پیشگیری از حوادث در کودکان، کمکی که از دستتان برمی آید

حوادث یکی از مهمترین علل مرگ و معلولیت های کودکان است. متاسفانه سالیانه صدها هزار کودک بر اثر حوادث غیرعمدی و خشونت کشته شده و میلیون ها کودک دیگر نیز دچار عوارض و بیماری های ناشی از حوادث می شوند. طبق مطالعه ای که در سال ۲۰۰۴ سازمان بهداشت جهانی در مورد بیماری ها انجام داد، حدود ۹۵۰ هزارکودک و نوجوان زیر ۱۸ سال در اثر حوادث جان خود را از دست داده اند که عامل ۹۰ درصد از این مرگ ها، حوادث غیر عمدی شناخته شده است. متاسفانه در رابطه با حوادث دوران کودکی، شیوع بالای معلولیت به چشم می خورد، به گونه ای که به ازای هر یک کودک که در اثر حادثه جان خود را از دست می دهد، چند هزار کودک با ناتوانی از درجات مختلفی بر جای می مانند.

بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی که در اکتبر ۲۰۱۲ منتشر شد، روزانه حدود ۲۳۰۰ کودک یعنی سالیانه حدود ۸۳۰ هزار کودک در اثر حوادث جان خود را از دست می دهند. این در حالی است که اگر اقدامات پیشگیری از حوادث در سراسر جهان به کار گرفته شود، بیش از ۱۰۰۰ کودک از تعداد این آمار می توانند زنده بمانند. در مورد هر نوع آسیب کودکان، مداخلات پیشگیرانه ای وجود دارد که از احتمال بروز این خطرات و شدت آن می کاهد. بنیان این مداخلات پیشگیرانه، شناخت و پیشگیری از حوادث عمدی و غیرعمدی است.

سازمان بهداشت جهانی با همکاری یونیسف در سال ۲۰۰۸، گزارشی را تحت عنوان پیشگیری از حوادث در کودکان و نوجوانان تهیه نموده است. این گزارش بر اساس فراخوان جهانی در سال ۲۰۰۵ و سند راهبردی ۱۰ ساله سازمان بهداشت جهانی گردآوری شده است.

اولین گزارش جهانی پیشگیری از مصدومیت کودکان، به بررسی شایع ترین آسیب های غیرعمدی منجر به مرگ و همچنین راه های کاهش میزان صدمات در کودکان پرداخته است. بنابراین گزارش، پنج عامل اصلی مصدومیت در کودکان شامل حوادث ترافیکی، غرق شدگی، سوختگی، سقوط و مسمومیت شناخته شده اند. بخش اعظم این آسیب ها(سقوط، سوختگی، غرق شدن) در هر دو محیط خانه یا خارج خانه رخ می دهند.

هدف از تهیه این محتوا بررسی پنج عامل اصلی مصدومیت در کودکان همراه با ارائه نکات پیشگیری وکمک های اولیه و ارائه آخرین آمارهای جهانی به منظور کاهش حوادث در کودکان می باشد. این اقدام گامی است در جهت افزایش سطح آگاهی جامعه و افزایش قوانین تعهد آور در راستای پیشگیری از حوادث در کودکان عزیز کشور باشد.

حوادث ترافیکی

حوادث ترافیکی عامل اصلی مرگ در کودکان 10 تا 19 سال به شمار می رود. حوادث ترافیکی تا سال 2030 پنجمین علل اصلی مرگ و هفتمین علل اصلی بار ناشی از بیماری ها (DALY) خواهد بود.93 درصد از مرگ های ناشی از حوادث ترافیکی در کشورهای با درآمد کم و متوسط اتفاق می افتد . در سال 2004 دو سوم مرگ های کودکان در اثر حوادث ترافیکی در مناطق جنوب شرق آسیا، آفریقا و کشورهای با درآمد کم و متوسط غرب اقیانوس آرام رخ داده است.

