بلوغ زودرس در کودکان، عوامل ایجاد کننده

بلوغ طبیعی دوره ای است که طی آن صفات ثانویه جنسی به وجود می آیند و فرد توان باروری پیدا می کند. تغییرات فیزیکی در دوران بلوغ، نتیجه مستقیم یا غیر مستقیم بلوغ غده هیپوتالاموس در دستگاه عصبی مرکزی، تحریک اعضای جنسی و ترشح هورمون جنسی است. اما بلوغ زودرس بر اساس تعریف های اپیدمیولوژیک، ظاهر شدن علائم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی زیر ۸ سال در دختران و زیر ۹ سال در پسران است.
این روزها با تغییری که در ساختار زندگی شهری صورت گرفته و با توجه به پیشرفت هایی که در زندگی اجتماعی به وجود آمده، بلوغ زودرس در دختران سفید پوست زیر ۷ سال و در سیاه پوستان زیر ۶ سال تعریف می شود. این سن در مورد شروع بلوغ است، چون بلوغ دوره ای چند ساله دارد.
بلوغ زودرس می تواند عوارضی مانند کوتاهی قد، غیر نرمال بودن وزن و عوارض روانی به وجود آورد. در این مقاله شما می توانید با راه های تشخیص و پیشگیری آن در کودکان آشنا شوید.

بلوغ زودرس چه علائمی دارد؟
اولین علامت بلوغ در دختران برجستگی سینه و در پسران بزرگ شدن و تغییر سایز بیضه ها است. بنابراین اگر دختری در ناحیه تناسلی و زیر بغل با رشد مو مواجه شد، نباید اینطور تصور شود که بالغ شده چون این حالت مقدمه بلوغ است. در دختران علائم ابتدا با بزرگ شدن سینه ها ظاهر می شود و بعد از آن است که نواحی از بدن که در آنها غدد جنسی وجود دارد رویش مو پیدا می کنند. عادت ماهانه نیز در مرحله نهایی اتفاق می افتد.
در پسران اولین علامت بزرگ شدن بیضه و سپس بلوغ دیگر اجزای اندام تناسلی است.

عوامل ایجاد کننده بلوغ زودرس چیست؟
عوامل بسیاری در شروع بلوغ اهمیت دارند. اما در کل موثرترین عامل ژنوم افراد است. در واقع این ژنتیک می باشد که تعیین می کند در چه سنی فرد وارد بلوغ شود اما چنین به نظر می رسد که سایر عوامل نیز بر سن شروع و البته پیشرفت تکامل بلوغ تاثیرگذار هستند.
تغذیه، وضعیت عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی و البته حالت روانی همگی می توانند بر زمان شروع بلوغ اثر بگذارند. اینکه در بیشتر موارد نشانه های بلوغ در یک دختر تقریباً در همان زمانی که مادرش بلوغ را تجربه کرده ظاهر می شود، نشان می دهد ژنتیک بر زمان آغاز این پدیده اثر مستقیم دارد. این در واقع در ساختار بدن فرد تعیین شده است، اما این تنها ژن نیست که تعیین کننده می باشد بلکه یکسری عوامل محیطی هم این ژن را می پرورانند، از جمله وزن، قد و تغذیه.
وزن یکی از عواملی است که شروع بلوغ را باعث می شود. طبق آماری که در ایران وجود دارد شروع بلوغ در دختران حدود ۱۳۰ سانتیمتر قد و متوسط ۳۳ و ۳۴ کیلوگرم وزن و سن استخوانی حدود ۹ سال می باشد. این وزن یک علامت است که با رسیدن فرد به آن می توان انتظار بلوغ را داشت، هر چند الزامی وجود ندارد و ممکن است فردی با وزن ۵۰ کیلوگرم هنوز به بلوغ نرسیده باشد. اما زمان شروع عادت ماهانه در دخترانی که وزن شان بیش از ۳۰ درصد وزن طبیعی آنها است و نسبتاً چاق هستند، زودتر از حد میانگین است. تاخیر در شروع دوره قاعدگی، در کودکان مبتلا به سوء تغذیه شَدید هم شایع است.
نکته: اضافه وزن در دختران، احتمال بلوغ زودرس را افزایش می دهد ولی این رابطه در پسران حالت عکس دارد و لاغری مفرط، باعث افزایش احتمال بلوغ زودرس می شود.

