نه به ازدواج کودکان، چه در این شهر می گذرد؟

آخر هفته با خبری با عنوان ممانعت معاون دادستان مشهد از عروسی مشکوک دختر ٩ ساله مشهدی با یک مرد بزرگسال گذشت. بر اساس این خبر باتوجه به وصول خبری از شهروندان مبنی بر برگزاری مجلس عروسی در یکی از تالارهای مشهد که عروس دختر ٩ ساله که فاقد ولی هم هست با یک فرد بزرگسال که اختلاف سنی زیادی دارند، بلافاصله با دستور قضایی معاون دادستان مشهد در ساعت ١١ شب به همراه تیم اورژانس اجتماعی و کلانتری به محل برگزاری مراسم اعزام شدند. بر این اساس بزرگان خانواده عروس و داماد ملزم به حفاظت از دختر تا بررسی دقیق موضوع قانونی ‌بودن و داشتن شرایط ازدواج دختر شدند.

به همین دلیل دستورات لازم برای اعزام دختر به مراکز نگهداری بهزیستی صادر شد تا اطمینان کامل از تامین مصلحت کودک شود.

این خبر با قدردانی معصومه ابتکار، معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده همراه بود. او در حساب توییتری‌اش در رشته توییتی، نوشت: «سرکار خانم نیره عابدین‌زاده، معاون محترم دادستان [مرکز] خراسان‌رضوی، از شما بابت این اقدام شجاعانه که امید به عدالت را زنده می‌کند تشکر می‌کنم و امیدوارم در موارد دیگری که سوءاستفاده از زنان و کودکان را دربر گرفته با همین قاطعیت اقدام کنید. همچنین از اورژانس اجتماعی ١٢٣ که سبب کشف این جنایت شد تشکر می‌کنم و امیدوارم با حمایت از اورژانس اجتماعی و معرفی گسترده‌تر این خدمات بتوانیم جلوی جرایم علیه کودکان و نوجوانان را بگیریم.»

مساله ازدواج کودکان سال‌هاست که در ایران و کشورهای دیگر دنیا مورد بحث است. فعالان حقوق کودک تلاش‌های زیادی برای افزایش سن ازدواج و ممنوعیت ازدواج کودکان انجام داده‌اند. در سال ١٣٨١ ماده ۱۰۴۱ قانون اصلاح موادی از قانون مدنی مصوب ۱۴/۸/۱۳۷۰ و تبصره آن به تصویب رسید. قانونی که براساس آن «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.»

البته این قانون مشکلی از ازدواج کودکان برطرف نکرد و به همین دلیل هنوز هم فعالان حقوق کودک، برخی مسوولان و نمایندگان مجلس به‌دنبال افزایش سن ازدواج کودکان هستند. اما این طرح مخالفان خودش را هم دارد. طیبه سیاوشی، نماینده مجلس درباره عدم همکاری مرکز پژوهش‌ها در تدوین طرح کودک همسری به خبرآنلاین گفت: «این مرکز در تمام همایش‌هایی که درباره ازدواج زیر ۱۸ سال انجام می‌شود حضور می‌یابد تا بتواند جلوی افزایش سن ازدواج را بگیرد.» به گفته سیاوشی این مرکز اعتقاد دارد که تعداد ازدواج‌هایی که در سن کودکی اتفاق می‌افتند کم است و همین مساله را پایه اصلی مخالفت خود با افزایش سن ازدواج می‌دانند.

او با تاکید بر اینکه در این طرح حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۶ سال و برای پسران ۱۸ سال پیش‌بینی شده است، ادامه داد: «در حالی که در حال حاضر حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال است و دختران زیر ۱۳ سال تنها با مجوز دادگاه امکان ازدواج دارند؛ اما در طرح جدید دختران بین ۱۳ تا ۱۶ سال برای ازدواج باید حکم قانونی از دادگاه دریافت کنند و ازدواج دختران زیر ۱۳ سال ممنوع خواهد شد. همچنین مونیکا نادی، یکی از فعالان حقوق کودک با اظهار خرسندی از طرح کودک همسری که حداقل سن ازدواج برای دختران به ۱۶ سال افزایش می‌یابد و ازدواج در سنین زیر ۱۳ سال مطلقا ممنوع خواهد شد، گفت: «متاسفانه بسیاری از مخالفین با این طرح معتقدند که این طرح تقلیدی از دیدگاه‌های غربی است و آن را یک ژست بین‌المللی تلقی می‌کنند اما موضوع اصلی در این باره، نقض حقوق اساسی کودکان در کودک همسری است. در قوانین داخلی، کودکی که زیر ۱۸ سال سن دارد برای امور مالی و شرکت در انتخابات و رانندگی فاقد اراده سالم تلقی می‌شود اما همان کودکان برای ورود به یک رابطه جدی مثل ازدواج، قانونا مجاز هستند.»

