تغییرات بدن در دوران حاملگی، آیا می‌دانید؟

در دوران بارداری در بدنتان، تغییراتی روی می دهد که به منظور سازگاری با وضعیت جدید است. این تغییرات پس از جایگزینی تخم در رحم شروع شده و در طول دوران بارداری ادامه می یابد و علت آن ترشح هورمون ها و فشار رحم بر روی سایر اعضای بدن است که گاهی موجب ناراحتی شما می گردد. این تغییرات طبیعی است و بسیاری از آنها، پس از زایمان و شیردهی به حالت اولیه بر می گردد. در ادامه با این تغییرات آشنا شوید.
تغییرات رحم: در طی بارداری اندازه رحم افزایش می یابد. وزن رحم در حالت غیر بارداری تقریباً 75 گرم و ظرفیت آن حدود 10 میلی لیتر یا کمتر است (کمی کوچکتر از یک مشت بسته). در اواخر بارداری وزن آن به حدود 1100 گرم (بدون در نظر گرفتن وزن جنین) افزایش پیدا می کند.
در طی ماه های اول بارداری، دیواره رحم به طور قابل ملاحظه ای ضخیم تر از وضعیت غیر بارداری شده ولی با پیشرفت حاملگی دیواره به تدریج نازک می شود. در اوایل حاملگی رحم سفتی و مقاومت خود را که مشخصه رحم یک غیر باردار است، از دست می دهد و در ماه های بعد به یک کیسه عضلانی با دیواره ی نرم و نازک تبدیل می شود که به راحتی می توان جنین را از سطح شکم لمس نمود. نرمی دیواره به صورتی است که امکان حرکات اندام های جنین را فراهم می کند و پس از زایمان در مدت چند هفته به اندازه عادی خود برمی گردد.
در طی بارداری، رحم دارای ظرفیت کافی جهت پذیرش جنین، جفت و مایع آمنیونی است. حجم کلی محتویات رحم در پایان حاملگی به طور متوسط حدود 5 لیتر است. رحم در هفته های اول بارداری در داخل لگن قرار دارد و از هفته 12 به بعد از لگن خارج شده و در هفته 32 بارداری تا حد جناغ می رسد. پس از آن به علت نزول سر جنین به داخل لگن، قله رحم به طرف پایین می آید.
تغییرات پستان: در بارداری، تغییرات عمده ای در پستان ها اتفاق می افتد. در هفته های اول حاملگی احساس حساسیت در پستان ها دارید. پس از ۸ هفته پستان ها بزرگ شده و با افزایش اندازه آنها، رگ های ظریف از زیر پوستتان قابل رویت می شوند و نوک پستان ها به طور قابل ملاحظه ای بزرگ تر و رنگشان تیره شده و در اواخر بارداری با فشار ملایم انگشتان روی پستان ها مایعی زرد رنگ و غلیظ به نام آغوز (ماک) از نوک آن ها خارج می شود.
تغییرات پوست: تغییرات پوست به دو شکل ماسک حاملگی و ترک های پوستی در این دوران ایجاد می شود.
ماسک حاملگی: ممکن است در بارداری نواحی قهوه ای رنگ نامنظم با اندازه های متفاوت در روی پوست صورت و گردنتان ظاهر شود که به آن ماسک حاملگی می گویند. خوشبختانه معمولاً پس از زایمان این لکه ها ناپدید و یا از شدت آن به طور قابل ملاحظه ای کم می شود.
ترک های حاملگی: در ماه های آخر بارداری، خطوط نواری شکل قرمز رنگ که کمی فرو رفته است به طور شایع در پوست شکم و گاهی در پوست پستان ها و ران ظاهر می شود. این خطوط یا ترک های حاملگی در نیمی از خانم های حامله دیده می شود. در خانم های چند زا، علاوه بر خطوط قرمز رنگ بارداری فعلی، خطوط سفید نقره ای که اثر خطوط بارداری های قبلی است، نیز به چشم می خورد.
تغییر در وضعیت موها: معمولاً ریزش مو در دوران بارداری کاهش می یابد و به همین دلیل ممکن است در این دوران احساس کنید موهایتان پر پشت تر شده است. ولی در واقع تعداد موهایتان اضافه نشده است، بلکه کمتر از قبل می ریزد. بهتر است در سه ماه اول بارداری از رنگ و داروهای شیمیایی برای موهایتان استفاده نکنید. احتمال ریزش مو پس از زایمان طبیعی است و ناشی از تغییرات هورمونی می باشد و با گذشت زمان به حالت قبل بر می گردد.
