کودکانی که لکنت زبان دارند، چگونه درمان می شوند؟

لکنت زبان یک مشکل گیج‌کننده و خسته‌کننده برای گوینده و شنونده است. نشانه‌های لکنت زبان عبارت است از: تکرارهای سریع اولین حرف کلمات، کشیدن بیش‌ از حد صداهایی مانند یی، آ، او در وسط کلمات، و توقف و ایست کامل روی کلمات. یک صدا، بخش، کلمه، حتی یا عبارت ممکن است چندین بار تکرار شود. تقریباً ۱ درصد جمعیت کشورهای غربی، لکنت زبان دارند که بیشتر این افراد مذکر هستند.
لکنت زبان معمولاً یک رخداد تکاملی موقتی درمیان کودکان 2 تا 5 سال است که با روان‌ شدن کودک در استفاده از زبان مادری از بین می‌رود. لکنت این کودکان در هنگام ناراحتی، خستگی یا هیجان‌زدگی افزایش پیدا می‌کند. از میان کودکانی که پس از 5 سالگی لکنتشان برطرف نشده است، 80 درصد آن‌ها تا انتهای دورة بلوغ بهبود می‌یابند.
یک کودک زیر ۷ سال که به لکنت دچار است، ممکن است برای پشت‌سر گذاشتن وقفه‌هایی که در جریان صحبت‌کردن با آن‌ها روبرو می‌شود در کنار لکنت، حرکات همراهی نظیر پیچ و تاب دادن صورت، چشمک‌زدن، حرکت‌دادن بازوها، تنفس نامنظم یا حرکاتی دیگر را طراحی کند. بیشتر کسانی که دچار لکنت زبان هستند در مراحل پیشرفته به جایی می‌رسند که کلمات مشکل‌ساز را می‌شناسند و همین پیش‌بینی اغلب وضعیت را مشکل‌تر می‌کند. این افراد، همیشه لکنت ندارند. برخی می‌توانند با کودکان هم‌سن و سالشان به راحتی صحبت کنند،‌ بدون هرگونه مشکلی آواز بخوانند، یک زبان خارجی را به روانی صحبت کنند و بدون تپق‌زدن همراه با دیگران سرود بخوانند. وقتی لکنت آغاز می‌شود، مانند سایر عادت‌ها، به صورت یک الگوی طبیعی رفتار درمی‌آید. در این حالت، عادت یادشده، به طور ناخودآگاه بر پایه مجموعه‌ای از رفتارهای وابسته به صحبت‌کردن و تنفس، ماندگار می‌شود. برخی پیشنهادهای ما برای والدین کودکان خردسال به آن‌ها کمک خواهد کرد تا بدانند در پی چه باشند و چه‌طور واکنش نشان دهند. پیشنهادهای دیگر ما برای والدین کودکان بزرگ‌تر است که برای مدت طولانی لکنت دارند. این والدین باید صبر و شکیبایی و تلاش زیادی داشته باشند؛ زیرا غلبه بر لکنت زبان به هیچ‌وجه آسان نیست.

1- اولین لکنت‌ها را نادیده بگیرید
عکس‌العمل شما در برابر تلاش کودکتان برای برقراری ارتباط با دیگران، عامل بسیار مهمی در شکل‌گیری توانایی او برای روان صحبت‌کردن است. با کودک به طور صحیح صحبت کنید؛ ولی انتظار نداشته باشید که زبانش به پختگی شما باشد. بکوشید، مادامی که توانایی‌های خود را در به‌کارگیری زبان، گسترش می‌دهد با صبر و حوصلة فراوان به او گوش فرا می‌دهید.

2- جملات کودک را تمام نکنید
وقتی کودکتان در حال صحبت‌ کردن است با آرامش به او توجه داشته باشید. اگر در ادای یک واژه یا تمام‌ کردن یک جمله دچار مشکل شد، با شکیبایی صبر کنید. حرفش را قطع نکنید و به جای او صحبت نکنید. وقتی به کودک پاسخ می‌گویید، شکل صحیح کلمات را به کار ببرید و با استفاده از واژه‌های جدید، فرهنگ لغات او را پربارتر کنید.

3- فضایی آرام ایجاد کنید
زمانی که خانواده برای صحبت‌کردن به دور هم می‌نشینند (مثلاً در هنگام صرف شام) محیطی آرام و بدون شتاب‌زدگی مهیا کنید و افزون بر آن به هر کودک به طور جداگانه فرصت صحبت‌کردن بدهید. به آن‌ها بفهمانید که به شنیدن حرف‌هایشان علاقه‌مند هستید.