او ادامه داد: «همچنین برخی مخالفان معتقدند که کودکان با بلوغ جنسی باید نیازهای خود را از طریق ازدواج برطرف کنند این درحالی است که از لحاظ اقلیمی و زیست‌محیطی شرایط بلوغ جنسی نسبت به قبل کاملا متفاوت شده و نمی‌توان سن مشخص را ملاک کلی برای همه کودکان دانست. برخی از این مخالفان هم بر این باورند که این ازدواج‌ها با رضایت کودکان و برای رفع نیازهای جنسی است در حالی که با کمی واقع‌بینی متوجه خواهیم شد که کودکان از نظر علمی به بلوغ عقلی نرسیده و توانایی تحلیل و ارزیابی یک ازدواج را ندارند. بنابراین اراده و رضایت کودک در ازدواج معیوب بوده و نمی‌توان به انتخاب کودک ارزش حقوقی بخشید، مخصوصا اینکه آمارها نشان از آن دارد که بسیاری از این ازدواج‌ها به اجبار خانواده‌ها و شرایط است.»

پیش از این کارشناسان، روانشناسان و پزشکان زیادی درباره خطرات ازدواج در سنین پایین صحبت کرده‌اند. صحبت‌هایی که انگار به گوش مسوولان مربوطه نمی‌رسد.

جمیله رضازاده، پزشک مشاور ژنتیک با اشاره به اینکه مشاوره‌های ژنتیک سن زیر ۱۸ سال را برای ازدواج توصیه نمی‌کند، گفت: «بهترین سن ازدواج بین ۱۸ تا ۲۵ سال و حداکثر ۳۰ سال است. ازدواج زیر ۱۸ سال برای بارداری بسیار خطرناک است، تولد کودکان کم‌وزن که زمینه‌ای برای اختلالات ژنتیک است، ایجاد معلولیت‌ها و زایمان زودرس از عوارض بارداری مادر در سن کمتر از ۱۸ سال است.» همچنین محبوبه شیرازی، متخصص زنان درباره عوارض احتمالی بارداری در سنین زیر ۱۸ سال، تاکید کرد که ممکن است دختران در سنین کمتر از ۱۸ و ۲۰ سالگی و گاهی ۲۵ سالگی به بلوغ فیزیکی نرسند که این مساله عوارضی در این دوران خواهد داشت. همچنین ممکن است به‌دلیل رشد ناکافی لگن زنان، این موضوع مانع زایمان طبیعی شود یا به دلیل نامرتب بودن عادت ماهانه در سنین پایین، افراد کم‌خون باشند.

این متخصص زنان ادامه داد: «در سنین کمتر از ۱۸ سال استخوان‌ها نیاز به تکامل و ایجاد ذخیره استخوانی دارند تا بعد از ۵۰ سالگی که برداشت کلسیم از استخوان‌ها آغاز می‌شود به مشکل برنخورند. با توجه به این موضوع وقتی بارداری در سنین پایین اتفاق می‌افتد، ذخیره استخوانی مادر به سمت جنین می‌رود. همچنین احتمالا مادر از نظر روحی و روانی آمادگی بارداری ندارد و بالغ نیست. بارداری‌های پرخطر، وزن کم نوزاد، امکان کم‌خونی و مشکلات کروموزومی از دیگر مشکلات بارداری در اوایل سن عادت ماهانه است.»

مساله ازدواج کودکان چه برای دختران و چه پسران، آسیب‌های زیادی را به همراه دارد. آسیب‌هایی که می‌تواند آمار طلاق را بالا ببرد و آسیب‌های اجتماعی را افزایش دهد.

کودک همسری تبعات و آسیب‌هایی مانند جدایی ناگهانی کودکان از دنیای کودکانه‌شان، ناتوانی جسمی دختران برای مادر شدن و مشکلات زایمان‌های زودهنگام، ناتوانی در نگهداری از زندگی و فرزند را دارد. همچنین بیوه شدن زودهنگام، طلاق و حتی طلاق‌های عاطفی زوجین پس از افزایش سن از تبعات کودک همسری است و بسیاری از افراد با ازدواج در سنین کودکی و بعد از بلوغ فکری تناسبی بین ازدواج‌شان با معیارهای خود نمی‌بینند که به دلیل نداشتن شرایط جدایی این رابطه به یک طلاق عاطفی منتهی می‌شود.