تغییرات دستگاه گردش خون: حجم خون به میزان زیادی در طی بارداری افزایش می یابد. میزان افزایش خون در افراد مختلف، متفاوت است. افزایش حجم خون باعث تامین نیازهای سوخت و ساز بدن مادر و جنین شده و همچنین از اثرات مضر خونریزی های حین و پس از زایمان می کاهد. ضربان نبض در حالت استراحت به میزان 10 تا 15 ضربه در دقیقه در طی بارداری طبیعی، افزایش می یابد. جریان خون در پاها در حین بارداری کند می شود که با خوابیدن به پهلو و پس از خروج نوزاد به تدریج به حالت طبیعی بر می گردد. رکود خون و افزایش فشار وریدی در اندام های تحتانی از اهمیت زیادی برخوردار است. این تغییرات موجب بروز ورم در پاها به خصوص در اواخر بارداری، بواسیر (هموروئید) و ایجاد واریس در وریدهای پا می شود.
واریس: واریس معمولا ارثی است و ممکن است در اواخر بارداری به علت بزرگی رحم، افزایش وزن بدن و فشار بر روی رگ ها، در پشت ساق و ران و ناحیه تناسلی ظاهر شود. در این حالت رگ ها متورم و دردناک می شود. درد و ناراحتی ناشی از آن را می شود با اجتناب از ایستادن طولانی مدت، پوشیدن جوراب های مخصوص و نگه داشتن پاها کمی بالاتر از سطح بدن در هنگام استراحت کاهش دهید.
ورم: به طور معمول قوزک پای زن باردار ورم می کند. این حالت با استراحت و نگه داشتن پاها کمی بالاتر از سطح بدن برطرف می شود. اگر ورم در صورت و دست ها یا تمام بدنتان ظاهر شد، حتماً با پزشکتان مشورت کنید.
گرفتگی پاها: فشار رحم بر روی اندام های تحتانی و کاهش میزان کلسیم یا افزایش فسفر خون باعث گرفتگی پاها می شود. ماساژ دادن و گرم کردن عضله گرفته و مصرف شیر و لبنیات می تواند به بهبود این وضعیت به شما کمک کند.
تغییرات دستگاه تنفس: در حاملگی کار دستگاه تنفس بیشتر می شود، چون بدن نیاز بیشتری به اکسیژن دارد. در این دوران دیافراگم حدوداً 4 سانتی متر بالاتر از محل اولیه خود قرار می گیرد و تعداد تنفس مختصری افزایش می یابد. در صورت تنفس دردناک، خس خس سینه، سرفه های خلط دار به پزشک مراجعه کنید.
تغییرات دستگاه ادراری: در جریان بارداری طبیعی تغییرات قابل ملاحظه ای در ساختمان و عملکرد دستگاه ادراری ایجاد می شود. در اثر حاملگی مقادیر قابل توجهی از مواد غذایی مختلف و ویتامین های محلول در آب از طریق ادرار دفع می شود. در اثر فشار رحم بر روی مثانه تکرر ادرار بوجود می آید.
دفع پروتئین و آلبومین در دوران بارداری غیر طبیعی است و نیاز به بررسی و مراقبت های بیشتر دارد. همچنین در صورتی که تکرر ادرار همراه با سوزش ادرار باشد باید به پزشک مراجعه کنید.
دستگاه گوارش: به علت تغییرات هورمونی و بزرگ شدن تدریجی رحم و فشار آن بر روی معده، در دستگاه گوارش شما تغییراتی به وجود می آید که علائم شایع آن به صورت سوزش سردل، نفخ شکم، کند شدن حرکات روده (یبوست) است.
برای کاهش سوزش سر دل، غذا را در وعده های بیشتر و با حجم کمتر مصرف کنید و از خالی یا خیلی پر نگهداشتن معده اجتناب نمایید، از خوردن غذاهای نفاخ، سرخ کرده، چرب، پرادویه و بودار اجتناب کرده و از خم شدن و خوابیدن به پشت خودداری نمایید.