پیشگیری از حوادث ترافیکی

موثرترین و مهم ترین اقدامات اثبات شده در پیشگیری از حوادث ترافیکی به شرح زیر می باشد:

- بستن کمربند ایمنی

- به کارگیری صندلی محافظ مخصوص کودک (car seat)

- استفاده از کمربند ایمنی برای کودکان بزرگتر و نشستن در صندلی عقب در صورت مجهز بودن اتومبیل به کیسه هوا

- آموزش کودکان حتی المقدور در محیط های شبیه سازی شده ترافیکی

- استفاده از کلاه ایمنی هنگام استفاده از دوچرخه و موتورسواری

- بررسی ساختمان مکانیکی دوچرخه کودک، نصب شبرنگ و چراغ (به طور کلی دوچرخه سواری در خیابان و شب برای کودکان زیر ۱۴ سال تا ۱۵ سال خطرناک است)

- رعایت سرعت مجاز

- منع تردد کودکان و استفاده از خطوط عابر پیاده

- تنها رها نکردن کودک در وسیله نقلیه

- وضع و اعمال قانون کاهش سرعت در اطراف اماکن آموزشی، تفریحی و مسکونی

- گواهینامه رانندگی و محدودیت های رانندگی برای رانندگان جدید

- قانون منع استفاده از الکل حین رانندگی

کمک های اولیه در حوادث ترافیکی

- ضمن حفظ خونسردی، هر چه سریع تر درخواست کمک نموده و با اورژانس 115 تماس گرفته شود.

- در صورت مضطرب بودن تا رسیدن نیروهای امدادی، مصدوم حرکت داده نشود و از هر گونه اقدام خودداری شود. در شرایطی که برای حفاظت از جان مصدوم مجبور به حرکت دادن او باشد، سعی شود سر و ستون فقرات مصدوم بی حرکت نگه داشته شود.

- چنانچه بیمار تنفس دارد و استفراغ نمی کند، باید گردن را با دست، در وضعیت افقی در راستای ستون فقرات نگه داشت. اگر خون یا ترشحات مانع تنفس بیمار است، در صورتی که مواد مذکوری که جلوی تنفس را گرفته دیده می شود، با دست خارج گردد و در غیر این صورت دهان و راه هوایی نباید دستکاری گردد. اگر بیمار استفراغ می کند با دست گردن را در راستای ستون فقرات ثابت نگه داشته و بیمار را به سمت راست یا چپ چرخانده شود، به حالتی که گردن همواره در محور ستون فقرات حفظ شود. اگر چرخاندن بیمار به سمت دیگر موجب قطع تنفس او گردد باید به حالت قبل باز گردانیده شود.

- در صورت وجود خونریزی، می توان زخم را با فشار مستقیم توسط یک پارچه تمیز و استریل پوشاند. سپس محل مورد نظر را بانداژ نمود (مثلاٌ می توان از یک روسری استفاده کرد). فقط باید دقت کرد که باند تا اندازه ای سفت بسته شود که جلوی خونریزی را بگیرد، زیرا پانسمان سفت می تواند مانع جریان خون در عضو شود و منجر به قطع عضو گردد.

- در صورت وجود شکستگی، عضو آسیب دیده را بوسیله آتل ثابت نگه دارید. آتل از ایجاد حرکت در دو سر شکسته استخوان، مفصل در رفته یا اندام دچار آسیب بافت نرم جلوگیری می کند و موجب کاهش درد در اندام می شود.

- در صورت امکان، محل زخم بالا نگه داشته شود.

- چنانچه عضوی قطع شده باشد، باید آن عضو را در یک کیسه پلاستیکی تمیز قرار داد و تمام هوای کیسه را خارج نمود؛ سپس کیسه را به خوبی بست تا هیچ درزی نداشته باشد. کیسه را در ظرف آب و یخ قرار داد و به همراه مصدوم به مرکز درمانی فرستاد.

- مصدوم با پتو پوشانده شود.

غرق شدگی

در بین کودکان زیر ۱۵ سـال، گروه سنـی ۱ تا ۴ سال به عنوان پرخطرترین گروه در معرض خطر غرق شدگی محسوب می شوند. غرق شدگی در این سن، بیشتر مربوط به کوتاهی در نظارت والدین است.به طور متوسط روزانه ۴۸۰ کودک در دنیا در اثر غرق شدگی جان خود را از دست می دهند. در بیشتر کشورهای آسیایی غرق شدگی عامل اصلی مرگ در کودکان محسوب می شود. بر اساس آخرین گزارشات غرق شدگی عامل اصلی مرگ در کودکان ۱ تا ۱۴ سال در چین و دومین علت مرگ در همین گروه سنی در آمریکا محسوب می شود. آمارهای سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد که بیشترین میزان مرگ کودکان، در کشورهای با درآمد کم و متوسط اتفاق می افتد.