4- خودتان با آرامش صحبت کنید
اما از کودکان‌تان نخواهید که آرام‌تر صحبت کنند. کودک، در هنگام صحبت‌کردن باید احساس راحتی کند. بنابراین، به لکنت‌های احتمالی او توجه نکنید و به طور کلی، پذیرای او باشید. با حالت طبیعی و بدون کندی محسوس با کودک صحبت کنید. از جملات کوتاه‌تر و واضح‌تر استفاده کنید تا درمقابل، کودک نیز در استفاده از چنین جملاتی احساس آزادی عمل کند.

5- درباره لکنت زبان او اظهارنظر نکنید
برچسب کندزبان به کودک نزنید. هرچه آگاهی کودک درمورد لکنتش بیشتر باشد، احتمال بدترشدن مشکل افزایش می‌یابد. نزد خود تصور کنید که نگران‌بودن از تلفظ صحیح هر کلمه، چه احساسی به شما می‌دهد.

6- آرامش در حین صحبت‌کردن را به کودک بیاموزید
لکنت زبان، اغلب به دنبال نگرانی کودک از صحبت‌کردنش افزایش می‌یابد. وقتی لکنت با واکنش یا اظهارنظر منفی روبه‌رو شود، نگرانی به ترس بدل خواهد شد. ترس موجب سفت‌شدن تارهای صوتی و سخت‌شدن تنفس می‌شود و در نتیجه صحبت‌کردن را حتی مشکل‌تر از پیش می‌کند.
به کودک بیاموزید تا گلو، شانه‌ها، قفسه سینه و شکم خود را شل کند. وقتی کسب آرامش عمومی را آموخت، بر روی ماهیچه‌های درگیر در صحبت‌کردن تمرکز کنید. کودک را مجبور کنید، روزی چندبار این تمرین را انجام دهد تا آن‌که در شل‌کردن این بخش خاص از بدن خود مهارت یابد.

۷- تنظیم تنفس را به کودک بیاموزید
سخن‌گفتن نیازمند عبور هوا از کنار تارهای صوتی است، چگونگی تنفس کودک روی صحبت‌کردن او تأثیر می‌گذارد. بسیاری از کودکان دچار لکنت، در هنگام صحبت‌کردن نفس‌نفس می‌زنند و درواقع، نفس آن‌ها بند می‌آید.

8- تنفس عمیق و منظم از دهان را به کودک بیاموزید
از کودک بخواهید یک دستش را روی سینه و دست دیگرش را روی شکم خود بگذارد. در طول دم، باید شکمش بیشتر از قفسه سینه‌اش حرکت کند. به او بگویید که واژه آرام باش را در طول یک بازدم آرام، نزد خودش زمزمه کند. کودک باید هر روز این تمرین را انجام دهد تا به تدریج بتواند به تنفس نامناسب خود، توجه داشته باشد. به کودک بیاموزید تا قبل از صحبت‌کردن، نفس بگیرد (دم) و در طول صحبت، نفس خود را بیرون دهد (بازدم). همان‌طور که گفته شد، ایجاد صدا بر اثر حرکت هوا در برابر تارهای صوتی است، بنابراین، از کودک بخواهید در هنگام ادای جملات کوتاه، تنفس صحیح را تمرین کند. شما می‌توانید برای کمک به او مجموعه‌ای از جمله‌ها یا عبارت‌های کوتاه را برای تمرین در اختیارش بگذارید.

9- کودک را وادارید تا درست پس از آغاز لکنت، صحبت را متوقف و سکوت کند
کودک باید به جای تلاش برای پشت‌سرگذاشتن وقفه، مکث کند، نفس بگیرد و سپس، با یک بازدم به آرامی شروع به صحبت کند.

10- کودک را مجبور کنید، با صدای کوتاه صحبت کند
فردی که دچار لکنت است در حالتی که زیر فشار و تنش باشد، مانند سایر اشخاص به طور طبیعی صدایش را بلند می‌کند. صدای بلندتر به هوای بیشتری نیازمند است، به همین علت میزان فشار را در حنجره بالا می‌برد. پس یک صدای تنظیم‌شده از نظر حجم، می‌تواند لکنت را کاهش دهد.

