کودک مبتلا به فلج مغزی، استخدام پرستار

در این مقاله ابتدا به تعریف فلج مغزی و علل آن و سپس به استخدام پرستار برای کودک مبتلا به فلج مغزی می پردازیم .

فلج مغزی در کودک چیست؟
فلج مغزی به معنای گروهی از ضایعات مزمنی است که کنترل حرکتی کودک را مختل می کنند. اختلال حرکتی ناشی از این ضایعه در سالهای اولیه زندگی ظاهر می شود و معمولاً با گذشت زمان بدتر نمی شود. این بیماری در شرایط نقصان تکامل یا آسیب به مناطق حرکتی مغز کودک بوجود می آید که در نتیجه آن این مناطق قادر به کنترل حرکتی و وضعیت بدنی (پوسچر) کودک نمی باشند. فلج مغزی شامل هر اختلالی با زمینه سیستم عصبی مرکزی در کنترل عضلات ٬ وضعیت قرار گرفتن و یا حرکت است . این اختلال ناشی از صدمه مغزی در بدو دوران رشد می باشد .
از علل مهم و مشخص برای بروز این عارضه در کودک می توان به کاهش اکسیژن بافتی و کاهش اکسیژن مغز نوزاد ٬ ضربه ها ٬ خونریزی و ناهنجاری های مادر زادی اشاره کرد . در نوزادانی که دوره جنینی طبیعی داشته و زودتر از موعد متولد نشده اند مهمترین عامل فلج مغزی نرسیدن اکسیژن به مغز و هر نوع عاملی که باعث خفگی خفیف شود می باشد .
علائم فلج مغزی در کودک :
۱- سفتی عضلات یا اسپاستی سیتی در کودک
۲- حرکات غیر طبیعی در کودک
۳- اشکال در مهارتهای حرکتی درشت کودک از قبیل راه رفتن یا دویدن
۴- اشکال در مهارتهای حرکتی طریف کودک از قبیل نوشتن یا باز و بسته کردن دکمه های لباس
۵- اشکال در مهارتهای ادراکی و حسی کودک

عوامل قبل از تولد کودک که موجب فلج مغزی میشوند شامل :
به طور کلی از زمان انعقاد نطفه تا شروع درد زایمان عوامل مختلفی می تواند سبب فلج مغزی کودک شوند .

عوامل هنگام تولد شامل :
جدا شدن زودرس جفت ٬ قطع اکسیژن رسانی به جنین ٬ تولد زودرس نوزاد ٬ درد طولانی و سخت ٬ خونریزی درون جمجمه ٬ عوارض بیهوشی ٬ توکسمی ٬ زایمان سریع و استفاده از لوازمی مانند فورسپس عمیق و همچنین کاهش شدید قند خون ٬زردی ٬ سندرم اختلال تنفس و گذشته از اینها عوامل خونریزی دهنده نیز عامل ایجاد فلج مغزی کودک هستند . این عوامل حدود ۵% از فلج مغزها در کودک رادر برمیگیرد .

عوامل بعد از تولد:
این عوامل حدود ۱۵% از علل را شامل می شوند .
عبارتند از : صدمه اتفاقی سر ٬ مسمومیت با سرب ٬ سوء رفتار با کودک ٬ هیدروسفالی و مننژیت
با اینکه معیار مهم تشخیص در فلج مغزی کودک اختلال حرکتی می باشد اما لزوما فلج مغزی منحصر به سیستم حرکتی نمیشود . گاهی اوقات ناتوانی های دیگری در کودک نیز علاوه بر اختلال حرکتی دیده میشود که بایستی سریعا شناسایی و به موقع درمان شود مهمترین این اختلالات عبارتند از :
اختلال تکامل ذهنی
اختلال شعور به درجات مختلف در ۵۰-۷۰ درصد مبتلایان به فلج مغزی دیده میشود کودکانی که با وجود فلج مغزی از هوش طبیعی برخوردارند معمولا دامنه توجه کوتاهی دارند باید دقت نمود که حمایت بیش از حد توسط والدین و جلوگیری از کسب تجربیات روزانه عاملی جهت اختلال توانایی عملی کودک نگردد .
تاخیر در رشد : برخی کودکان که دچار این بیماری هستند به نارسایی جدی در رشد از جمله قد کوتاه و وزن کم و مغز کوچک مبتلا می باشند.