پیشگیری از غرق شدگی

موثرترین روش های اثبات شده در پیشگیری از غرق شدگی به شرح زیر می باشد:

- آموزش شنا از سنین کودکی

- حصارکشی استخرهای شنا

- رها نکردن کودک در حمام، نزدیکی استخر و یا حوض

- تهیه وسایل ایمنی برای تمام سرنشینان قایق های تفریحی و کشتی ها

- خالی نگه داشتن وان ها، سطل ها و وارونه قرار دادن آنها

- نصب درپوش برای چاه

کمک های اولیه در غرق شدگی

ضمن حفظ خونسردی، هر چه سریع تر درخواست کمک نموده و با اورژانس ۱۱۵ تماس گرفته شود.

- بهترین راه برای نجات غریق قرار دادن وی بر روی یک تخته شناور است.

- زمانی که غریق از آب بیرون کشیده شد، ضمن حمایت از سر و گردن او، باید تلاش شود تا این اعضا بـی حرکـت نگـاه داشته شوند، زیرا احتمال آسیب به سر و گردن بسیار زیاد است.

- در صورت آگاهی از کمک های اولیه، باید در صورت وجود نبض, شروع به احیاء قلبی ریوی نمود.

- برای کاهش خطر پایین آمدن دمای بدن مصدوم را با پتو بپوشانید.

سوختگی

آسیب پوست یا دیگر بافت های بدن در اثر تماس با مواد شیمیایی یا داغ، شوک حرارتی تابشی، رادیو اکتیو و الکتریسیته سوختگی محسوب می شود. روزانه 260 کودک در سراسر جهان در اثر سوختگی جان خود را از دست می دهند. طبق برآورد جهانی بیماری ها توسط سازمان بهداشت جهانی در سال 2004، سوختگی یازدهمین عامل مرگ در کودکان 1 تا 9 سال است. سوختگی ناشی از آتش و مایعات داغ می تواند در ایجاد معلولیت های طولانی مدت نقش داشته باشد. نسبت مرگ ناشی از سوختگی در کشورهای کم درآمد یا متوسط 3/4 در 100 هزار نفر جمعیت و در کشورهای با درآمد بالا 4/0 در 100 هزار نفر جمعیت گزارش شده است که این میزان در کشورهای با درآمد کم و متوسط 11برابر بیشتر از کشورهای با درآمد بالا است.

پیشگیری از سوختگی

در زیر به روش هایی که می تواند در پیشگیری از سوختگی موثر واقع شود اشاره می شود:

- جداسازی آشپزخانه از اتاق نشیمن

- پوشاندن پریزهای برق توسط درپوش های مخصوص

- قرار دادن سطوح پخت و پز بالاتر از سطح زمین

- قرار ندادن ظروف روی شعله های جلویی گاز

- قرار دادن موانعی در اطراف شومینه و رادیاتورها

- استفاده وسایل هشدار دهنده دود

- پرهیز از ذخیره نمودن مواد قابل اشتعال در خانه

- تنظیم کننده های درجه آب گرم

- استفاده از وسایل مشتعل کننده ایمن مانند فندک های ضدکودک

کمک های اولیه در سوختگی

- ضمن حفظ خونسردی، هر چه سریع تر درخواست کمک نموده و با اورژانس 115 تماس گرفته شود.

- اگر سوختگی سطحی است، سعی شود قسمت آسیب دیده با آب تمیز و سرد، خنک شود.

- به ناحیه آسیب دیده دست زده نشود.

- از مالیدن پماد، لوسیون، خمیردندان یا روغن روی محل آسیب دیده خودداری شود.

- نباید سعی در جدا کردن اجسامی که به ناحیه آسیب دیده چسبیده اند کرد.

- از پاره کردن تاول ها پرهیز شود. زیرا تاول سد خوبی برای جلوگیری از عفونت است. این نوع سوختگی باید با گاز استریل و خشک پوشانده شوند.

