کودک آزار دیده، چه مشخصاتی دارد؟

امروزه در فضاهای مجازی شاهد عکس ها و فیلم هایی از کودکانی هستیم که توسط والدین یا مراقبان خود به طرز وحشتناک و دلخراشی مورد آسیب جسمی قرار گرفته اند. اکثر ما با دیدن این وقایع به شدت اندوهگین و متاثر و یا ممکن است متعحب شویم. این موارد جزئی از کودک ازاری است که ما بطور اشکار میبینیم یا میشنویم اما عمق فاجعه زمانی است که این کودکان بی گناه به افراد خلافکار، جنایت کار و حتی بیماران روان تبدیل میشوند و سرمایه های اجتماعی خور را از دست میدهیم.
کودکان در هر سن و سالی که باشند افرادی بدون دفاع و ضعیف هستند که نمی توانند به تنهایی از خود مراقبت کنند و با محیط سازگار شود خانواده او نقش اساسی در پاسخگویی به نیازهای عاطفی و جسمانی آنان دارد. در صورت عدم پاسخگویی به نیازهای کودک و یا بدرفتاری و سوء استفاده از آن ها شخصیت در حال رشد آنان آسیب می بیند و در درازمدت و بزرگسالی تأثیر سوء آن نمایان می شود معمولاً ویژگی‌های شخصیتی کودکان بر شدت اعمال بد رفتاری تاثیر دارند مثلا کودکانی که دارای ویژگی‌های شخصیتی مقاوم، بدخلق، بازیگوش و بهانه گیر هستند احتمال کودک آزاری توسط مراقبان بیشتر است.

تاریچه ای کوتاه از کودک آزاری
در سال ۱۸۷۴ بر اساس داستان غم انگیز مری آلن که خشونت های فیزیکی فراوانی از سوی والد خود تجربه کرده بود انجمنی در نیویورک برای جلوگیری از ظلم نسبت به کودکان به وجود آمد پس از آن حدوداً صد سال طول کشید تا قانونی به تصویب رسید که مسئله کودک آزاری و مسائل حقوقی مربوط به آن تعریف و لازم الاجرا شد بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۹۹ حدود ۴۰ میلیون کودک در سراسر دنیا در معرض انواع کودک آزاری قرار گرفته اند.
در واقع توجه به حقوق کودکان، ایجاد نظریه های گوناگون کودکی، تاسیس انجمن ها و مراکز مشاوره کودکان از جمله اقداماتی بود که در قرن بیستم شکل گرفت که نشان می دهد از قرن بیستم به بعد توجه بیشتری به کودکان و حقوق انان شده است. با این حال حقوق کودکان ان گونه که شایسته آن هستند رعایت نمی شود از جمله این موارد می‌توان به کودک آزاری، کودکان کار و خیابان اشاره کرد.
بنابراین کودک آزاری پدیده اجتماعی جدیدی نیست بلکه از زمان های قدیم همزمان با تاریخ بشر در طول تاریخ وجود داشته است اما کمتر به عنوان معضل اجتماعی در نظر گرفته می‌شد از دلایل توجه به کودک آزاری می توان به آگاهی خانواده و جامعه از حقوق کودکان انجمن ها و مراکز های حمایتی از کودکان آمارهای گزارش شده توسط پژوهشگران و اشاره کرد
در این مقاله به تعریف کودک آزاری، انواع مختلف کودک آزاری میپردازیم.

کودک آزاری چیست؟
از آنجا که کودک آزاری شامل ابعاد گوناگون اجتماعی، حقوقی و بالینی است بر اساس آن تعریف های متناسب با آن صورت گرفته است. علاوه بر ان فرهنگ و ارزشهای فرهنگی نقش پررنگی در تعریف کودک آزاری دارد زیرا در هر جامعه فرهنگ و سنت های خاصی حاکم است و نمیتوان یک تعریف مشخص و دقیق از کودک آزاری ارائه کرد. به عبارتی دیگر برای تعریف کودک آزاری باید به ارزش های فرهنگی و آداب و رسوم جامعه توجه کرد و ممکن است در یک فرهنگ رفتارهای معینی به عنوان آزار تلقی شود ولی در فرهنگ دیگر آن رفتار رفتار عادی به شمار آید.
تعریف سازمان جهانی بهداشت از کودک آزاری: آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان و یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افرادی که نسبت به او مسئول هستند.
به عبارت دیگر هرگونه آسیب جسمی، روانی، جنسی، غفلت و عدم رسیدگی به نیازهای اساسی کودک زیر ۱۸ سال توسط افرادی که عهده‌دار مراقبت از کودک هستند کودکان آزاری محسوب می شود.

