سلامت دهان و دندان کودکان، عوامل مهم

امروزه اهمیت و نقش دندانها در سلامتی عمومی بشر بر همگان روشن و محرز گشته و از اینرو وجود علم دندانپزشکی نیز یکی از حقایق اجتناب ناپذیر جوامع محسوب شده و تمامی خانواده های جوامع مترقی، نیمه مترقی (در حال توسعه) و حتی جهان سوم (عقب نگهداشته شده) به وسع و امکان مادی به دندانپزشک مراجعه می نمایند تا سلامتی و بهداشت دهان و دندان را رعایت نمایند.
حتی در کشورهای فقیر نیز دولت ها موظف به این شده اند که درمانگاههای خودشان را مجهز ساخته و در رعایت بهداشت دهان و دندان اقدامات و خدمات رایگانی را در مورد مردم جامعه ارائه دهند.
اگر دندانهای هر کس از همان ابتدای رشد و بیرون آمدن مورد کنترل و مراقبت قرار گیرد، چه بسا بسیاری از هزینه های درمانی امروزی که به نحوی از انحاء برای درمان سایر ارگانهای داخلی بدن اعم از قلب، کلیه و کبد مصرف می شود، به حداقل رسیده و شاید اصلا چنین هزینه ای نباشد. سلامتی دندانها نه تنها به زیبایی فکها و صورت انسان می افزاید، بلکه سلامتی بسیاری از ارگانهای داخل بدن را که مستقیم یا غیر مستقیم با وجود و سلامتی دندانها در ارتباط هستند، تضمین می شود. به طور فرض اگر بهداشت دهان و دندان رعایت نشود، چه بسا آبسه ها و عفونتهای لثه ای و دهانی باعث ناراحتیهای قلبی، کبدی و جهاز هاضمه شوند. لذا اهمیت دادن به دندانها از اخص موضوعات امروزی خانواده ها و انسانهاست.
ناگفته نماند که سلامتی دندان و دهان به بعد از تولد مربوط نمی شود، زیرا که تغذیه مناسب مادر در زنان آبستن و تهیه کامل نیاز خود و جنین از حیث کلیسم میتواند، سلامتی و استحکام دندانهای آینده کودک را تضمین نماید. با توجه به اهمیت این بحث به نکاتی چند پیرامون بهداشت دهان و دندان در این مقوله می پردازیم.

