دوران نقاهت پس از زایمان، چند توصیه مهم

معمولاً ۶ هفته پس از زایمان دوره‌ای است که طی آن تغییرات ناشی از بارداری در اعضای مختلف بدن به تدریج به حالت قبل از بارداری بر می‌گردد.
این برگشت‌پذیری ممکن است تا ماه‌ها به طول انجامد. تغییرات اعضای مختلف بدن به شرح زیر است:

رحم

بلافاصله پس از زایمان، رحم شروع به کوچک شدن می‌کند طوری که بعد از دو هفته به داخل حفره لگن بر می‌گردد. اندازه رحم پس از ۴ تا ۶ هفته تقریباً برابر با اندازه آن قبل از بارداری است. ممکن است درد و انقباض‌هایی در رحم مانند زمان قاعدگی به وجود بیاید که اصطلاحاً به آن پس درد می‌گویند. کاهش این دردها در زمان شیردهی از طریق گرم نگه داشتن، شُل کردن عضلات، تنفس عمیق و مصرف مسکن (تحت نظر پزشک یا ماما) امکان پذیر خواهد بود. معمولاً در روز سوم از شدت درد‌ها کاسته می‌شود. استفاده از کیسه یخ بر روی محل بخیه‌ها در چند ساعت اول پس از زایمان، قرار گرفتن به پهلو، استفاده از بالش هنگام نشستن و انجام تمرین‌های مناسب در افرادی که ابی‌زیاتومی شده‌اند باعث کاهش درد و بهبود سریع می‌شود.

ترشحات رحم
در چند روز اول بعد از زایمان ترشحات رحم زیاد و خونی است. بعد از 3 یا 4 روز ترشحات خون آلود کمتر و پس از 10 روز کم رنگ‌تر می‌شود. معمولاً خروج ترشحات 4 تا 6 هفته طول می‌کشد. رعایت بهداشت فردی در این زمان بسیار اهمیت دارد. لازم است ناحیه تناسلی از جلو به عقب شسته شود و همیشه خشک شود. تا زمان کاهش ترشحات، نوار بهداشتی باید مرتب عوض شود. استحمام روزانه و ترجیحاً ایستاده توصیه می‌شود.

برگشت قاعدگی
معمولاً شروع مجدد تخمک گذاری با شروع قاعدگی مشخص می‌شود. گاهی ممکن است مادر تا یک سال بعد از زایمان قاعده نشود اما باید بداند که امکان تخمک گذاری و بارداری وجود دارد. اگر مادر مرتباً به فرزند خود شیر دهد، معمولاً ۶ ماه پس از زایمان احتمال بارداری مجدد وجود دارد. همچنین در صورتی که مادر مرتباً به فرزند خود شیر ندهد، ۳ ماه پس از زایمان احتمال بارداری مجدد وجود دارد.

عملکرد مثانه
مثانه باید به طور منظم تخلیه شود. گاهی ممکن است به علت اپی‌زیاتومی، در هنگام تخلیه ادرار احساس درد به وجود آید. تداوم هر نوع مشکل در ادرار کردن مانند سوزش یا درد نیاز به بررسی دارد.

دیواره شکم
عضلات دیواره شکم پس از زایمان نرم و شُل باقی می‌ماند و چند هفته طول می‌کشد تا توانایی کشش عضلات به حالت اولیه باز گردد. با انجام تمرین‌های کششی می‌توان به جمع شدن بهتر و سریع‌تر عضلات شکم کمک کرد.

پستان
مراقبت از پستان‌ها نقش مهمی در تداوم شیردهی دارد. مادری که به نوزاد خود شیر می‌دهد بایستی پستان‌های خود را تمیز نگه دارد. از مصرف صابون، مواد ضد عفونی کننده و شستشوی مکرر پستان‌ها خودداری شود. مشکلاتی که به طور معمول ممکن است در شیر‌دهی اتفاق بیافتد عبارتند از:
احتقاق پستان
سه تا پنج روز پس از زایمان به دلیل افزایش حجم شیر، پستان‌ها دچار احتقان می‌شوند. در این حالت پستان‌ها حساس، متورم، گرم و سفت می‌شود. برخی از مادران ممکن است درجاتی از تب و سردرد نیز داشته باشند. تخلیه مکرر (هر 2 ساعت یکبار)، ماساژ ملایم پستان‌ها، استفاده از داروهای ضد درد (تحت نظر پزشک)، گذاشتن کیسه آب گرم قبل از شیردهی و کیسه یخ (پیچیده در حوله) پس از شیردهی می‌تواند در کاهش درد و التهاب مؤثر باشد.
ترک نوک پستان
احساس ناراحتی خفیف نوک پستان در اوایل شیردهی طبیعی است. ترک خوردن، زخم شدن و سوزش شدید نوک پستان اغلب به دلیل شیوه نادرست بغل کردن نوزاد و گرفتن نوک پستان است. برخی راهکارهای مؤثر برای کاهش درد ناشی از ترک خوردن عبارتند از اصلاح نحوه شیردهی،گذاشتن کیسه یخ دو تا سه دقیقه قبل از مکیدن نوزاد، پاک کردن نوک پستان از بزاق نوزاد با پارچه تمیز نخی، مالیدن یک قطره از شیر بر روی نوک پستان و خشک شدن آن در هوای آزاد.

کاهش وزن
پس از زایمان در اثر تخلیه رحم، خروج جنین و جفت وزن بدن مادر حدود ۵ تا ۶ کیلوگرم کاهش می‌یابد که معمولاً ۶ ماه بعد از زایمان، مادر به وزن قبل از بارداری خود بر می‌گردد. اگر مادر به نوزادش شیر بدهد، امکان برگشت به وزن قبلی بیشتر خواهد بود. فعالیت بدنی و نحوه تغذیه در میزان کاهش وزن پس از زایمان و مدت زمان لازم برای کاهش وزن مؤثر است.

مقاربت
لازم است به علت خطر عفونت و خونریزی ت6 هفته پس از زایمان از عمل مقاربت اجتناب به عمل آید.

چند توصیه
- مادر بایستی مصرف قرص آهن و مولتی ویتامین را تا سه ماه پس از زایمان ادامه دهد.
- مواد غذایی حاوی پروتئین، کلسیم، یُد و ویتامین به میزان بیشتر مصرف شود.
- مصرف مواد غذایی چرب و شیرین کاهش یابد.
- در روز باید به میزان 4 تا 8 لیوان مایعات نوشید.
- از مصرف زیاد نوشیدنی‌های محرک (قهوه، چای و …) خودداری کنید.

علائم خطر پس از زایمان
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر فوراً با پزشک یا ماما تماس گرفته و یا به بیمارستان یا هر واحد بهداشتی درمانی مراجعه شود.
- خونریزی بیش از حد قاعدگی در هفته اول
- تب و لرز
- خروج ترشحات بدبو و چرکی از مهبل
- درد و ورم یک طرفه ساق و ران
- افسردگی شدید
- درد شکم یا پهلوها
- سوزش یا درد هنگام ادرار کردن