انواع کودک آزاری
سازمان جهانی بهداشت کودک آزاری را در چهار نوع رفتار خشونت آمیز علیه کودکان دسته‌بندی کرده است:
۱) سوء استفاده جسمی
در تعریف کودک آزاری جسمی همانند کودک آزاری تعریف واحد وجود ندارد و تحت تاثیر عواملی مانند فرهنگ و آداب رسوم مرتبط با تربیت کودک و قوانین حقوقی مربوط به اطفال می باشد. عده ای از صاحب نظران معتقدند که برای تعریف کودک آزاری جسمی باید معیارهای اجتماعی مربوط به یک جامعه را مورد نظر قرار داد زیرا ممکن است برخی از خشونت ها در فرهنگی رایج باشد ( مانند ختنه دختران در برخی از مناطق ایران) ولی در فرهنگ دیگری بدرفتاری و آزار تلقی شود.
کودک آزاری جسمی را می توان مانند یک طیف وسیعی از آزار جسمی خفیف، که از آن به تنبیه بدنی یاد می شود، تا آزار جسمی شدید در نظر گرفت.
آزار جسمی خفیف: این نوع آزار جسمی شامل رفتارهایی است که در بیشتر جوامع آزار محسوب نمی‌شود و جنبه ی تربیتی دارد مانند سیلی زدن، نیشگون گرفتن، مشت زدن، چنگ زدن، هل دادن، پرت کردن وسایل به سمت کودک و…
آزار جسمی شدید: این دسته از رفتارها باعث بروز آسیب های جدی تری برای کودک می شود. شامل: داغ کردن و سوزاندن بدن، کتک زدن، فلفل ریختن، خفه کردن، لگد زدن، گاز گرفتن، استفاده از کمربند یا چاقو برای تنبیه و …
آزار جسمی با این علائم ظاهر میشود: مانند زخم، کبودی، شکستگی، پارگی پوست، خون مردگی، خونریزی‌های داخلی، آسیب به کلیه گوش، چشم، مغز و …
۲) سوء استفاده عاطفی
این نوع کودک آزاری که گاهی سوء استفاده روانشناختی نامیده می شود، در تمام انواع کودک آزاری وجود دارد. به عبارتی دیگر علاوه بر آزار جسمی، جنسی و غفلت از کودک رفتارهای دیگری باعث آزار عاطفی کودک می شود که عبارت است از ایجاد وحشت، تهدید، انتقاد مداوم، ایجاد احساس گناه، مسخره کردن و… که باعث میشود بهداشت روان و عملکرد روانشناختی فرد در بزرگسالی تحت تاثیر قرار گیرد.
سوء استفاده عاطفی را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
آزار عاطفی غیرمستقیم یا منفعلانه: هنگامی که والدین و یا مراقبان کودک، نیازهای عاطفی و روانی کودک را که برای رشد و سلامتی لازم است، اجرا نمیکنند سوء استفاده غیر مستقیم و یا منفعلانه رخ داده است که با غفلت و بی توجهی همراه است.
آزار عاطفی مستقیم یا فعالانه: شامل رفتار های توهین امیز، مسخره کردن، مقایسه کردن کودک با دیگران، ایجاد احساس گناه در کودک، ممانعت از تحصیل و برقرای ارتباط کودک با دیگران و.. می‌باشند.
‏ گاربانیو و همکارانش پنج خصوصیت را برای کودکانی که مورد بی توجهی عاطفی خانواده قرار می گیرند در نظر می گیرد که عبارت است از:
وحشت زده بودن
منزوی و خجالتی بودن
طرد شدگی
فراهم بودن زمینه انحراف
مورد بی توجهی قرار گرفتن
۳) سوء استفاده جنسی
این نوع آزار، با زور و اجبار همراه است. در سوء استفاده جنسی از کودک، یک نوجوان یا فرد بزرگسال از کودک برای تحریک و ارضای جنسی خود استفاده می‌کند که پیامدهای مخربی برای کودک به همراه دارد. آزار جنسی معمولاً توسط افراد نزدیک به کودک صورت می‌گیرد و شامل لمس و نوازش کردن اندام جنسی، تماس جنسی دهانی، مقعدی و تناسلی، نمایش فیلم های مستهجن، عورت نمایی که در قالب تجاوز، تعرض جنسی، زنا با محارم، لواط، روسپیگری استثمار و خودفروشی کودکان انجام میشود. این نوع آزار به دلیل ترس از ریخته شدن آبرو معمولاً کمتر گزارش می شود و در خفا باقی می ماند.از کودک آزاری جنسی می توان به ازدواج زودهنگام کودکان اشاره کرد که در آن استثمار جنسی رخ می‌دهد.
در اینجا به برخی از اثار و پیامد های کودک آزاری جنسی اشاره میکنیم:
عواقب منفی در کوتاه مدت: شب ادراری، اختلالات رفتاری، صدمه زدن به خود، افکار خودکشی، افت تحصیلی، پرخاشگری و …
عواقب منفی در بلند مدت: افسردگی، اضطراب، ترس از ازدواج، حس انتفام در فرد قربانی، بزهکاری و …در این افراد دیده می شود.
اکثر این کودکان احساس خوبی به خود ندارند و دائما احساس گناه و بی ارزش بودن را تجربه میکنند.
۴) غفلت
یکی از شایع‌ترین انواع کودک آزاری است که به صورت غیر عمدی به دلیل بی توجهی و غفلت رخ میدهد. غفلت عبارت است از عدم فراهم کردن نیازهای اساسی کودک مانند تغذیه، پوشش، مسکن، بهداشت، آموزش و همچنین بی توجهی به نیازهای روانی عاطفی کودک را شامل می‌شود.

انواع غفلت
به طور کلی می توان غفلت را به چهار دسته تقسیم کرد:
غفلت جسمی: شایع‌ترین غفلت، غفلت جسمی است که در آن نیازهای ضروری کودک همچون غذا، لباس و سرپناه رسیدگی نمی شود. همچنین بیرون انداختن کودک از خانه و رها کردن او نوعی از غفلت جسمی است.
غفلت تحصیلی: شامل عدم ثبت نام کودک در مدرسه، عدم توجه به نمرات درسی و تحصیل کودک، عدم شرکت در جلسه های مدرسه و … است.
غفلت عاطفی: در این نوع غفلت، نیازهای عاطفی کودک ارضا نمیشود.
غفلت پزشکی: عدم رسیدگی به نیاز های پزشکی، درمانی و بهداشتی کودک.
دراین مقاله سعی شد تا تعریف و انواع کودک ازاری بصورت خلاصه توضیح داده شود.