تکامل دندانها و تأثیرات مهم دندانها
در حقیقت تکامل و تکوین دندانهای شیری و بعد از آن دندانهای همیشگی ماندگار از زمان آبستنی مادر و چهل روز پس از بارداری شروع و تا پایان عمر بشر ادامه دارد. بدین جهت سلامتی مادر و تأمین نیازهای جنین از جانب مادر بسیار حائز اهمیت بوده و در حقیقت سلامتی دندانهای کودک تا زمان پیری بستگی به دقت توجه، مراقبت، تغذیه مناسب مادر دارد. به طور فرض اگر مادر در زمان آبستنی از لحاظ تأمین کلسیم نقصانی پیدا بکند و یا در زمان رشد جنین مقدار ویتامین A کم باشد و یا مادر و جنین به دلایلی تحت تأثیرات تابش اشعه ایکس (رادیوگرافی قرار گیرد، در نوزاد نقایص و ناراحتیهای عظیمی را از قبیل شکاف کام، لب شکری، نبودن دندانها و یا پوکی آنها در آینده به بار می آورد. کمبود ویتامین D و کلسیم در مادر حامله باعث می گردد که اگر کودک بعد از تولد صاحب دندان نیز بشود با پوکی و کم استقامتی دندانی روبرو شود. مصرف داروهایی مثل تتراسایکلین و سایر آنتی بیوتیکها نیز می تواند تأثیرات منفی بر دندانهای کودک بگذارد و حتی اگر کردن دندان در بیاورد به رنگ زرد باشد.
بیماریهایی که تأثیرات منفی دارند و ریشه آنها ویروسی است، آنها نیز علیرغم تأثیر نهادن بر سایر ارگانهای بدن و جنین، بر دندانهای تکوین یافته کودک نیز تأثیر می گذارند.
تمام اینها زمانی آشکار می شود که کودک به دنیا بیاید و رشد کند و زمان دندان در آوردن او شروع گردد. نبودن ویتامین C باعث التهابات لثه ای در کودک می شود. حرارت زیاد بدن و تبهای ناشی از بیماریهای مختلف نیز می تواند بر دندانهای کودک تأثیر نهاده و آنها را پوک و یا به شکل سازد. ناراحتیها و بیماریهای هورمونی نیز خود دلیل دیگری از خرابی و یا به شکل و عدم تکامل کافی دندانهاست. بطوریکه نقص هورمونی به رشد کودک دخالت دارد و او را از تکامل عادی باز می دارد، همین تأثیرات منفی را بر روی دندانها نیز می گذارد.
لکه های حاصل از سرخک و آبله همانگونه که بر اقصی نقاط بدن تأثیر گذاشته و باقی می مانند، در بهداشت دهان و دندان نیز تأثیرات منفی نهاده و باقی عمر انسان را با ناراحتیها توأم می سازند. ناراحتیهای خونی و زایمانهای زودرس نیز یکی دیگر از عوامل خرابی دندانهاست. به طور کلی می توان چنین نتیجه گیری کرد که هر گونه نقص و یا ناراحتی و بیماری در مادر و در دوران آبستنی بروز کند، مستقیما به کودک و جنین نیز تأثیر نهاده و از همان لحظه نخست تکوین و تکامل استخوان بندی و دندان های کودک را با خللی دچار خواهد ساخت..

مادر چه وظیفه ای نسبت به دندانهای کودک متولد شده اش دارد؟
مادری که در آرزوی داشتن فرزندی سالم است، باید ابتدای امر به سلامتی اسکلت بندی و دندانهای کودکش توجه کند و از غذاها و موادی برای تغذیه خود استفاده کند که زمینه را برای تضمین . سلامتی و استحکام و دوام استخوانها و دندانهای کودکش فراهم آورد. همانگونه که میدانید جنین هر ماده مورد نیازش را از مادر می گیرد و لذا تغذیه مناسب و کامل مادر در دوران آبستنی بسیار مهم تلقی می گردد. مادر آبستن باید نیاز بدن خود و جنین موجود در شکمش را از لبنیات، سبزیجات و میوه جات تأمین نماید و مواظب باشد که هیچگاه بدنش از ماده کلسیم و مواد معدنی دیگر با کمبود مواجه نگردد.
مادر باید مواظب باشد که هیچگاه از داروهای شیمیایی استفاده نکند و اگر سلامتی و بهداشت خود را رعایت کند به طور حتم از بیماری نیز دور مانده و نیازی به مصرف دارو نخواهد داشت. برای اینکه ساختمان دندان نیز صدمه ای نبیند باید ماده «فلور»نیز به بدن برسد. از زمانی که تکوین و تکامل دندانهای کودک شروع می شود، اگر نیازش به فلور فلور تامین گردد، از نظر دوام و استقامت نسبت به دندانهای سایر افرادیکه فاقد این ماده هستند، بسیار پر عمر خواهند بود. مادر از ماه سوم آبستنی باید از موادی استفاده کند که دارای ماده فلور هستند و تا پایان زمان شیردهی نیز باید این کار ادامه دهد.