اگر دچار نفخ شکم هستید، از مصرف زیاد مواد غذایی نفاخ و سرخ کردنی پرهیز کنید و برای رفع یبوست نان سبوس دار(سنگک)، مایعات فراوان، سبزی و میوه، روغن زیتون و آب آلو مصرف کنید. یبوست زمینه ساز بواسیر است. با استفاده از پمادهای موضعی، کمپرس گرم، مصرف سبزی و میوه برای رفع یبوست خود اقدام کنید و درد و التهاب ناشی از آن را تسکین دهید.
لثه ها در طی حاملگی، پر خون و نرم می شود، بنابراین در اثر تحریکات جزیی مثل مسواک زدن خونریزی می کند. تورم و پر خونی لثه ها پس از زایمان به صورت خود به خودی کم می شود.
تهوع و استفراغ صبحگاهی: تقریبا در اکثر زنان در هفته ۴ تا ۶ بارداری حالت تهوع با یا بدون استفراغ ایجاد می شود که ممکن است چند بار در طول روز اتفاق بیفتد. این حالت معمولا تا هفته ۱۲ بارداری ادامه دارد و شما ممکن است هم اکنون با آن درگیر بوده و یا نباشید. در هر صورت خوردن یک تکه نان برشته و بیسکویت قبل از برخاستن از رختخواب، مصرف غذا در وعده های بیشتر اما با حجم کمتر در هر وعده، پرهیز از خوردن غذاهای چرب و سرخ کرده، مصرف زنجبیل ( به اشکال مختلف بجز قرص) و انجام تمرین های مناسب می تواند در رفع این حالات موثر واقع شود.
خستگی: اکثر زنان از خستگی و تمایل به خواب زیاد شکایت می کنند که این حالت معمولا در اوایل بارداری رخ داده و تا چهار ماهگی خود به خود برطرف شود، بنابراین مسئله چندان نگران کننده ای نیست.
افزایش ترشحات مهبل (واژن): در زنان باردار معمولا میزان ترشحات واژن افزایش می یابد. ترشحات بی رنگ و بی بو، طبیعی است. تغییر رنگ و بوی ترشحات و بروز علائمی مانند خارش، سوزش و درد هنگام ادرار کردن، مهم است و نیاز به درمان دارد. برای رفع این مشکل، روزانه لباس زیرتان را تعویض کنید و مرتب ناحیه تناسلی را با آب بشویید و خشک کنید.
ویار: در این حالت ممکن است در دوران بارداری به خوردن خوراکی های غیر عادی ( برفک یخچال، نشاسته و ...) و مواد غذایی (گچ، خاک، مهر و ...) تمایل پیدا کنید و از بعضی بوها مانند بوی صابون، گل و یا بوی افراد ناراحت شوید. این وضعیت با پیشرفت حاملگی به تدریج کاهش می یابد. فقط حواستان باشد که تمایل به خوردن گچ، خاک و .. می تواند نشانه کمبود آهن بدنتان باشد. پس بهتر است در این صورت با پزشک یا ماما مشورت کنید.
تغییرات وزن بدن: یکی از تغییرات مهم در زن باردار افزایش وزن است که به علت رشد سریع جنین و جفت و احتیاجات آنها بوجود می آید. قسمت عمده اضافه وزن در زمان بارداری مربوط به رحم و محتویات آن، پستان ها و افزایش حجم خون و مایع بین سلولی است. افزایش وزن در سه ماهه اول بارداری در حدود ۰/۵ تا ۲ کیلوگرم است و اگر وزن شما طبیعی است و اضافه وزن ندارید (شاخص توده بدنی کمتر از ۲۵ دارید)، اضافه وزن ۱۱/۵ تا ۱۶ کیلوگرم در دوران بارداری طبیعی است.
تغییرات روحی: بارداری فقط با تغییرات جسمی در شما همراه نیست بلکه از نظر روحی نیز ممکن است منجر به دگرگونی هایی در شما شود. این تغییرات روحی در ارتباط با احساسات شما نسبت به خود، همسر، نوزاد و اطرافیانتان می باشد. وضع مالی خانواده و اختلافات زناشوئی و ترس از زایمان نیز ممکن است موجب تغییرات شدید روحی بشود. همانطور که بهداشت جسمانی در دوران بارداری ضروری و مهم است، بهداشت روانی نیز اهمیت خاصی دارد که باید به آن توجه نمایید.