سقوط

بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، سقوط اتفاقی است که در نتیجه آن فرد از ارتفاعی روی زمین، کف یا سطوح پایینی دیگری می افتد. آسیب ها و مرگ های ناشی از سقوط که در آمار جهانی به عنوان سقوط در نظر گرفته نمی شوند شامل مواردی همچون سقوط در جریان حوادث عمدی، ساختمان های در حال سوختن و وسایل نقلیه، سقوط از حیوانات و همچنین سقوط در آب یا آتش می باشد.

سقوط به عنوان دوازدهمین عامل مرگ در بین کودکان در سنین ۵ تا ۹ سال و نوجوانان ۱۵ تا ۱۹ سال است. عوارض غیر کشنده سقوط بسیار زیاد بوده و بار زیادی را به بخش سلامت در سراسر جهان تحمیل می کند. سقوط در بین کودکان زیر ۱۵ سال سیزدهمین عامل سپری شدن سال های باقی مانده همراه با ناتوانی است(DALY). در سال ۲۰۰۴ ، حدود۴۷۰۰۰ کودک و نوجوان زیر ۲۰سال در اثر سقوط جان خود را از دست داده اند. سازمان بهداشت جهانی در بررسی مطالعات مرگ مرتبط با سقوط مشخص نمود که تفاوت مهمی بین مناطق و کشورهای یک منطقه وجود دارد. کشورهای با درآمد کم و متوسط در منطقه آسیای جنوب شرقی و منطقه مدیریترانه شرقی مرگ و میری در حدود به ترتیب ۷/۲ و ۹/۲ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت داشتند؛ در حالی که مرگ در کشورهای با درآمد بالا در آمریکا، اروپا و غرب اقیانوس آرام در حدود ۲/۰ تا ۱ نفر در ۱۰۰هزار نفر جمعیت گزارش شده است.

پیشگیری از سقوط

موثرترین روش های پیشگیری از سقوط به شرح زیر می باشد:

- استفاده از نرده و میله محافظ برای پله ها

- نصب حفاظ برای پنجره ها

- افزایش آگاهی عمومی والدین و مراقبین کودک

- طراحی و تجهیز و بازرسی مناطق بازی کودکان مطابق با استاندارد های ایمنی (استفاده از سرسره، چرخ و فلک و تاب فقط زمانی که سرسره روی یک سطح صاف و نرم مانند چمن قرار دارد)

- پوشاندن چاه ها، چاله ها و گودال ها

کمک های اولیه در سقوط

- ضمن حفظ خونسردی، هر چه سریع تر درخواست کمک نموده و با اورژانس ۱۱۵ تماس گرفته شود.

- در صورت مضطرب بودن تا رسیدن نیروهای امدادی، نباید مصدوم را حرکت داد و باید از هر گونه اقدام خودداری شود. در شرایطی که برای حفاظت از جان مصدوم مجبور به حرکت دادن او باشد، سعی شود سر و ستون فقرات مصدوم بی حرکت نگه داشته شود.

- چنانچه بیمار تنفس دارد و استفراغ نمی کند، باید گردن را با دست، در وضعیت افقی در راستای ستون فقرات نگه داشت. اگر خون یا ترشحات مانع تنفس بیمار است، در صورتی که مواد مذکوری که جلوی تنفس را گرفته دیده می شود، با دست خارج گردد و در غیر این صورت دهان و راه هوایی نباید دستکاری گردد. اگر بیمار استفراغ می کند با دست گردن را در راستای ستون فقرات ثابت نگه داشته و بیمار را به سمت راست یا چپ چرخانده شود، به حالتی که گردن همواره در محور ستون فقرات حفظ شود. اگر چرخاندن بیمار به سمت دیگر موجب قطع تنفس او گردد باید به حالت قبل باز گردانیده شود.

- در صورت وجود خونریزی، می توان زخم را با فشار مستقیم توسط یک پارچه تمیز و استریل پوشاند. سپس محل مورد نظر را بانداژ نمود (مثلاٌ می توان از یک روسری استفاده کرد). فقط باید دقت کرد که باند تا اندازه ای سفت بسته شود که جلوی خونریزی را بگیرد، زیرا پانسمان سفت می تواند مانع جریان خون در عضو شود و منجر به قطع عضو گردد. در صورت امکان محل زخم را بالا نگه دارید.