دندان درآوردن
زمان دندان در آوردن در تمامی بچه ها یکنواخت و مشابه نیست. به طور مثال: اگر دو کودک دارای سلامتی کامل هم باشند، باز احتمال دارد که فاصله زمانی چندین هفته ای و یا چند ماهه میان آن دو در وقت دندان درآوردن ظاهر شود. ولی به طور عموم بچه ها در چهار ماهگی به دندان درآوردن شروع کرده و تا یک سالگی نیز دیر تر نمی باشد. اگر کودکی دیر تر به دندان درآوردن روی آورد، آن زمان نباید نگران شد ولی اگر مدت دندان در آوردن بیشتر از ده ماه و نهایتا یکسال باشد، باید به پزشک مراجعه کرد، زیرا دلایل مختلفی اعم از نبودن رشد کافی، نقص در سیستم تکوین، کمبود ویتامین و سایر مسایل می تواند به دیر دندان درآوردن کودک منجر شود.
اولین دندان شیری در چهار ماهگی بیرون می آید. اگر کودک قبل از چهار ماهگی دندان شیری در بیاورد به زود دندان در آوردن» و یا اگر از یکسال دیرتر دندان در بیاید به «دیر دندان در آوردن» موسوم می گردد. نخستین ناراحتی کودک در بروز دندانها در دندان شیری اول متظاهر می شود. یعنی با دندان درآوردن همان نقطه لثه حساس می شود و سرخ و متورم می گردد. بزاق دهانش افزایش می یابد و هنگام مکیدن پستانک آب دهانش بیرون می ریزد. حتی گاهی ممکن است گونه ای که دندان در آن سمت در می آید، سرخ شود. گاهی نیز لثه ها سفت تر گشته و با جوانه های دندان شیری کبود شده و متورم می گردند. به هر حال در چنین شرایطی جای هیچ نگرانی وجود ندارد و نیازی به دارو نیست. جای دندان بسیار خارش پیدا می کند و کودک زبانش را به آن مکان می مالد و یا چیزی را به دندان می گیرد و به اصطلاح گاز می زند. در بسیاری از کودکان در شش ماهگی تا ۸ ماهگی دندانهای شیری در می آیند.
برای اینکه تقویم زمانی لازم را برای دندان در آوردن کودک داشته باشید، به نکات زیر توجه کنید:
۸-۱۰ ماهگی اولین دندانهای جلویی بالا در می آیند.
۱۰ - ۱۴ ماهگی دندانهای جنت بران بالا و پایین در می آیند.
۱۴ - ۱۸ ماهگی دندانهای پهلویی دندانهای بران بالا و پایین در می آیند. .
۱۸ - ۲۴ ماهگی دندانهای تیز بالا و پایین که کنار دندانهای پهلویی است در می آیند.
۲۴ - ۳۰ ماهگی دندانهای فک بالا و پایین در می آیند. . و به طور معمول دندانهای بالا زودتر از دندانهای پایین در می آیند. دندانهای بران بالا اگر دهان بسته شود تا حدودی بر روی دندانهای مشابه پایین می افتند. به طور کلی هر کودک باید ۲۰ عدد دندان شیری در بیاورد.

