فلج اطفال چیست؟

فلج اطفال یکی از شایع ترین بیماری‌های واگیر دوران کودکی است. این بیماری معمولا کودکان خردسال را مبتلا می‌کند اما ممکن است در نوجوانان و حتی افراد بالغ هم مشاهده شود. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، از هر ۲۰۰ مورد ابتلا، یکی منجر به فلج دائمی می‌شود. با توجه به اینکه تا کنون هیچ درمانی برای این بیماری ارائه نشده است تنها راه مقابله با بیماری فلج اطفال واکسیناسیون است. در این مقاله از کودکت در مورد بیماری فلج اطفال و ضرورت استفاده از واکسن فلج اطفال تزریقی بیشتر صحبت خواهیم کرد.

فلج اطفال در واقع یک عفونت حاد ویروسی است که دستگاه گوارش و در بعضی مواقع دستگاه عصبی مرکزی را درگیر می‌کند. عامل این بیماری ویروسی به نام پولیو (poliovirus) است که در سه تیپ ( ۱، ۲ و ۳) می‌تواند سبب ایجاد بیماری شود.
عامل بیماری پس از ورود به بدن، در گلو تکثیر شده و از طریق گردش خون یا مایع لنف، در بدن حرکت کرده و پس از رسیدن به نخاع، به سلول‌های نخاع حمله می‌کند و با نابود کردن این سلول‌ها در واقع کار انتقال پیام عصبی مغز به اندام‌های حرکتی را مختل کرده و در نتیجه حرکت برخی اعضای بدن مختل شده و فلج پیش می‌آید.

راه‌های انتقال
در مناطقی که وضعیت بهداشتی آنها در سطح پائینی است ویروس معمولا از طریق مدفوعی- دهانی سرایت می‌کند. در جاهایی که وضعیت بهداشتی مطلوبی دارند ممکن است از طریق تنفسی سرایت کند.

دو فرم از بیماری فلج اطفال وجود دارد:
فلج اطفال خفیف که پولیو میلیت عقیم کننده هم نامیده می‌شود. این فرم از بیماری عمدتا در کودکان کم سن و سال اتفاق می‌افتد و شایع‌ترین حالت در میان دو فرم بیماری است. این بیماری دارای سیری خفیف است و مغز و نخاع تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند. علائم این بیماری ۳-۵ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر می‌شود و شامل تب، سردرد، گلودرد، استفراغ، کم‌اشتهایی و احساس کلی بیماری و ناراحتی.
فرم شدید بیماری: مهم‌ترین سندرم پولیو میلیت یک بیماری شدیدتر است که حدود ۷ تا ۱۴ روز پس از قرار گرفتن در معرض آلودگی ویروس مولد پولیو ایجاد می‌شود. علائم این فرم از بیماری فلج اطفال شامل تب، سردرد شدید، سفتی گردن و کمر و درد عضلانی عمیق است. برخی از افراد اختلالات موقتی مانند حساسیت پوستی را تجربه می‌کنند. اسپاسم عضلانی و تمایل به حفظ و عدم دفع ادرار در این فرم از بیماری شایع است.

پزشک‌ها فقط می‌توانند نشانه‌ها را درمان کنند و متأسفانه عفونت روند خودش را طی می‌کند. اما از آنجایی‌ که درمانی برای این بیماری وجود ندارد، بهترین راه برای مقابله با آن، واکسن فلج اطفال است. با این وجود بعضی روش‌ها و درمان‌های کمکی برای این بیماری وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
رایج‌ترین درمان‌های کمکی عبارت‌اند از:
-استراحت مطلق؛
-داروهای مسکن و آرام‌بخش؛
-داروهای ضداسپاسم برای آرام‌کردن ماهیچه‌ها؛
-آنتی بیوتیک برای رفع عفونت‌های دستگاه ادراری؛
-دستگاه تهویه‌ی قابل حمل به‌منظور کمک به تنفس؛
-فیزیوتراپی یا بندهای اصلاح‌کننده برای کمک به راه‌رفتن؛
-پدهای گرم یا حوله‌ی گرم برای کاهش درد و اسپاسم عضلات؛
-فیزیوتراپی برای درمان درد در عضلات آسیب‌دیده؛
-فیزیوتراپی برای رفع مشکلات تنفسی و ریوی؛
-توان‌بخشی ریوی برای افزایش استقامت ریه.

