مجازات کودک آزاری در ایران، ببینید کار به کجا کشیده!

روز چهارشنبه ۱۳ تیرماه نشستی به همت «انجمن یاری کودکان در معرض خطر» و با حضور اساتید دانشگاه، یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و موسس و مدیرعامل انجمن برگزار شد. این انجمن که از سال ۱۳۸۲ و پس از زلزله بم در جهت حمایت از کودکان در شرایط دشوار شروع به کار کرده این‌بار نشستی تحت عنوان «نشست حقوقی بررسی لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان» ترتیب داد.

حق، تکه گمشده در حقوق کودکان

در ابتدای دیدار مسوولان با فعالان حقوق کودک، خبرنگاران و دانشجویان رقیه نجفی موسس انجمن با انتقاد از کندی طی شدن روند تصویب لایحه حمایت از کودکان گفت: این لایحه بارها به صحن رفته و دوباره به همان جای اول خود بازگشته است. ایران از سال 1372 عضو پیمان حمایت از حقوق کودک شده اما هیچ نهاد و سازمانی پیمان‌نامه را جدی نگرفته و حتی در برخی موارد با مخالفت‌های زیاد مانع از اجرای تمامی بندها شده‌اند که نتیجه این عدم توجه به پیمان‌نامه رشد بی‌سابقه آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی برای کودکان، ضعیف‌ترین و مظلوم‌ترین قشر جامعه شده است.

او همچنین به این نکته اشاره کرد که این لایحه تنها در اسم به حمایت از کودکان می‌پردازد اما در عمل از حقوق کودکان حمایت نمی‌کند و حالا در دستور کار مجلس قرار گرفته است. آنچه که در رابطه با این لایحه به نظر می‌آید عریض و طویل شدن برخی از حمایت‌ها و اضافه شدن بندهایی از جمله حمایت از حقوق کودکان مهاجر است که جای خوشحالی دارد.

در این لایحه چیزی به عنوان حق کودکان بیان نشده و این با پیمان‌نامه‌ای که جمهوری اسلامی امضا کرده متفاوت است و منافات دارد، در رابطه با سن ازدواج یا اعدام کودک حرفی به میان نیامده و در لایحه جایی برای حضور موثر و تصمیم‌ساز سازمان‌های مدنی و مداخله‌گر قرار نگرفته است. به گفته نجفی حق یعنی اینکه از قبل باید داده شود و حمایت از حق امکان مصونیت را برای کودکان به وجود می‌آورد اما حمایت از کودک یعنی اینکه پس از واقعه برای حمایت از آنها دست به کار شوند مانند بهزیستی که مداخله در بحران جزو وظایفش است؛ پس این موضوع دو رویکرد کاملا متفاوت است.

نجفی در ادامه گفت: این لایحه قرار است چه گلی به سر کودکان بزند که با گذشت این همه سال هنوز در حال رفت و برگشت است؟ لایحه‌ای که به حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی کودکان و خانواده‌هایشان نپردازد چگونه می‌توان از آن انتظار داشت که به کودکان آسیب‌دیده آزار نرساند؟ وقتی همه می‌دانیم قرار نیست بند بند حقوق کودکان که در پیمان‌نامه آمده و امضا شده اجرا شود.

چگونه ممکن است تنها با مداخله و تلاش‌های گروه‌های خصوصی و مردم‌نهاد مشکل کودکان و آمار جرم و جنایت رفع شود؟ این بی‌توجهی به حقوق کودکان تجاوز، دستبرد و تعدی نیست؟ چرا در لایحه برای این کوتاهی و عدم انجام وظیفه جرمی صورت نگرفته است؟ تنها خانواده و مجرمین جامعه هستند که باید جواب پس بدهند؟ چرا خانواده نباید تامین مالی داشته باشد تا کودک مجبور نباشد برای امرار معاش کار کند یا به خاطر اینکه باری از دوش خانواده کم کند در سن پایین ازدواج کند. چرا قانون حمایت از کودک با کودکان شفاف نیست و تناقض‌های زیادی دارد؟