زمانیکه کودک دندان در می آورد، آیا بیمار می شود؟
برخی از دانشمندان و محققان علوم پزشکی بر این باورند که وقتی کودک مقاومت خودش را در بروز زمان دندان در آوردن و آثار آن از دست می دهند، تا حدودی مریض می شوند و بعضی از دانشمندان نیز اعتقاد دارند که کودک در چنان مرحله ای بیمار نمی شود. بلکه حالات مشاهده شده، اتفاقات گذرایی هستند که ناشی از بروز دورهای جدید است.
کودک به طور متوسط هر ماه یک دندان در می آورد، اگر فرض کنیم که کودک با دندان در آوردن مریض می شود، باید بپذیریم که در مدت ۳۰ ماه کودک مدام بیمار خواهد بود. حال آنکه اینگونه نیست و نظریه دوم تا حدودی منطقی است. با این حال با دندان در آوردن حالات مختلفی از کودک بروز می کند. مثلا کودک با دندان در آوردنش به حالتهای مختلف پریشان حالی، بیقراری، خواب نامنظم، اسهال و بی اشتهایی و تب دچار می شود، اما باید توجه داشت که تمام ناراحت های باد شده که در بروز بعضی از بیماریها نیز مشاهده می شوند، نباید به حساب دندان درآوردن گذاشته شود بلکه اگر شدت تب و یا بی اشتهایی و ناراحتی کودکی بیشتر شود، می بایست به پزشکی انتقال داده شود.
زمان تغییر دندان از شیری به دندانهای ماندگار (۱۱-۱ سالگی):
کودکانی که در حالت خردسالی بزرگتر شده و زمان به اصطلاح مدرسه رفتنشان میشود دندانهای ابتدایی و شیری خودشان را می ریزند و به جای آنها دندانهای همیشگی در می آیند . دندانهای همیشگی دیگر تغییر نیافته و عوض نخواهند شد، بدین جهت با نهایت دقت باید در نگهداری و تمیزی و سلامتی، آنها کوشید.
در سن ۵ تا ۷ سالگی دندانهای جلویی که در زمان دندانهای شهری نیز پیش از پیش در آمده بودند، ریخته و به جای آنها دندانهای تمیز و جدید در می آیند و به دندانهای ۹ ساله موسوم هستند.
در سن 6 تا 8 سالگی دندانهای پهلویی در می آیند و دندانهای فک و طرفین که بزرگتر و برای جویدن بکار می روند در بین سالهای ۹ تا ۱۲ در می آیند، لذا کشیدن دندانهای کودکان در سنین پائین تر امری خطا و با بیرون آمدن آنها، لثه ها صدمه دیده و فک با ناراحتیهایی روبرو می شود. ولی اگر دندانهای کودک به تدریج و خودبخود بریزند و جای آنها را دندانهای تازه بگیرند، بندریج فک نیز با بزرگ شدنش حالت طبیعی خویش را از دست نمی دهد.
لازم به ذکر است که زمان دندان در آوردن محدود به دوران کودکی نیست و در سن ۱۱ تا ۱۸ سالگی سومین مرحله دندان درآوردن شروع می شود و به اصطلاح دندان عقل که در انتهای دندانها بیرون می آیند، دهان را می گیرند. بدین ترتیب هر فرد به طور معمول دارای ۳۲ عدد دندان می باشد.

مسواک کردن
مسواک نمودن باید از سن ۵/۲ تا ۳ سالگی شروع گشته و تا آخر عمر ادامه داشته باشد. مسواک معمولی بهترین و مناسب ترین مسواکی است که هر کس می تواند از آن استفاده کرده و روزانه حداقل باید دو بار (روز و شب) دندانها مسواک شوند. معمولا بچه ها با مسواک بازی می کنند تا مسواک واقعی زده باشند. از این رو باید در مسواک زدن مراقب بچه ها بود. پس از اینکه کودک با مسواک کردن آشنایی یافت و عادت کرد، آن زمان خودش می تواند مسواک بزند. به طور کلی تکنیک و روش مسواک زدن بنظر همه اساتید و صاحب نظران یکی است و از بالا به پایین در دندانهای بالایی و از پایان به بالا در دندانهای پایینی است. دندانها اگر با مسواک به حالت چپ و راست شسته شوند، باع فرسایش انتهایی دندان و صدمه دیدن لثه ها می شود.
بنابر این وقتی مسواک را به دهان گرفتید ابتدا پرزها و مویه های مسواک دندانهای کالایی از بالا به پایین و دندانهای پایینی نیز از پایین به بالا تمیز می شوند تا هر چه در وسط دندانهاست بیرون بیایند. برای تمیز کردن دورانهای فک نیز می توان آنها را با کشیدن مسواک بر رویشان تمپر کرد.

