سونوگرافی سه بعدی، مزایا و معایب

متأسفانه بسیاری از سونوگرافی های سه بعدی انجام شده کاملا غیرضروری بوده و تنها به قصد تشخیص جنسیت یا تهیه عکس سه بعدی استفاده می شود و هیچ کاربرد علمی ندارد؛ در حالی که این نوع سونوگرافی در موارد بسیار محدود و طبق تشخیص و صلاحدید پزشک متخصص باید انجام شود. یکی از بزرگترین دستاوردهای علمی بشر در طول تاریخ که توانسته است نقش مهمی در علم پزشکی برای تشخیص و شناسایی بسیاری از بیماری ها و ناهنجاری ها داشته باشد، سونوگرافی است. این وسیله نقش مؤثری در پیشگیری از بسیاری عوارض و بیماری ها دارد. سونوگرافی، فرآیندی است که از طریق امواج صوتی، تصاویری از بافت ها و ارگان های داخلی بدن انسان به دست می آید که پس از شکل گیری به مانیتور ارسال شده و با پردازش توسط دستگاه، تصویر مشاهده می شود. در حال حاضر سونوگرافی معمولی یا دو بعدی که تصاویر سیاه و سفید را در اختیار پزشک قرار می دهد، یک روش بی خطر تصویربرداری در دوران بارداری است. البته مادران باردار نباید در خصوص انجام چنین سونوگرافی هایی هم اصرار بی مورد داشته باشند و باید طبق تشخیص پزشک انجام شود. این سونوگرافی معمولا برای تأیید ضربان قلب، تخمین سن بارداری، تعیین موقعیت جنین، تشخیص حاملگی خارج از رحمی و ناهنجاری های احتمالی کاربرد دارد. در سونوگرافی سه بعدی - که از سال ۱۹۹۰ در دنیا رواج یافت و در کشور ما قدمت آن به ۱۰ سال می رسد - امواج صوتی با زوایای مختلف به بدن جنین تابانده می شود و انعکاس این امواج با کمک نرم افزارهای پیشرفته رایانه ای در سه جهت طول، عرض و عمق تولید می کند. در سونوگرافی چهار بعدی علاوه بر ایجاد تصاویر سه بعدی از جنین، حرکات جنین نیز نشان داده می شود. خطرات احتمالی سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی از آنجا که در سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی انرژی زیادی به جنین وارد می شود، این انرژی ممکن است برای جنین خطرناک باشد، گرچه هنوز خطرات احتمالی به اثبات نرسیده، ولی تحقیقاتی ادعا می کنند به دنبال سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی احتمال سوختگی در بافت نرم جنین وجود دارد. همچنین به دلیل انرژی بسیار بالا، امکان بروز آسیب بر حلزون شنوایی جنین نیز هست. دستگاه های سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی برای گرفتن تصویر مناسب حداکثر انرژی آلتراسوند را به داخل بدن می فرستند و چنانچه پروب این دستگاه به میزان کافی روی شکم مادر باردار نگه داشته شود، حتی می تواند مایع آمنیوتیک (کیسه اطراف جنین) را به جوش بیاورد و به بافت های جنین آسیب بزند، پس مهارت پزشک سونوگراف در مدت زمان سونوگرافی نقش بسیار مهمی در بروز آسیب های احتمالی دارد.

در حاملگی های چند قلویی برای بررسی جنین ها، زمان بیشتری لازم است و بالطبع آسیب نیز بیشتر خواهد شد. این نوع سونوگرافی ها تنها در صورت صلاحدید پزشک و تا حد امکان یک مرتبه در هفته های ۱۸ تا ۲۴ بارداری توصیه می شود. این نوع سونوگرافی معمولا برای افرادی توصیه می شود که در سونوگرافی دو بعدی به ضایع برخورد کرده باشند، به وجود ناهنجاری مشکوک شده باشند که برای به دست آوردن اطلاعات کامل تر و تشخیص قطعی از سونوگرافی سه بعدی استفاده می کنند مثلا ضایعاتی در صورت جنین یا شکاف کام و همچنین مشکلاتی در اندام و دست و پا و به طور کلی آنومالی های اندام ها و ضایعاتی که در ظاهر اندام وجود دارد، با کمک سونوگرافی سه بعدی به راحتی قابل تشخیص هستند. همچنین در مواردی که مشکوک به بیماری های کروموزومی هستند یا اگر آنومالی در حاملگی قبلی مادر وجود داشته باشد، برای رسیدن به اطلاعات کامل تر سونوگرافی سه بعدی توصیه می شود.

