درمان ناباروری در زنان و مردان، علل موثر بر آن

در سومین برنامه پایان ناباروری برخی علل و روش‌های درمان ناباروری با حضور کارشناسان مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

ناباروری و نازایی از جمله مشکلاتی است که این روزها گریبان بسیاری از زوج‌های جوان را در سراسر جهان گرفته است. دلایل مختلفی احتمال ناباروری را در مردان و زنان به وجود می آورد. بروز هر یک از این احتمالها میتواند بارداری را در زوج دچار اختلال کند.

شناخت علل ناباروری در زنان و مردان به منظور تشخیص درست و انتخاب روش‌های صحیح درمانی از مهم ترین موضوعاتی است که در درمان ناباروری از سوی پزشک باید مورد توجه قرار گیرد. در سومین برنامه پایان ناباروری برخی علل و روش‌های درمان ناباروری با حضور کارشناسان مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

دکتر سهیلا عارفی، متخصص زنان و زایمان، فلوشیپ نازائی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم زیستی جهاددانشگاهی- ابن سینا با اشاره به نگرانی برخی از زنان در خصوص نازائی با انجام آزمایش ذخیره تخمدانی گفت: اینکه یک آزمایش بخواهد وضعیت باروری و یا حتی زمان یائسگی فردی را پیش‌بینی کند، موضوع بسیار پیچیده‌ای است و به نظر نمی‌رسد که بتوان تنها با یک آزمایش موارد ذکر شده را در خصوص فرد پیش بینی کرد. در واقع مجموعه‌ای از آزمایش‌ها به اضافه سونوگرافی، حجم تخمدان، ذخیره تخمدان و فولیکول‌هایی که بخواهند ایجاد تخمک کنند، برای ما نسبت به یک آزمایش صرف ارزش بیشتری دارد.

دکتر عارفی افزود: ذخیره تخمدان زمانی اهمیت بیشتری دارد که فرد نخواهد IVF انجام دهد و قصد داشته باشد خودش بارور شود، ذخیره تخمدانی به ویژه در سنین پایین جهت داشتن بارداری طبیعی مشکلی را برای فرد ایجاد نمی‌کند و توصیه ما به این افراد به طور معمول این است که نگران نباشید و جهت بارداری سریعتر اقدام کنید. اما در مورد بیماری که سن بالایی دارد، موضوع متفاوت است؛ یعنی باید زودتر جهت بارداری اقدام کند و مواردی که می‌تواند باروری‌اش را تحت تاثیر قرار دهد، حتما بررسی شود و ذخیره تخمدانی به ویژه در کسانی که می‌خواهند IVF انجام دهند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، زیرا ما از طریق ذخیره تخمدانی تعداد فولیکول، تخمک و جنینی را که برای IVF نیاز داریم به دست می‌آوریم و حتی در سنین بالاتر می‌تواند بر کیفیت جنین اثر بگذارد؛ بنابراین رزرو تخمدانی در سنین بالاتر و به هنگام عمل IVF از اهمیت بیشتری برخوردار است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن‌سینا با اشاره به ترس زنان از گرفتن عکس رنگی رحم گفت: خوشبختانه در مرکز درمان ابن‌سینا شرایطی فراهم شده تا گرفتن عکس رنگی از رحم به صورت بی‌حسی و بدون درد انجام شود که یک روش استاندارد و کم تهاجمی‌تر جهت بررسی لوله های رحمی است که می تواند به ما نشان دهد آیا در لوله های رحمی مشکلی وجود دارد یا خیر، هرچند نمی تواند تمام اطلاعات را در این خصوص بدهد، اما دانستن این نکته مهم است که یکی از لوله‌های رحمی بیمار مسدود شده است یا هر دو، چرا که اگر تنها یکی از لوله‌های رحمی بسته شده باشد امکان بارداری طبیعی با لوله دیگر همچنان برای بیمار وجود دارد و با بررسی‌ها و درمان های دارویی از سوی متخصص زنان، بیمار می‌تواند شانس بیشتری جهت تخمک گذاری به ویژه در لوله باز و افزایش باروری داشته باشد.