با مسواک کردن دندانها
- تمام مواد زاید و باقیمانده های غذا از لابلای دندانها زدوده شده و در اثر فعل و انفعالات شیمیایی دندان را می پوشانند.
- لثه دندانها تمیز می شوند و با مموا ماسلژ روزانه داده می شود، بدین ترتیب جریان خون در لثه ها به خوبی دوام می یابد.
- دهان همیشه با میکروارگانیزمهای متوسطی آکنده می شود و بیماریهای دهانی و دندان پیش نمی آید. .
با توجه به اهمیت مسواک کردن، باید پذیرفت که بهترین و مساعدترین زمان مسواک کردن، همانا بعد از غذاست. یعنی با این توصیف هر فرد روزانه مجبور است ۳ بار دندانهایش را مسواک بزند. این عادت و برنامه باید به کودکان آموخته شده و یادآوری شود. اگر در وقت ظهر این امر مقدور نشد، باید هر روز بعد از بیدار شدن و هر شب پس از غذا و قبل از استراحت دندانها مسواک زده شوند. بعد از مسواک کردن نباید چیزی خورده شود.

درمانهای پزشکی برای دندان
اس ام اس برای اینکه کودکان از لحاظ داشتن ترتیب و نظم دندان سلامتی، و شکل ظاهر چانه و فک برخوردار شوند، ملاقات با دندانپزشک اجباری است. هر ساله باید هر فردی حداقل دو بار به دندانپزشک مراجعه کند تا از سلامتی دهان و دندانهایش مطمئن گردد. اگر دندانهای فردی و یا کودکی کج در آمده باشند با پروتزهای مخصوص درست می شوند. برای اینکه نگهداری چنین پروتزهایی در کودکان راحت نیست، لذا مراقبت و تحت کنترل بر آوردن دندانهای کودکان توسط دندانپزشکان بسیار مهم است.

تغذیه و نگهداری برای حفاظت از دندانها
برای اینکه دندانهای تمیز و مرتب و سالمی داشته باشید و کودکان نیز همیشه صاحب دندانهای تازه شان باشند، باید نهایت دقت نظر و توجه را در تغذیه و نگهداری دندانها مبذول دارید. بطوریکه کودک نباید چیزهای سفت و سختی مثل گردو، پسته، فندق و بادام را در دهانش فرو برد و یا زیر دندانهایش بفشارد، در ضمن خوردن برخی از مواد قندی مثل شکلات و تافی که شیره و زواید آنها بر روی لایه دندان می مانند، برای سلامتی دندانها خیلی خطرناک است و عامل پوسیدگی محسوب می شوند. لذا اگر چنین موادی مصرف می شود باید بعد از مصرف مسواک زده و یا حداقل با آب تمیز شوند. خوردن مواد قندی به صورت مایعی صدمه ای به دندان نمی رساند. فروبردن چیزهای نوک تیز مثل سوزن و یا میخ و امثال اینها به لای دندانها نیز خطرناک است. لذا اقدام به رعایت چنین مواردی سلامتی دندانهای کودک را تضمین می نماید.ما م ن
از طرفی تغذیه مناسب نیز یکی از عوامل سلامتی دندانهاست. مصرف میوه های تازه، هویج، کاهو، اسفناج، نان سبوس دار، شیر، لبنیات و غذاهایی که دارای ویتامین D و کلسیم و A زیادی هستند می توانند دندانها را مستحکم تر و با استقامت تر سازند. مصرف زیاد شیرینی و مواد قندی دندانها را می پوساند.
کودکان بالاتر از سه سال باید هر ساله دو بار به پزشک برده شوند تا معاینات لازم انجام گیرد. اگر بر روی دندانها لکه های سیاه و یا سوراخهایی مشاهده شد، باید سریعا به پزشک رسانده شوند تا از ادامه پوسیدگی جلوگیری به عمل می آید. و گرنه پوسیدگی دندان به ناراحتی و التهاب و

آبسه لثه ها
منجر می شود. در باز در آخر متذکر می شویم که سلامتی بدن از راه دهان است. و چنین سخن گرانبهای قدهار پیشینیان نباید نادیده انگاشته شود. سلامتی دهان و دندان ضامن سلامتی جسم انسان است.