عوامل ایجاد استرس در کودکان، علل آن

استرس در کودکان از جمله هیجانات غیر قابل اجتناب است که هر کودکی از زمان تولد با آن مواجه می شود. کودکان متناسب با شرایط سنی خود، در موقعیت های مختلف استرس هایی را تجربه می کنند. آن چه اهمیت دارد میزان تاثیر استرس ها بر سلامت روان و روند رشدی کودک است. استرس در کودکان در بسیاری از موارد موجب حفظ سلامت و پیشرفت او می شود. اما استرس مازاد می تواند اثری منفی در عملکرد اجتماعی، تحصیلی و ارتباطی کودک داشته باشد. استرس شدید می تواند کل حوزه های فکر، احساس و فعالیت های کودک را مختل کند و عامل بروز ناهنجاری ها و ناسازگاری در آینده باشد. در این مقاله علائم و دلایل بروز استرس در کودکان بررسی می شود.

استرس در کودکان

استرس، واکنش بدن در مقابل هر تهدید، تغییر یا فشار بیرونی یا درونی است. کودکان نیز ممکن است در مواجهه با شرایط محیطی یا تعامل با اشخاص دچار استرس و فشار روانی شوند. در سنین پایین تر جدایی از والدین و در سنین مدرسه فشارهای تحصیلی، اجتماعی و عدم آمادگی لازم برای تطبیق یافتن با شرایط محیطی جدید می تواند در بروز علائم استرس در کودکان نقش موثری ایفا کند. تجربه استرس مزمن در کودکان باعث ایجاد مشکلات جسمانی، روانی و اجتماعی در آینده می شود. آگاهی والدین به منظور تشخیص علائم استرس در کودکان می تواند عامل کلیدی در ایجاد توانایی های لازم در کودک برای مدیریت استرس و استفاده از راهکارهای مناسب در حل مشکل ایفا کند.

علائم استرس در کودکان

از علائم استرس در کودکان می توان به موارد زیر اشاره نمود:

- شب ادراری

- افت تحصیلی

- منزوی شدن

- تغییر یا کاهش در اشتها

- اختلال در خواب

- کابوس های شبانه کودک

- ناتوانی در کنترل احساسات

- لجبازی و پرخاشگری کودک

- عدم علاقه به انجام فعالیت های روزانه

وابستگی شدید به والدین

علل ایجاد استرس در کودکان

مرگ یا بیماری در خانواده

عوامل مشکل سازی مانند بیماری و مرگ عزیزان باعث استرس شدید در کودکان می شود. مرگ والدین، کودک را در مستعد بروز مشکلات رفتاری، افسردگی در کودک، کاهش تمرکز، بی اشتهایی، بی قراری، افزایش پرخاشگری قرار می کند.

سو استفاده فیزیکی،هیجانی و جنسی

سو استفاده فیزیکی، به وارد کردن هر گونه صدمه بدنی به کودک مانند کتک زدن گفته می شود. از موارد سو استفاده هیجانی می توان به داد زدن، ناسزا گویی، تهدید کردن مداوم کودک، مسخره کردن و ایراد گرفت دائمی از او اشاره کرد. سو استفاده جنسی، هر نوع فعالیت جنسی با کودکان را شامل می شود. این اعمال باعث ایجاد آسیب های جسمی و روحی عمیق در کودک می شود. همچنین باعث ایجاد اختلالات روانی و رفتاری در کودک مانند اضطراب، افسردگی، احساس گناه، گوشه گیری، مشکلات تحصیلی و عدم مشارکت در فعالیت ها می شود. اعتماد در این کودکان به شدت آسیب می خورد زیرا باور دارند دنیا، محیطی ناامن است.

بی توجهی جسمی یا احساسی

بی توجهی نسبت به خواسته ها و نیازهای کودک مطابق با سن او، بی توجهی نسبت به عواطف و احساسات کودک و عدم اختصاص زمان کافی برای کودک در او احساس استرس را نهفته می کند.