قوانین پدرسالارانه است، نه غمخوار کودک

این فعال حقوق کودکان در میان صحبت‌هایش به این نکته اشاره کرد که قوانین ما پدر‌سالارانه است نه قوانینی که غمخوار کودک باشد. در واقع مساله امروز جامعه ما کودکان نیستند. در رابطه با حقوق کودک تناقض و ابهام وجود دارد؛ برای مثال در قرار دادن سن شرعی خبره‌ترین وکلا هم گیج می‌شوند. تا کی صدای کودکانی که در معرض اعدام هستند، کودکانی که ازدواج‌های زود‌هنگام می‌کنند یا آینده سوخته شده کودکان در کارگاه‌های ضایعات را بشنویم؟ نابرابری و تبعیض مهم‌ترین دلیل کج‌روی است که منجر به آمارهای بالای آسیب اجتماعی می‌شود. فقر باعث تلاش کودک برای ادامه بقا می‌شود.

مدیر‌عامل انجمن حمایت از کودکان در معرض خطر با نقد رفتار تحکم‌آمیز پلیس و نهادهایی قضایی بیان کرد: رفتار پلیس، نظام قضایی و دادگاه در تعارض با روحیه عدالتخواهی کودک است و در بیشتر موارد پیامد‌های خوبی ندارد. نظام قضایی و پلیس و دادگاه با ظاهری متفاوت و رفتاری متفاوت‌تر در جامعه خشم و کنترل را پیاده می‌کند و این با روحیه استقلال‌طلبی کودک در تضاد است. لایحه مانند این است که می‌خواهد همه را دنبال نخود‌سیاه بفرستد، صورت مساله را پاک کند و دنبال مقصرها در خانواده و خیابان بگردد. سوالی که پیش می‌آید این است که سازمان عریض و طویل بهزیستی در این سال‌ها چه کرده است؟ چه آماری از کاهش آسیب‌ها داده است که لایحه می‌خواهد کار موازی با بهزیستی انجام دهد؟

نجفی در آخر اضافه کرد: آیا قوانین اعدام حذف شده؟ ابهامات سن ازدواج دختران رفع شده؟ ازدواج کودکان منحل شده؟ در لایحه سازمان‌های حمایتی بیشتری اضافه شده چون مشکلات کودکان بیشتر شده است. خاموشی چراغ کنوانسیون حمایت از حقوق کودکان در جامعه ما یعنی قرار دادن کودکان در تاریخی مطلق و سقوط با مغز.

مخالفان لایحه حمایت از کودکان، اقلیت پر نفوذ

در ادامه محمدرضا بادامچی، نماینده و نایب‌رییس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی گفت: این لایحه از چند سال قبل در حال چرخش است و متاسفانه تا امروز هم به هیچ نتیجه‌ای نرسیده‌ایم که البته این به نتیجه نرسیدن به دلیل نارسایی‌های موجود در لایحه بود که لازمه آن تصحیح و حل مشکلاتش در جلسات است؛ البته در حال حاضر افرادی وجود دارند که مخالف فعلی تصویب لایحه هستند و همین هم باعث به تاخیر و تعویق افتادن لایحه شده است. از زمان تنظیم برنامه ششم توسعه بخش سلامت به ویژه کودکان و حمایت از خانواده‌های آنان بسیار پر‌رنگ شد.

بخش اعظم این برنامه توانمند‌سازی خانواده‌ها و اشتغال و آموزش خانواده در جهت حمایت از کودکان بود و نهایتا بخش‌های خصوصی و سایر سازمان‌های حمایتی که می‌توانند در موضوعات مختلف از کودکان حمایت کنند. در برنامه ششم توسعه در چند نقطه مشخص چندین دستگاه و وزارتخانه را درگیر کرده‌اند، یکی بخش مسکن‌وشهرسازی بود که وظیفه آن بازسازی مناطق حاشیه‌ای و سکونتگاه‌هایی است که بیشتر تولید بزه و جرم می‌کند و همین‌طور تامین رفاه نسبی برای کسانی که در شهرها زندگی می‌کنند تا احساس کمبود نداشته باشند.