آیا درمان لازم است؟
اگر بلوغ زودرس منجر به کوتاه تر شدن قد شده و باعث شود فرد از ژن خودش کوتاه تر شده و رشد قدی اش متوقف شود، نیاز به درمان است ولی اگر چنین اتفاقی نیفتد بلوغی که از ۶ تا ۸ سالگی اتفاق می افتد نیاز به درمان ندارد.

چگونه بلوغ زودرس را تشخیص دهیم؟
افرادی که دچار بلوغ زودرس می شوند از نظر روانی دچار مشکلات زیادی خواهند شد. رشد اندام ها و بروز علائم بلوغ در نوجوانان کم سن در مقایسه با سایر همسالان، باعث ایجاد اضطراب شَدید در این کودکان و والدین آنها می شود. از سوی دیگر، دیده می شود در ارتباط والدین و فرزندان آنقدر رو در بایستی وجود دارد که افراد نمی توانند مشکلات شان را با آنها در میان بگذارند و این اضطراب مضاعفی را بر آنها تحمیل می کند. این در حالی است که والدین باید انتظار چنین علائمی را داشته باشند و آن را پیگیری کنند و قبل از اینکه فرزندان این اطلاعات را از همکلاسی ها و دوستان خود بطور ناقص و نامفهوم دریافت کنند والدین با آنها ارتباط بگیرند و همه آنچه لازم است بدانند را به شکل درست در اختیار آنها قرار دهند.
آنچه اهمیت دارد این است که بلوغ زودرس اگر زود تشخیص و ردیابی شود، اشکالی در رشد ایجاد نمی کند. بررسی تشخیصی در این مورد بستگی به فرد دارد اما بطورکلی هر کودکی که زیر ۶ سال علائم را نشان می دهد باید ام آر آی (MRI)، سی تی اسکن و آزمایش های مختلف در مورد او انجام شود؛ اما در سنین کمی بالاتر با معاینه و بر اساس شواهد بالینی بررسی های لازم را می توان انجام داد.
اندازه گیری میزان هورمون های بلوغ در این مورد بسیار کمک کننده است، چون هنگام بلوغ، مغز هورمون خاصی ترشح می کند که هم در بدن دختر و هم بدن پسر ترشح می شود اما تفاوت آن در محل اثر هورمون ها است.
نکته: برخی از والدین که از هورمون رشد برای کودک شان استفاده می کنند، باید بدانند این هورمون در صورتی باید استفاده شود که کودک کمبود هورمون رشد داشته باشد و در استفاده از آنها تنها به دلیل بلند قد شدن کودک باید دقت کرد.

آیا می توان پیشگیری کرد؟
راه حل پیشگیری از بلوغ زودرس توجه به تغذیه و رشد مناسب فرد است. والدین باید از چاقی مفرط فرزندان شان پیشگیری کنند. آمپول های تزریقی برای جلوگیری از بلوغ زودرس نیز بسیار مضر هستند، چون محور تخمدان به هیپوفیز را مختل می کنند و تاثیر منفی در رشد واژن و رحم دارند و استفاده از آنها به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
بلوغ زودرس در دختران شایع تر از پسران است، اما معمولاً علت پاتولوژیک ندارد. این در حالی است که در پسران وقتی علائم بلوغ زودرس مشاهده می شود این نگرانی ایجاد می شود که اتفاق بیمارگونه ای در حال وقوع است. گاهی بلوغ در شرایطی آغاز می شود که فرد دچار تومور مغزی است یا آنسفالی مغزی دارد. این آسیب های مغزی باعث می شود تغییرات هورمونی که آغاز کننده بلوغ است زودتر ایجاد شود که به آن بلوغ ثانویه یا مرضی می گویند. عفونت های مغزی، ضربه های مغزی، تومور مغزی و مصرف داروهای استروژن و آندروژن قبل از بلوغ از مهم ترین عوامل بیمارگونه بلوغ زودرس در پسران هستند و به همین دلیل بروز بلوغ زودرس در پسران باید جدی گرفته شود و هرچه زودتر بررسی های لازم انجام شود.