بیماری روانی والدین

ایجاد محیط امن، محیطی مملو از عشق، احترام و پذیرش برای کودکانی که در دوره حساس رشد و آموزش هستند بسیار حائز اهمیت می باشد. در واقع کودک به یک الگوی ثابت در روابط خانوادگی نیاز دارد. عدم ثبات در رفتار والدین باعث ایجاد سردرگمی در کودک می شود. این فضای امن امکان یادگیری مهارت های حل مسئله را برای کودک فراهم می کند.

وجود بیماری روانی در والدین، کودک را در مرحله آسیب پذیری ناشی از مورد غفلت واقع شدن، سو استفاده ها و تحمیل کردن نقش ها به کودک که هنوز آمادگی آن را ندارد، قرار می دهد. در واقع والدین با انتظارات فراتر از حوزه رشد کودک، او را تحت فشار قرار می دهند. این والدین، توان پیگیری و مراقبت پیوسته از کودک را ندارند. از طرفی برخی دیگر از والدین مبتلا به اختلال های روانی، با مراقبت بیش از اندازه از کودک، فرصت رشد عادی را از او می گیرند و در نتیجه مهارت های متناسب با سن کودک در او شکل نمی گیرد و کودکی بسیار وابسته پرورش می دهند.

اعتیاد در والدین

والدین معتاد، کودک را در موقعیت های رها شدگی و غفلت زیاد و انواع سو استفاده ها قرار می دهند، که تمام این ها باعث ایجاد استرس زیاد در کودک می شود.

طلاق و جدایی والدین

طلاق به هر صورتی که انجام شود، تجربه ای دشوار و پر استرس برای کودک است. زیرا ساختار خانواده دچار تغییر اساسی می شود. ممکن است کودک احساس کمبود، بی پناه شدن و حتی طرد شدن داشته باشد؛ زیرا مراقبت و توجه کمتری از سوی والدین دریافت می کند. از آن جایی که کودکان مهارت های لازم برای کنار آمدن با تغییرات را ندارند، احتمال بروز مشکلات سازگاری در آن ها افزایش می یابد. با این حال در طلاق توافقی شاهد هستیم استرس کمتری به کودکان وارد می شود.

خشونت های خانگی

مشاجره و دعوای پدر و مادر باعث ایجاد تنش فکری در کودک می شود. تعارض زناشویی می تواند به عنوان یک عامل استرس زا بر کودکان تاثیر منفی بگذارد. این استرس در مواجهه مکرر با پرخاشگری والدین افزایش می یابد. برای اطلاع بیشتر مقاله تاثیر دعوای والدین بر کودکان را مطالعه نمایید.

وجود مشکلات مالی در خانواده

هنگامی که والدین تحت تاثیر مشکلات اقتصادی هستند، به طور ناخواسته کودک هم تحت تاثیر آثار زیان بار آن قرار می گیرد. در واقع والدین استرس های ناشی از مشکلات مالی خود را ناخواسته به کودکشان انتقال می دهند.

استرس ناشی از مدرسه

مدرسه محیط اجتماعی جدیدی است که برای بعضی از کودکان که آمادگی لازم برای انطباق یافتن با شرایط محیطی جدید را ندارند، باعث ایجاد استرس می شود. این استرس همچنین می تواند به دلیل زورگویی سایر بچه ها یا فشارهایی باشد که از سمت گروه همسالان به او وارد می شود.

نقل مکان و جابه جایی

نقل مکان، کودک را در معرض رویارویی با محیط های جدید قرار می دهد. تغییر مدرسه باعث تغییر دوستان و جدایی از آن ها می شود. انطباق یافتن با شرایط جدید می تواند برای کودک دشوار باشد و در او استرس ایجاد کند.

سخن آخر

والدین باید به تغییرات رفتاری در کودکان توجه کنند و عوامل ایجاد کننده استرس را شناسایی کنند. از آن جایی که توانایی های شناختی و مهارت های مدیریت استرس در کودکان به رشد کافی نرسیده است، والدین با آگاهی از این شرایط و آموزش مهارت های لازم به کودک، می توانند او را برای رو به رو شدن با هر نوع استرسی آماده کنند. مشاوره کودک و مشاوره خانواده برای رویارویی با چنین مسائلی آماده خدمت رسانی است.