- در صورت وجود شکستگی، عضوآسیب دیده را بوسیله آتل ثابت نگه دارید. آتل از ایجاد حرکت در دو سر شکسته استخوان، مفصل در رفته یا اندام دچار آسیب بافت نرم جلوگیری می کند و موجب کاهش درد در اندام می شود(یک مفصل بالا و یک مفصل پایین محل آسیب باید در آتل گیری بی حرکت شود). آتل گیری همچنیـن به جلوگیری از خونریزی و کاهش آسیـب به اعصاب و عروق نزدیک به استخوان شکسـته کمک می کند.

- چنانچه عضوی قطع شده باشد، باید آن عضو را در یک کیسه پلاستیکی تمیز قرار داد و تمام هوای کیسه را خارج نمود؛ سپس کیسه را به خوبی بست تا هیچ درزی نداشته باشد. کیسه را در ظرف آب و یخ قرار داد و به همراه مصدوم به مرکز درمانی فرستاد.

- مصدوم با پتو پوشانده شود.

مسمومیت

براساس برآورد جهانی بیماری ها در سال 2004 توسط سازمان بهداشت جهانی ، مسمومیت سالانه عامل مرگ حدود 45 هزار کودک و نوجوان در سراسر جهان است. در کشورهای پردرآمد میزان مرگ ناشی از مسمومیت در هر100 هزار نفر، 5/0 نفر (یعنی در هر 200 هزار نفر یک نفر) و برای کشورهای با درآمد کم و متوسط ( مثلاٌ در آفریقا، کشورهای با درآمد کم و متوسط اروپایی و ناحیه غرب اقیانوس آرام) چهار برابر بیشتر یعنی 2 نفر در هر 100هزار نفر است. در آفریقا، کشورهای با درآمد کم و متوسط اروپایی و ناحیه غرب اقیانوس آرام میزان بالای مرگ و میر ناشی از مسمومیت در کودکان مشاهده می شود. کودکان زیر یک سال در کشورهای با درآمد کم و متوسط بیشتر با مسمومیت های مرگبار روبرو هستند. به طور کلی نسبت مرگ در نوزادان در بیشترین حد است و با افزایش سن تا 14 سالگی کاهش می یابد. بعد از آن دوباره مرگ ناشی از مسمومیت در کودکان 14 ساله و بالاتر افزایش می یابد. در بیشتر مناطق جهان به ویژه درکشورهای با درآمد کم و متوسط ناحیه غرب اقیانوس آرام، پسران بیشتر از دختران مسموم می شوند. به طوری که میزان مسمومیت پسران منطقه آفریقا، 5 نفر در هر 100هزار نفر و برای دختران کشورهای پردرآمد نواحی غرب اقیانوس آرام و مدیترانه شرقی، 1/0 نفر در هر 100هزار نفر (معادل یک نفر در هر یک میلیون نفر) است.

پیشگیری از مسمومیت

موثرترین روش های پیشگیری از مسمومیت به شرح زیر است:

- بسته بندی مقاوم داروها و سایر سموم در برابر کودک

- قرار دادن مواد سمی و داروها دور از دسترس کودکان(مانند استفاده از جعبه داروی قفل دار)

- عدم نگهداری داروهای تاریخ مصرف گذشته و داروهای تجویز شده بعد از بهبودی در منزل

- کاهش جذابیت بسته های دارو و مواد سمی

- بسته بندی دارو ها و مواد سمی در ظروف پلاستیکی دارای قفل کودک بجای ظروف شیشه ای

- حفاظت از کودکان در باغ به عنوان یکی از محل های حادثه آفرین برای کودکان (دور از دسترس نگهداشتن سموم باغبانی، هشدار به کودک جهت خودداری از خوردن برگ و یا دانه گیاهان)

- توزیع دارو در مقادیر غیر کشنده

- افزایش سطح آگاهی و دانش والدین و مراقبین کودک در رابطه با نگهداری داروها و مواد سمی و نحوه برخورد با مسمومیت

کمک های اولیه در مسمومیت

- ضمن حفظ خونسردی، هر چه سریع تر درخواست کمک نموده و با اورژانس 115 تماس گرفته شود.

