز معتقد است اگر میزان هورمون تستوسترون تام (تستوسترون متصل به آلبومین + تستوسترون متصل به هورمون گلوبولین جنسی + تستوسترون آزاد) کمتر از ۷ نانومول در میلی لیتر باشد (در مردان بالای ۵۰ سال)، قطعاً مرد مبتلا به کم کاری غدد جنسی (Hypogonadism) است. ولی باز در تفسیر نتایج آزمایشها باید موارد زیادی مد نظر باشند که خارج از مبحث این نوشتار است.

باید خاطر نشان ساخت که هورمون تستوسترون در بدن می تواند تبدیل به تعدادی از هورمونهای دیگر شود و تعدادی از اثرات هورمون تستوسترون مربوط به این هورمونهای ثانویه است. هورمون تستوسترون تحت تاثیر آنزیم آروماتاز تبدیل به استروژن می شود که هورمون زنانه است. یکی از عوارض مصرف مقادیر زیاد هورمون تستوسترون توسط ورزشکاران مرد، بزرگ شدن سینه ها است. علت آن این است که ۱۰ درصد هورمون تستوسترون در بافت چربی توسط آنزیم فوق تبدیل به استروژن می شود. فرآورده مهم دیگر ناشی از متابلیسم هورمون تستوسترون، هورمون دی هیدرو تستوسترون است. هورمون تستوسترون تحت تأثیر آنزیم ۵ آلفا ردوکتاز تبدیل به هورمون دی هیدرو تستوسترون می شود. اثر هورمون تستوسترون بر روی رویش مو و پروستات توسط همین هورمون دی هیدرو تستوسترون می باشد. علت طاسی در مردان و ریزش مو همین هورمون دی هیدرو تستوسترون می باشد.

بطور خلاصه:

-تعداد قابل توجهی از مردان با افزایش سن دچار کم کاری غدد جنسی می شوند که در اصطلاح به آن یائسگی مردانه (Andropause) گفته می شود.

-کم کاری غدد جنسی (Hypogonadism) بر کیفیت زندگی مردان اثرات بسیار مهم دارد. شایعترین علت شکستگی سر استخوان ران در مردان مسن همین کم کاری غدد جنسی است.

-هر مردی با علائم کم کاری غدد جنسی باید توسط متخصص بررسی شود.

-تشخیص کم کاری غدد جنسی در مردان مسن نسبتاً مشکل و نیازمند مهارت خاص است.

-با درمان جایگزینی مناسب هم از بسیاری از عوارض کم کاری غدد جنسی کاسته می شود و هم کیفیت زندگی این مردان بشدت بهبود می یابد.