کمبود آهن کودک، کاهش قدرت یادگیری

کمبود آهن و برخی ریزمغذی ها در بدن یک معضل بهداشتی عمده در بیشتر کشورهای جهان به شمار می آید. ریزمغذی ها شامل روی، ریبوفلاوین، منیزیوم، آهن، ید، ویتامین های آ، ای، ب شش، ویتامین سی و دی هستند که در اعمال حیاتی موجودات زنده تأثیر می گذارند و عدم دریافت آنها زندگی فرد و جامعه را در معرض خطر قرار می دهد.دفتر تغذیه وزات بهداشت آثار بهداشتی نبود ریزمغذی ها را عامل پایین آمدن ایمنی، افزایش ابتلا به عفونت، عواقب مرگ مادران، افزایش نیاز برای مراقبت از کودکان نارس و افزایش آسیب پذیری اعلام می کند. از نظر اقتصادی هم از دست دادن ساعات کاری، کاهش ظرفیت کاری، کاهش درآمد خانوار، تأثیر کاهنده بر اقتصاد ملی، افزایش هزینه مراقبت بهداشتی، افزایش هزینه نگهداری، افزایش هزینه آموزشی از عواقب کمبود ریزمغذی هاست.آمارها حاکی از آن است که کمبود ید تا ۱۳ نمره و کمبود آهن ۹ نمره از ضریب هوشی کودکان می کاهد. به دلیل اهمیت ذی ها از سال ۱۹۳۳ در آمریکا و انگلیس، آهن و ویتامین دی به ید اضافه می شود. اضافه کردن ید به نمک از ۱۵۰ سال پیش در فرانسه آغاز شد و از سال ۱۹۳۰ در دانمارک ویتامین آ به مارگارین اضافه می شود. از سال ،۱۹۴۱ در آمریکا ویتامین های B۱و B۲ به آرد اضافه می شود. از سال ۱۹۷۴ نیز ویتامینA در آمریکای مرکزی به شکر اضافه می شود. ایرانیان هم علاوه بر آهن از کمبود ریزمغذی های دیگر رنج می برند.یکی از کارشناسان معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی ایران می گوید: «به طور کلی تغذیه در کشور ما مناسب نیست و ایرانیان به خاطر تنوع کم غذایی، ویتامین ها و املاح را به میزان کافی دریافت نمی کنند و به اندازه کافی هم گوشت مصرف نمی کنند. در قدیم مردم ظروف ساخته شده از آهن و روی و مس مصرف می کردند که موجب می شد این عناصر به بدن برسد ولی در حال حاضر از این ظروف هم استفاده نمی کنند.

خطر چه کسانی را بیشتر تهدید می کند؟
به طور کلی زنان بیشتر از مردان به آهن نیاز دارند. زنان باردار بیشتر در معرض کم خونی ناشی از فقر آهن قرار دارند. زنانی که رژیم لاغری می گیرند نیز به آهن بیشتری نیاز دارند. ورزشکاران و کودکان و نوجوانان که به انرژی بیشتری نیاز دارند و دختران بیش از پسران به آهن نیاز دارند.در سایت مدیریت آمار و اطلاع رسانی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی تبریز آمده: «کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن در سنین بلوغ کاهش سرعت رشد ضریب هوشی، قدرت یادگیری و کاهش ظرفیت کاری را به دنبال دارد».در این سایت آمده وزارت بهداشت درگزارشی تغییرات رفتاری مانند خستگی و بی تفاوتی، افزایش ابتلا به بیماری ها، افزایش غیبت از مدرسه و در مجموع افت تحصیلی را از آثار کم خونی عنوان کرده است.در برخی از کشورها آهن یاری یعنی توزیع قرص آهن میان کودکان و نوجوانان مدرسه ای انجام می گیرد و بیسکویت و کیک هم با آرد غنی می شود.میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۴ تا ۶ ماه اول زندگی شیرخوار کافی است. ولی بعد از آن باید به صورت قطره خوراکی به کودک آهن خورانده شود.دکتر مهسا شجاعی پزشک عمومی می گوید: «کمبود آهن سه علت عمده دارد که موجب می شود نیاز به آهن بالا رود:
۱- در دوران رشد بچه ها، بارداری و شیردهی، کمبود آهن رخ می دهد.
۲-علت دوم از دست دادن آهن است که به خاطر خونریزی و... اتفاق می افتد.
۳-کمبود آهن به خاطر رژیم غذایی نامناسب و یا بروز بیماری های مزمن مانند بیماری های کلیوی و رماتیسم یا بیماری های منجر به سوءجذب رخ می دهد. به این ترتیب گیاهخواری یا رژیم گرفتن به شکل نامناسب و نیز وضع طبقاتی و اقتصادی افراد را در معرض کمبود آهن قرار می دهد. به طور کلی مردان کمتر از زنان دچار کمبود آهن می شوند. در صورتی که مردی کمبود آهن داشته باشد، حتماً باید به پزشک مراجعه کند تا علت آن بررسی شود. براساس آزمایش خون می توان کم خونی را تشخیص داد. اگر هموگلوبین پایین تر از حد نرمال باشد، علامت کم خونی است. در مراحل پیشرفته تر، گلبول ها کوچک تر و کم رنگ تر از حد معمول می شوند».
وی می افزاید: «آهن بیشتر در گوشت و تخم مرغ و غلات است. آهنی که در گوشت قرمز و جگر است، راحت تر و با درصد بیشتری جذب می شود و مورد استفاده بدن قرار می گیرد. ضعف، خستگی، رنگ پریدگی و کاهش ظرفیت فعالیت های بدنی از علایم فقر آهن است. در موارد شدید کم خونی، ریزش مو، ترک خوردگی گوشه دهان و قاشقی شدن شکل ناخن های دست رخ می دهد و در مواردی فرد به خاک خوری و یخ خوری می افتد.علامت شایع کم خونی در بچه ها رنگ پریدگی است و در موارد شدیدتر دچار تحریک پذیری و بی اشتهایی می شوند و فقر آهن روی عملکرد عصبی و هوشی و میزان یادگیری و توجه شان هم اثر می گذارد. فقر آهن احتمال عفونت را بالا می برد و موجب اختلال در رشد بچه ها می شود و حتی حملات ریسه در بچه ها را با دادن آهن می توان کاهش داد. فقر آهن شایع ترین دلیل کم خونی است و درمان آن هم خیلی راحت است.معمولاً قرص های آهن خوراکی برای درمان کافی است و باید به مدت مناسب مصرف شود. در مواردی که کم خونی خیلی شدید است و نسبت به آهن خوراکی عدم تحمل وجود دارد، از آهن تزریقی و یا تزریق گلبول های قرمز استفاده می شود».وزارت بهداشت توصیه می کند: «همراه با غذا سبزیجات، مرکبات و به طور کلی میوه مورد استفاده قرار گیرد. چون ویتامین ها آهن غذا را قابل جذب می کنند. مردم از خوردن چای به همراه غذا و خوردن نان هایی که برای عمل آوری آنها از جوش شیرین استفاده می شود، خودداری کنند. به طور کلی در میان نان ها خوردن نان سنگک و نان بربری توصیه می شود.کاهش ضریب هوشی، افت تحصیلی، به دنیا آوردن کودکان نارس و نداشتن ظرفیت کار و بسیاری از مشکلات دیگر از عواقب کمبود آهن است. همین ها به تنهایی کافی است تا ما را از بابت وضع سلامتی جامعه نگران کند».