- اگر مصدوم هوشیار است و یک ماده سوزاننده خورده است، تا جایی که بیمار قادر است کم کم به وی آب یا ترجیحاً شیر خورانده شود.

- ولی اگر مصدوم یک ماده نفتی خورده و هوشیار است نباید به او مایعات نوشاند.

- اگر ماده خورده شده اسید باطری، تمیز کننده ها، ضد عفونی کننده ها، موادنفتی مانند نفت سفید و یا بنزین است نباید بیمار را وادار به استفراغ نمود. ولی در حالتی که ماده خورده شده مواد دارویی یا مواد غذایی فاسد می باشد، باید مصدوم را وادار به استفراغ کرد.

- اگر ماده سمی داخل پوست جذب شده است تمام لباس های مصدوم در آورده شود و ناحیه آلوده در صورت امکان با آب و صابون شسته شود.

- باقی مانده ماده سمی یا قوطی که نزدیک بیمار است، به بیمارستان برده شود یا به امدادگران اورژانس نشان داده شود.

- سالانه ده ها میلیون کودک دچار آسیب های غیر کشنده می شوند که بیشتر این آسیب ها در بیمارستان درمان می شوند. متاسفانه صدمات ناشی از حوادث در کودکان می تواند ناتوانی و معلولیت هایی ایجاد کند که نیازمند مراقبت بیشتر و خدمات توانبخشی بوده و پیامدهایی در سلامتی، تحصیل و مشارکت اجتماعی آنها دارد و حتی بر زندگی والدین شان نیز تاثیر گذار است.

- آسیب های دوران کودکی و باقی ماندن تاثیر آن بر کودکان در همه سال های زندگی، از مهم ترین عواملی است که نمی توان از آن چشم پوشی کرد. پیشگیری از مصدومیت های کودکان، مسئولیت بزرگی است که نیازمند تعهد و مشارکت کامل مجموعه گسترده ای از سازمان های بین المللی، دولت ها، سازمان های خصوصی، والدین و مراقبین کودکان و حتی خود کودکان است.

حوادث در کودکان زیر پنج سال

بررسی مطالعات و پژوهش ها نشان می دهد که کودکان زیر ۵ سال بیشتر در معرض خطر حوادثی چون سوختگی ها، مسمومیت و سقوط اند،در صورتی که ایمنی کودکان بزرگتر از ۵ سال بیشتر با حوادثی مانند تصادفات خیابانی به خطر می افتد. بررسی های مختلفی به بررسی عوامل حوادث کودکان پرداخته اند، که این مطالعات نشانگر آن هستند که شرایط پرخطر محیطی عامل مهمی برای وقوع بسیاری از حوادث کودکان است. سطح تحصیلات والدین نیز با بروز حوادث کودکان موثر بوده است.

آموزش های ایمنی مربوط به کودکان، از طریق مدرسه، والدین، کتاب ها و برنامه های تلویزیونی ارایه می شوند. اما والدین مهمترین منبع آموزش ایمنی کودکان هستند. به طور کلی در صورت رعایت اصول اولیه ایمنی، بسیاری از حوادث قابل پیشگیری هستند. به این منظور باید به کودکان آموخت که چگونه از خطرات و حوادث مربوط به خیابان ها و زمین های بازی دوری کنند. همچنین احتمال بروز حوادث و سوانح خانگی را تا حد امکان کاهش داد. استفاده از وسایل حفاظتی داخل اتومبیل برای پیشگیری از مرگ و صدمات شدید در مواقع بروز تصادفات بسیار مؤثرند؛ زیرا تصادفات رانندگی بیشترین سهم را در مرگ و میرها دارا هستند.

در جدول زیر به طور اجمالی به دسته بندی نکات اولیه ایمنی جهت جلوگیری از بروز حوادث گوناگون از قبیل سوختگی، سقوط، غرق شدگی و خفگی، مسمومیت و تصادفات، به تفکیک برای کودکان در سنین کمتر از ۴ ماه، کمتر از ۶ ماه و بعد از یک سالگی دسته بندی شده است.