در حال حاضر با استفاده از سونوگرافی سه بعدی، امکان تشخیص به موقع ناهنجاری های جنینی و تصمیم گیری بهتر در خصوص ادامه بارداری و بررسی نتایج اعمال جراحی داخل رحمی به راحتی امکان پذیر شده است. متأسفانه بسیاری از سونوگرافی های سه بعدی انجام شده کاملا غیر ضروری بوده و تنها به قصد تشخیص جنسیت یا تهیه عکس سه بعدی استفاده می شود و هیچ کاربرد علمی ندارد سونوگرافی سه بعدی معمولا با توجه به حساسیت جنین در سه ماهه اول و به دلیل کم شدن مایع آمنیوتیک در ۳ ماهه آخر نباید انجام شود و ۳ ماهه دوم بهترین زمان است. سونوگرافی ۲ بعدی معمولا ۳ مرتبه انجام می شود. در ۳ ماهه اول برای تعیین سن حاملگی و تعیین زمان ختم حاملگی، در ۳ ماهه دوم برای تعیین آنومالی ها و در ۳ ماهه سوم برای پیش بینی دقیق زمان ختم حاملگی.

برای تعیین رشد و سن جنین، اندازه گیری ارتفاع رحم حداکثر تا زمان هفته بیستم بارداری می تواند روش تشخیصی باشد، ولی این روش به دلیل خطاهای زیادش نمی تواند جایگزین سونوگرافی در ۳ ماهه اول بارداری باشد، زیرا ممکن است فیبروم ها یا آنومالی های رحمی در تعیین رشد و سن جنین خطا ایجاد کنند، پس توصیه می شود حتما در سه ماهه اول یک سونوگرافی برای کمک به تعیین رشد جنین در ماه های بالا ایجاد شود. برای تعیین وجود آنومالی های جنین علاوه بر سونوگرافی، روش دیگری نیز وجود دارد. با آزمایش ژنتیک در ۳ ماهه اول بین هفته یازدهم تا چهاردهم همراه با اطلاعات سونوگرافی مثل دیدن استخوان بینی و اندازه گیری چین پشت گردن جنین و همچنین سن مادر می توان به آنومالی های جنین پی برد. مجموعه این اطلاعات را به رایانه داده تا آنومالی های احتمالی کروموزومی تشخیص داده شود و از این طریق می توان پی برد که این جنین مشکل دارد یا خیر و در صورت وجود مشکل که شامل گرفتن نمونه از مایع آمنیوتیک یا جفت جنین و انجام آزمایشات کروموزومی است، می توان به آنومالی های کروموزومی جنین پی برد، ولی چون این روش احتمال سقط جنین را به دنبال دارد، معمولا با گرفتن سونوگرافی و آزمایش خون این آنومالی ها تشخیص داده می شود. برای انجام سونوگرافی اصراری نداشته باشید. متأسفانه کاربرد روش تشخیص سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی در بیشتر موارد غیرضروری است. این روش باید پس از سونوگرافی دو بعدی آن هم در صورت تشخیص پزشک مبنی بر احتمال وجود ناهنجاری انجام پذیرد.

استفاده از روش سونوگرافی سه بعدی در موارد غیرضروری ضمن احتمال آسیب به جنین باعث اتلاف وقت و تحمیل هزینه مالی فراوان به بیماران می شود، چرا که این نوع سونوگرافی مشمول بیمه نمی شود و به دلیل گران بودن آن، تنها هدر دادن پول است. پس هنگام مراجعه به پزشکتان، اصراری برانجام این نوع سونوگرافی نداشته باشید.