صرع در کودک مبتلا به فلج مغزی :
حدود ۵۰% از کودکان دارای عارضه مغزی به نوعی به اختلالات صرعی نیز دچار هستند . شایع ترین نوع صرع در این افراد حملات تونیک - کلونیک است گرچه اشکال دیگر صرع نیز ممکن است دیده شود .
اختلال حسی در کودک مبتلا به فلج مغزی :
این اختلال معمولا در دست های کودک مشخص تر از پاها دیده میشود
اختلال بینایی در کودک مبتلا به فلج مغزی :
عیوب بینایی گوناگونی از قبیل لوچی٬ خطای انکساری٬ عیوب میدان دید (بینایی معیوب ویا نابینایی در نصف میدان دید ) امکان دارد دیده شود جهت بررسی وضعیت بینایی کودک لازم است حتما کودک مبتلا به فلج مغزی ٬ مرتبا مورد معاینه قرار گیرد.
اختلال شنوایی در کودک مبتلا به فلج مغزی :
ناشنوایی در ۱۰% کودکان مبتلا به فلج مغزی دیده میشود
اختلال گفتاری در کودک مبتلا به فلج مغزی :
درصد زیادی از کودکان دچار فلج مغزی اشکالات گفتاری دارند چنانچه صدمه وارده به سیستم عصبی مرکزی - شبکه عصبی - پس از ۵ سالگی رخ دهد ممکن است به تلفظ نامناسب یا لکنت منجر خواهد شد
اختلال در راه رفتن و قدم زدن در کودک مبتلا به فلج مغزی :
سرعت و فاصله قدم ها و حرکات دورانی بستگی به شدت اختلال حرکتی دارد هر چه فلج مغزی خفیف تر باشد اشکالی که در این مورد بوجود می اید کمتر خواهد بود.
روشهای پیشگیری از بروز فلج مغزی در کودک:
۱- تست مادران باردار از نظر عامل Rh در صورتی که این عامل منفی باشد ۷۲ ساعت قبل از زایمان مادر واکسینه می شود. (در صورتی که Rh عامل فلج مغزی باشد)
۲- درمان سریع کودک مبتلا به زردی به کمک روش فتوتراپی
۳- انجام برنامه های کاهش استرس و فشار روانی مادرباردار
۴- حفاظت کودکان در مقابل ضربه ها و آسیب های فیزیکی به مغز خصوصاً هنگام تولد

مراقبت های خاص در کودکان مبتلا به فلج مغزی :
در این بیماری نه تنها کودک بلکه کل خانواده بایستی توسط گروه بهداشتی تحت نظر و درمان قرار گیرند ممکن است والدین به علت احساس عدم کفایت از پرستاری کودک معلول صرفه نظر کنند . مشارکت کاملا نزدیک والدین ٬ کودک و اعضای گروه بهداشت امری اساسی محسوب میشود . خصوصا هنگامی که والدین موقع بروز بحران هایی که در اثر معلولیت کودک بوجود امده است دچار اشفتگی میشوند ٬ درک و تفاهم نقش اساسی در کمک به آنها دارد لازم است که کودک مبتلا به CP یا فلج مغزی حتما به حفظ سلامتی تشویق شود ضروری است که کودک از نظر جسمی و همچنین تزریق واکسن ها تحت نظر باشد . به بهداشت دهان و دندان بایستی توجه لازم مبذول شود.
کنترل نیازهای تغذیه ای کودک امری بسیار مهم است اهمیت داشتن غذایی متعادل مطابق سن کودک و میزان فعالیت او نیاز کودک را از نظر مصرف کالری تغییر داده و لازم است که وزن او مرتبا کنترل شود.
والدین یا پرستار کودک مبتلا به فلج مغزی برنامه منظمی برای خواب کودک در نظر گرفته شود زیرا خستگی موجب افزایش شدت علایم فلج مغزی در کودک می شود اگر کودک در راه رفتن مشکل دارد لازم است وسایل محافظتی نظیر روکش برای مبلمان ٬ نرده کنار تخت و محافظ صندلی کودک استفاده شود علاوه بر ان ترجیحا از کف پوش هایی که امکان لغزیدن دارند کمتر استفاده شود .

درمان:
دو طیف درمان برای کودکان مبتلا به CP وجود دارد.
۱- درمان بخش صدمه دیده مغز کودک که هماهنگی و حرکات عضلات را بدرستی هدایت کند.
در این روش درمان تاکنون مداخله پزشکی قابل قبولی که ترمیم ضایعه مغزی را انجام دهد وجود نداشته است اما با پیگیری توانبخشی مناسب به کمک والدین و پرستار کودک می توان به اینگونه کودکان کمک کرد تا زندگی مستقلی داشته باشند و به عبارت دیگر وجود ضایعه بدان معنی نیست که اینگونه کودکان از یک زندگی متکی بخود محروم شوند.