برخی‌ها در مجلس نمی‌گذارند لایحه تصویب شود

مورد بعدی که بادامچی به آن اشاره می‌کند بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی است که این دو نهاد به نوعی وظایف گسترده‌تری دارند. او ادامه می‌دهد: این دو نهاد در راس هرم قرار دارند که زیر نظر سازمان بهزیستی کشور تقسیم کار کرده‌اند. براساس آخرین اطلاعات، مستمری‌بگیران کمیته امداد سه برابر بیشتر از گذشته پول دریافت می‌کنند و افزایش مستمری داشته‌اند؛ البته گرانی‌هایی هم در کشور رخ داده که با وجود افزایش مستمری همچنان شرایط را برای این گروه سخت می‌کند و تسهیلات صورت گرفته را برایشان بی‌اثر می‌کند.

در نهایت وقتی لایحه از سال ۹۱ در کمیسیون قضایی مجلس بررسی می‌شود؛ با پیگیری‌هایی که انجام شده، یک ماه پیش وارد صحن علنی مجلس شده و کمیسیون قضایی اعلام کرد بررسی این لایحه در کمیسیون به اتمام رسیده و صحن می‌تواند لایحه را بررسی کند. در این بخش ما از فعالان حوزه خواستیم که نظر و پیشنهادات‌شان را ابلاغ کنند و در نهایت ما منتظر بودیم که لایحه در دستور کار مجلس قرار بگیرد اما با گذشت زمانی بیش از حد معمول تعدادی از افراد بر اساس اصل ۸۵ قانون اساسی اعتراض کردند که لایحه دوباره به کمیسیون قضایی برود.

دلیل این کار هم این بود که این گروه خواستنند لایحه از فضای عمومی رسانه کنار گذاشته شود و در فضای بسته کمیسیون بماند و رای بگیرد و بعد برای اجرا برود در صورتی که دلیلی نداشت لایحه مجدد به کمیسون برگردد چون زمان زیادی در کمیسیون مانده و بررسی شده بود.او با انتقاد از مخالفان مجلس که عده کمی هستند اما از قضا صدای زیاد و نفوذ بالایی دارند ادامه می‌دهد: این افراد قدرت زیادی دارند و صدایشان شنیده می‌شود. این افراد همیشه نقش بازدارندگی در چنین لوایحی دارند. این افراد نقش‌های تعیین‌کننده‌ای دارند و همان‌هایی هستند که در مجلس برجام و پرچم آمریکا را پاره کردند. ما تلاش می‌کنیم تا حد ممکن برای تصویب این لایحه تلاش کنیم تا ماده به ماده در منظر و جلوی چشم عموم بررسی شود.

این نماینده مجلس با اشاره به اقدامات بهزیستی خاطرنشان می‌کند: یکی از تلاش‌های بهزیستی در جهت حمایت از کودکان مراکز شبه خانواده است اما با ضعف‌های زیادی رو‌به‌رو شده در حالی که سال گذشته ۹۰۰ میلیارد بودجه به بهزیستی اختصاص دادیم تا خانواده‌هایی که لازم می‌بینند را توانمند کنند اما متاسفانه نتوانستند این خانواده‌ها را آموزش دهند. در لایحه چنین آموزش‌های مهارتی آمده است.او در آخر به این موضوع می‌پردازد که اگر لایحه با موفقیت رو‌به‌رو شود دیگر شاهد این اتفاق نیستیم که رییس اورژانس اجتماعی به خاطر مطرح کردن کودک‌آزاری رخ داده در خمینی‌شهر دادگاهی شود.