وی در ادامه تصریح کرد: هنگامی که عکس رنگی رحم به ما نشان می‌دهد که هر دو لوله رحمی بسته هستند، اول از همه، بیمار باید تفسیر عکس رنگی را به پزشک واگذار کند و پزشک است که باید تصمیم بگیرد با توجه به سوابق بیمار برای او چه کاری انجام دهد؛ بنابراین در مواردی که انسداد لوله‌ها آشکار هست عملا دو راه پیش رو وجود دارد یا انجام لاپاروسکوپی و از بین بردن چسبندگی ها و انسداد تا لوله ها به صورت طبیعی بتوانند کار خود را انجام دهند و یا در غیر اینصورت باید عمل میکرواینجکشن و IVF صورت پذیرد.

دکتر عارفی در پاسخ به اینکه آیا اندومتریوز سبب نازایی می‌شود یا خیر تصریح کرد: بر خلاف گذشته تشخیص آندومتریوز امروزه بسیار سریعتر و ساده تر انجام می‌شود. هرچند گاهی به صورت تصادفی در حین سزارین و انجام اعمالی از این قبیل مشاهده می‌کنیم که بیمار دچار آندومتریوز حاد است و صاحب فرزند هم شده است بنابراین این تصور که داشتن آندومتریوز برابر با نازائی است بسیار اشتباه است. آندومتریوزمی تواند سبب کاهش ناباروری در فرد شود اما مرحله پیشرفت بیماری و اینکه ضایعه آندومتریوز کدام قسمت را درگیر کرده است، در خصوص باروری یا ناباروری افراد اهمیت بسیاری دارد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا با اشاره به اینکه مداخله مورد نیاز برای افراد مبتلا به اندومتریوز از فردی به فرد دیگر متفاوت است، گفت: هنوز در مورد اینکه چه مداخله ای برای چه بیماری در خصوص ابتلا به آندومتریوز صورت بگیرد وجود ندارد. با فرض سالم بودن لوله های رحمی در فرد مبتلا به آندومتریوز می توان از داروهای سبک تر و داروهای تحریک تخمک گذاری جهت درمان استفاده کرد و یا از لاپاروسکوپی و IVF بهره گرفت. مرحله بیماری، سن و شرایط هر فرد از جمله عواملی است که نوع مداخله و درمان را در مبتلایان به آندومتریوز مشخص می کندو استفاده از یک الگوی واحد برای تمام بیماران مبتلا به آندومتریوز امکان پذیر نیست.

دکتر عارفی در پاسخ به این سوال که آیا درمانی برای بیماران نابارور با علل ناشناخته وجود دارد یا خیر تشریح کرد: در ساده ترین توضیح ممکن باید گفت در این بیماران یا اسپرم و تخمک با یکدیگر ملاقات ندارند و یا اینکه ملاقات دارند و لقاح صورت نمی گیرد. بنابراین در خصوص این زنان، استفاده از داروهای تخمک گذاری و یا در مراحل جدی تر انجام IVF پیشنهاد می شود.

دکتر سعید آراسته، اورولوژیست، متخصص ناباروری مردان و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ابن سینا در خصوص درمان ناباروری مردان گفت: به طور عام ارزیابی ناباروری با گرفتن شرح حال و معاینه بالینی آغاز می شود اما در واقع شروع بررسی ناباروری مردان انجام آنالیز اسپرم است به این معنی که نمونه اسپرم پس از ارائه به آزمایشگاه از نظر شرایط کمی و کیفی مورد ارزیابی قرار می گیرد.

وی با بیان اینکه انجام آزمایش اسپرم سخت بوده و شرایط ویژه ای نیاز دارد، تصریح کرد: فردی که این آزمایش را انجام می دهد باید از دستورالعمل های تدوین شده برای آن آگاهی داشته باشد و با روش خاص و دقیق خودش انجام شود. مثلا این آزمایش در مرکز درمان ناباروری ابن سینا با روشی دقیق تر و تحت نظارت مستقیم جنین شناس انجام می شود و از نظر کیفی هم حرکت اسپرم و شکل طبیعی اسپرم مورد بررسی قرار می گیرد و اگر هر کدام از این ویژگی ها مشکلی داشته باشد نشان دهنده یک ایراد در ساخته شدن یک اسپرم مناسب است که در نتیجه می تواند روند باروری را دچار اختلال کند.