پرستاری از کودک مبتلا به فلج مغزی در منزل توسط خانواده ها
- پی آمد ضایعه فلج مغزی برای کودکان با انواع ضایعه متفاوت می باشد و انتظار این است کودک را همانطوریکه هست بپذیریم.
- ضایعه فلج مغزی یک بیماری پیشرونده نمی باشد ، مداخلات و حمایت های بموقع خانواده و پرستار کودک می تواند کمک مؤثری برای استقلال کودک CP باشد.
- بهتر است والدین و پرستار کودک هر چه بیشتر درباره کودک و معلولیتش اطلاعات مناسب کسب نمایند تا در آموزش و حمایت از او کارآمد تر باشند. به یاد داشته باشید که نقش والدین و پرستار کودک در روند توانبخشی کودک CP کاملاً‌ تخصصی و قابل توجه است.
- بهتر است وعده های درمانی را با وضع کودک و واقعیات موجود منطبق کرد تا بتوانید وعده های آرمانی را از درمانهای واقعی تفکیک کنید.

۲-۱ روشهای مختلف درمانی
الف - توانبخشی (Rehabilitation)
- فیزیوتراپی : هدف از فیزیوتراپی کودک مبتلا به فلج مغزی کمک به منظور دستیابی توانمندیهای جسمی و حرکتی می باشد.
- کاردرمانی : کاردرمانی کودک فعالیتهای هدف مند را به منظور افزایش استقلال مهارتهای حرکتی درشت و ریز طراحی می کند. کاردرمانگر کودک مبتلا به فلج مغزی را در استفاده از وسایل مورد نیاز جهت نشستن، حمام کردن، ایستادن و غذا خوردن و … آموزش می دهد. پرستار کودک مبتلا به فلج مغزی می تواند در تسریع این روند تأثیر مثبتی داشته باشد .
- گفتاردرمانی : در این روش هدف تسهیل و بهبود مهارتهای ارتباطی کودک مبتلا به فلج مغزی می باشد. کودک ممکن است نتواند از طریق گفتاری و کلامی با دیگران ارتباط برقرار کند و نیازمند یک روش غیر کلامی جهت برقراری ارتباط باشد. از جمله این روش ها می توان به روش ارتباط از طریق چشم، زبان اشاره، عکس خوانی و ارتباط از طریق دستگاههای الکترونیکی اشاره کرد.
ب - ارتوزها، قالب های گچی و اسپلینت های مراقبت از کودک مبتلا به فلج مغزی
برای کودک مبتلا به فلج مغزی به منظور تقویت روشهای توانبخشی اغلب آرتوز، اسپلینت و قالب های گچی تجویز می شود. این وسایل به حفظ و ایجاد ثبات در مفصل و قرار دادن مفصل در وضعیت صحیح و همچنین ممانعت از کشش بیش از حد عضلات کمک می کنند.
ج - روشهای درمان دارویی
ممکن است برای کودک مبتلا به فلج مغزی بدلیل شرایط خاصی نظیر ابتلا به تشنج یا سفتی های دردناک در نتیجه اسپاسمهای شدید از داروهای خاصی استفاده شود. سفتی عضلانی را می توان از طریق تزریق داروهایی ویژه ای از قبیل بوتوکس (Botox) برای مدت چند ماه مهار کرد.
د- جراحی
ممکن است بمنظور کاهش اثر سفتی عضلانی برای ستون فقرات، لگن و پاهای کودک مبتلا به فلج مغزی یکسری جراحیهای ارتوپدی و بافت نرم برای او انجام شود. در این روشهای جراحی با بلند کردن طول عضلات حرکت کودک را تسهیل نمود.هر زمان که رشد کودک متوقف شود از روش درمانی جراحی استخوانی برای وضعیت دهی صحیح به استخوانهای کودک مبتلا به فلج مغزی نیز می توان استفاده کرد.
گاهی اوقات متخصصین مغز و اعصاب ممکن است ریشه های عصبی که کنترل توان عضلانی را بعهده دارند را نیز جراحی کنند. در این روش که ریزوتومی انتخاب پشتی نامیده می شود هدف کاهش سفتی عضلانی در کودک می باشد.