بهترین راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری، واکسیناسیون است. کودکان باید مطابق برنامه‌ی ایمن‌سازی همگانی کودکان، به‌ترتیب در بدو تولد، ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی در مقابل فلج اطفال واکسینه شوند.

دو نوع واکسن جهت پیشگیری از این بیماری وجود دارد:
واکسن تزریقی: این واکسن اولین واکسنی بود که بر ضد فلج اطفال تهیه شد. این واکسن از ویروس کشته شده و غیرفعال شده پولیو تهیه شده بود و تزریقی بود. این واکسن را بنام IPV نیز می‌شناسند که خلاصه شده Inactivated polio vaccine می‌باشد.
این واکسن ویروس غیر فعال شده و حاوی هر سه سروتیپ ۱، ۲ و ۳ ویروس است که به صورت واکسن تزریقی درآمده است. همراه کردن واکسن تزریقی فلج اطفال با واکسن خوراکی باعث تقویت ایمنی مخاطی به مراتب بیش از واکسن خوراکی به تنهایی می‌شود. این واکسن خطر ابتلا ناشی از ویروس واکسن و ویروس مشتق از واکسن را ندارد.
واکسن خوراکی: این واکسن چند سال بعد از واکسن تزریقی تهیه شد و حاوی ویروس زنده ضعیف شده بود. این واکسن را بنام OPV که خلاصه شده oral polio vaccine نیز می‌نامند.

بر اساس برنامه ایمن سازی همگانی کودکان مصوب کمیته کشوری ایمن سازی وزارت بهداشت ودرمان که از اول سال ۱۳۷۳ به اجرا درآمد، واکسیناسیون در کشور ایران با استفاده از واکسن زنده خوراکی پولیو صورت می‌گیرد.
برنامه واکسیناسیون فلج اطفال جهت نوزادان : واکسن خوراکی به ترتیب در بدو تولد، ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی به کودک خورانده می‌شود.
برنامه واکسیناسیون فلج اطفال جهت کودکان زیر ۷ سال که به‌موقع مراجعه نکرده‌اند: واکسن خوراکی به‌ترتیب در بدو مراجعه، یک ماه، دو ماه و شش ماه تا یک سال پس از اولین نوبت و همچنین در ۶ سالگی به کودک خورانده می‌شود.
برنامه واکسیناسیون فلج اطفال جهت کودکان ۷ ساله و بالاتر که به‌ موقع مراجعه نکرده‌اند: واکسن خوراکی به‌ترتیب در بدو مراجعه، یک ماه، دو ماه و شش ماه تا یک سال پس از اولین نوبت به کودک خورانده می‌شود.

اداره واکسیناسیون وزارت بهداشت با اشاره به وجود بیماری فلج اطفال در دو کشور افغانستان و پاکستان و به منظور افزایش و اطمینان از سطح ایمنی کودکان، واکسن تزریقی را به برنامه واکسیناسیون فلج اطفال افزوده است. این برنامه در ۲ مرحله و در ماه‌های بهمن و اسفند سال ۹۷ اجرا می‌شود.
در مرحله اول ابتدا برای متولدین سال ۹۵ در ۹ استان بوشهر، اصفهان، فارس، یزد، مرکزی، گلستان، خراسان شمالی، تهران و البرز این طرح اجرا می‌شود و و نوبت دوم آن نیز، از چهارم تا هشتم اسفند ماه اجرا خواهد شد.