11- حساسیت کودک را نسبت به موقعیت‌های تحریک‌کننده لکنت از بین ببرید
ترس احتمال لکنت را در کودک افزایش می‌دهد و پیش‌بینی اشکال در ادای کلمات، وضع را بدتر می‌کند.
- فهرستی را از موقعیت‌ها و واژه‌هایی که موجب بروز ترس در کودک می‌شوند، تهیه کنید. از کودک بخواهید مواقعی را که در آن‌ها دچار مشکلات صحبت‌کردن می‌شود، شناسایی کند. سپس، واژه‌هایی را که در او موجب لکنت می‌شوند، فهرست کنید.
- تمرین‌های کسب آرامش تدریجی را انجام دهید. این تمرین‌ها برای ازبین‌بردن ترس کودک مفیدند.
- از کودک بخواهید که خود را در یکی از موقعیت‌هایی که در او ایجاد ترس می‌کند در حال صحبت‌کردن، تصور کند. فرض کنید، این کودک در تلفظ نام خود مشکل دارد. از او بخواهید چشمانش را ببندید. سپس، بکوشید با تشریح یک موقعیت خیالی او را در کلاس بنشانید، به‌طوری که در ذهنش خود را در کلاسی تصور کند که معلم در حال خواندن اسامی دانش‌آموزان است. او را وادارید احساس انتظار برای شنیدن اسمش را تصور کند. سپس در خیال او، معلم اسمش را می‌خواند. اکنون، کودک بدون لکنت پاسخ می‌دهد، «من شارون هستم».
- سطح اضطراب را ارزیابی کنید. از کودکتان بخواهید تا میزان اضطراب خود را در موقعیت فرضی قبل، از اعداد یک تا ده مشخص کند. سپس، تمرین خیالی بالا را چندین‌بار انجام دهید تا سطح اضطراب در حد پذیرفته‌ای پایین بیاید. بعد از موفقیت در این موقعیت، بر روی شرایط خیالی دیگر کار کنید.
- موقعیت‌هایی را که کودک به طور معمول دچار لکنت می‌شود، مشابه‌سازی کنید. وقتی کودک در موقعیت‌های خیالی احساس راحتی کرد، تجربه‌های دیگری را برای او بازسازی کنید. برای مثال، وانمود کنید که یک معلم هستید. اسم کودک را از او بپرسید وقتی با موفقیت به این پرسش پاسخ داد، به موقعیت بعدی بروید. در تمام این اوقات، استفاده از روش‌های تنفسی و کسب آرامش تدریجی را به کودک یادآوری کنید.
- امکان تمرین در موقعیت‌های ازپیش تعیین‌شده را فراهم کنید. به عبارت دیگر، موقعیت‌هایی واقعی طراحی کنید تا کودک بتواند در آن‌ها آموخته‌های جدیدش را به کار ببندد. برای نمونه، دوستان کودک را به خانه دعوت کنید، یا او را برای گردش بیرون ببرید تا در موقعیت صحبت‌کردن با دیگران قرار بگیرد. از کودک بخواهید پیش از صحبت‌کردن، جمله‌ای را آماده کند،‌ آن را نزد خود تکرار کند و در درونش شاهد موفقیتش باشد.
- از تلاش کودک برای صحبت‌کردن در موقعیت‌های از پیش تعیین‌نشده، حمایت کنید. قبل از آن‌که به تنهایی وارد جمع شود، تمرین‌های قبل را به او یادآوری کنید. حامی کودک باشید و تلاش او را تحسین کنید. اگر باز هم لکنت دارد، چیزی نگویید، فقط به سادگی به برنامه خود ادامه دهید.

۱۲- هم‌خوانی را تمرین کنید
متن ساده‌ای انتخاب کنید و سپس، بکوشید هم‌صدا و با حالتی عادی آن را با یکدیگر بخوانید. پس از چندبار تکرار، کم‌کم صدای خود را کاهش دهید تا جایی که کودک به تنهایی در حال خواندن متن باشد. از کودک بخواهید در وضعیتی که به تنهایی در حال خواندن است، این‌طور تصور کند که هم‌چنان به هم‌خوانی با شما می‌پردازد.

13- از یک مترونوم استفاده کنید
مترونوم را روی یک سرعت پایین تنظیم کنید. کودک را مجبور کنید تا صحبت‌کردنش را تنظیم کند (بخش ۳- ۳ ¡ ۱۲ را ببینید) و سپس متن را با ضربات مترونوم بخواند. پس از آن‌که کودک توانست متن را بدون لکنت بخواند، موقعیت‌های دیگری را برای او مشابه‌سازی کنید و در همین حال، با مترونوم زمان ادای واژه‌ها یا سیلاب‌ها را مشخص کنید.

14- از افراد متخصص کمک بگیرید
اگر لکنت زبان کودک بسیار شدید است یا با تلاش شما بهبود نمی‌یابد، باید از افراد متخصص کمک بگیرید. برای مثال، می‌توانید برای طراحی یک برنامه درمانی مناسب، با پزشک خود یا یک مرکز درمانی بهداشتی و حتی با پدر و مادران دیگر مشورت کنید.