کودک‌آزاری، مساله اصلی جامعه امروز ما

پس از صحبت‌های بادامچی، محمد فرجی‌ها عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس اظهار‌نظر کرد: بعد از این همه سال نمی‌دانیم باید منتظر تصویب لایحه باشیم یا به قول معروف همه سرکار هستیم و باید دنبال راهکارهای اساسی‌تر باشیم. این نشست‌ها حائز اهمیت است چرا‌که منجر به اجماع می‌شود و ما متوجه می‌شویم مساله امروز جامعه ما چیست. در همین یک ماه اخیر از زبان مسوولان سخنانی شنیدم که نشان می‌دهد در جامعه ما کودک‌آزاری وجود ندارد و این معضل غرب است چرا‌که ما جامعه اسلامی هستیم و در جامعه اسلامی این مساله رخ نمی‌دهد.

کار به جایی رسیده که کودک‌آزاری انکار می‌شود

زمانی که رییس اورژانش اجتماعی می‌گوید در شش ماه نخست سال ۱۶ هزار کودک‌آزاری ثبت شده یعنی وضعیت خراب است. تازه بخشی از خانواده‌ها اقدام به شکایت می‌کنند و حاضر هستند از آبروی خود بگذرند و شکایت کنند و وارد یک چرخه پر هزینه اقتصادی و اجتماعی شوند. در یک مورد از ۴۷ کودک که درگیر تجاوز شده بودند تنها سه خانواده اقدام به شکایت کردند که آنها هم پشیمان شدند. به گفته خانواده‌ها مشکلات از زمانی شروع شد که شکایت کردند. در تمام جلسات کودکان حضور داشتند و چیزهایی که مناسب سن و روحیه آنها نبود می‌شنیدند.

در این فرآیند آسیب بیشتری به کودک می‌رسد و خود این مساله از اتفاق اولیه جرم سنگین‌تر است. عجیب این است که ۹ ماه از تصویب قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوان گذشته بود و در جلسه‌ای با ۱۷۰ قاضی حضور داشتم. در این جمع تنها چند نفر از قضات اسم این قانون را شنیده بودند و بقیه هیچ نمی‌دانستند.

او در ادامه یادآور شد: اولین ویژگی طرح این لایحه به اجماع رسیدن این است که کودک‌آزاری مساله ماست، اما آمار معتبری از آن نداریم. سیاسی شدن بحث کودک‌آزاری و اینکه ما جامعه مسلمان هستیم آبروی ما را در جامعه جهانی خدشه‌دار‌ می‌کند و اگر آن را به رسمیت بشناسیم با آرمان‌های جامعه اسلامی در تضاد قرار می‌گیرد.

این کارشناس با انتقاد از رفتارهای احساسی که بعد از کودک‌آزاری‌ها در جامعه پیش می‌آید تصریح کرد: زمانی که کودک‌آزاری رسانه‌ای می‌شود، راهکارهای پیشنهادی به هیچ وجه علمی نیست. بخش عمده‌ای از طرح‌ها در پاسخ به حوادث جنایی است که اتفاق افتاده و سپس مجازات‌های شدید برای فرد خطاکار در نظر گرفته می‌شود. این یعنی قانونگذاری بر اساس فضای رسانه که بسیار هم خطرناک است.

فرجی‌ها در پایان به این موضوع اشاره می‌کند از سال ۸۱ قانون حقوق کودک و نوجوان داریم و ۱۶ سال است از تصویب این قانون می‌گذرد اما یک پاراگراف نداریم که این قانون چه شده است. در این ۱۶ سال یک ارزیابی علمی نداریم. خوشبختانه در این لایحه نوآوری داریم و کیفرانگاری‌های بیشتری صورت گرفته است. کودکان در شرایط مخاطره‌آمیز شناسایی شده‌اند و تقسیم وظایف نهادها بسیار خوب است و امید می‌رود هرچه زودتر تکلیف لایحه در صحن مجلس مشخص شود.