دکتر آراسته افزود: هیچ آزمایش اسپرمی به صورت قطعی ناباروری را رد یا تایید نمی کند یعنی فردی که اسپرموگرام وی در شرایط نرمال است احتمال باروری وی به صورت طبیعی بیشتر است و اگر از حد نرمال کمتر باشد احتمال باروری به صورت طبیعی کم می شود اما ارزش قطعی ندارد و در واقع این امر نیازمند بررسی در کنار مسائل دیگر و نیز شرایط زنان است.

متخصص ناباروری مردان تاکید کرد: آزمایش اسپرموگرام حتما نیازمند تکرار هست و تنها با یک بار آزمایش نمی توان نتیجه ای را به صورت قطعی اعلام کرد و توصیه ما انجام حداقل دو یا سه مرتبه آزمایش اسپرم است.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در پاسخ به این سوال که مصرف داروهای هورمونی یا مکمل‌های غذایی در باروری یا عدم باروری مردان به چه میزان تاثیرگذار است، گفت: متاسفانه مصرف برخی داروهای هورمونی همچون داروهایی که برای درمان ریزش مو هستند می تواند بر روی تعداد و کیفیت اسپرم اثر منفی بگذارد و در صورتی که بارداری اتفاق بیفتد می تواند بر روی جنین پسر اثرات منفی داشته باشد بنابراین توصیه می شود اگر کسی از این داروها مصرف می کند حتما در خصوص تاثیراتی که در روند بارداری دارد تحقیق کند. در بسیاری مواقع نیاز است که مصرف این داروها ۳ تا ۶ ماه قبل از بارداری قطع شود. داروهای مورد استفاده برای بدنسازی نیز به دلیل داشتن تاثیری مشابه هورمون جنسی مردانه، می توانند باعث اشکال در تولید هورمون جنسی مردانه و تحریک سلول های اسپرم سازدر بیضه ها شده، روند تولید اسپرم را دچارآسیب کنند و حتی گاها اسپرم سازی به صفر می رسد. بنابراین استفاده از این ها حتما در روند باروری تاثیر منفی خواهد داشت. خوشبختانه در بسیاری از این موارد با قطع دارو و گذشتن زمان مناسب از قطع آن، مشکل تولید اسپرم برطرف شده و به شرایط قبلی بر می گردند البته نه به سطح قبلی.

دکتر آراسته با اشاره به پیشرفت‌های علمی که صورت می گیرد و تشخیص علت های بیشتری برای ناباروری مردان گفت: اگر در ناباروری مردان هنوزعلتی ناشناخته است لزوما به معنای این نیست که مشکلی وجود ندارد. در حال حاضر با توجه به امکانات موجود استفاده از یک سری داروها به صورت تجربی از جمله آنتی‌اکسیدان‌ها می تواند یکی از راه‌حل‌های موجود باشد و برخی از این افراد مجبور می‌شوند از راه‌های کمکی جهت درمان ناباروری استفاده کنند که به صورت خاص عمل میکرواینجکشن است؛ بنابراین هنوز ابهاماتی در ناباروری با علل ناشناخته وجود دارد و ۲۰ تا ۳۰ درصد علل ناباروری در این گروه قرار می گیرند که مجبور می شوند از راه های کمکی استفاده کنند.این متخصص اورولوژی با بیان اینکه سلامت باروری در مردان به یک یا دو ماه قبل از تصمیم به بارداری مربوط نمی شود، افزود: بلکه در خصوص نوزاد پسر از لحظه تولد، به هنگام رشد و در طی دوره بزرگسالی باید سلامت باروری وی حفظ شود و در صورت وجود مشکل در بدو تولد باید هر چند وقت یکبار معایناتی همچون بررسی بیضه نزول نیافته انجام شود، اجتناب از عوامل آسیب رسان محیطی و به خصوص عدم مصرف سیگار، نوشیدنی های الکلی و... نیز به شدت توصیه می شود.

گفتنی است، برنامه پایان ناباروری هر هفته، روزهای شنبه ساعت ۱۹ با حضور متخصصان مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا از شبکه چهار سیما با هدف پرداختن به مباحث حفظ باروری، درمان ناباروری و موضوعات مرتبط به آن پخش می‌شود.