بارداری خارج رحمی، علل بروز این مشکل

بارداری خارج رحمی یا حاملگی نا به جا، یکی از عوارض حاملگی است که در آن تخمک در جایی به غیر از رحم لانه گزینی می کند. رحم تنها مکانی است که اجازه رشد و تکامل نرمال را به جنین می دهد؛ چراکه می تواند همراه با رشد جنین بزرگتر شود و هم چنین جنین را از طریق جفت تغذیه می کند. در صورتی که تخمک در مکان دیگری به غیر از رحم جایگزین شود، علاوه بر اینکه امکان تبدیل شدن به جنین نرمال را نخواهد داشت، رشد آن می تواند منجر به پارگی نواحی اطراف شود و خونریزی های داخلی ایجاد کند. شیوع حاملگی خارج رحمی حدود ۱ در هر ۱۰۰ حاملگی است و مهم ترین علت مرگ مادر در سه ماهه اول بارداری محسوب می شود. به همین دلیل حاملگی خارج رحمی یکی از اورژانس های پزشکی است و حتما باید به موقع تشخیص داده شود.

علل بارداری خارج رحمی
علت ابتلا به بارداری خارج از رحم همواره مشخص نیست. اما در برخی موارد عواملی وجود دارند که ریسک ابتلا به بارداری خارج رحمی را در مادران افزایش می دهند. در ادامه به توضیح این عوامل می پردازیم:
-بیماری التهابی لگن: شیوع بارداری خارج رحمی در خانم هایی که بیماری التهابی لگن دارند، بسیار زیاد است. علت این موضوع به بافت های اسکار موجود در لوله های فالوپ بر می گردد که منجر به آسیب مژک ها شده اند. مژک های موجود درون لوله های فالوپ موجب هدایت تخمک بارور شده به رحم می شوند. هنگامی که عملکرد این مژگ ها به دلیل آسیب وارده به آنها مختل شود، تخمک بارور شده در لوله های رحم مانده و موجب ابتلا به بارداری خارج رحم می شود.
-ناباروری: ناباروری در واقع به معنی سخت بارور شدن است؛ چرا که امروزه با پیشرفت های زیادی که در این زمینه انجام شده، احتمال اینکه فردی کاملا نابارور باشد بسیار کم است. ارتباط بین ناباروری و حاملگی خارج رحمی پیچیده است؛ چرا که هم ناباروری می تواند منجر به حاملگی خارج رحمی شود و هم حاملگی خارج رحمی می تواند علت ناباروری باشد. روش هایی که برای القای بارداری در افراد نابارور استفاده می شوند (مثلIVF ) هم می توانند ریسک بارداری خارج رحمی را افزایش دهند.
-استفاده از آی یو دی: یکی از روش های جلوگیری از بارداری است و در واقع دستگاهی است که درون رحم کار گذاشته می شود تا مانع آزاد شدن تخمک در رحم شود. در موارد نادری ممکن است در هنگام استفاده از این دستگاه لقاح صورت گیرد که موجب افزایش احتمال ابتلا به حاملگی خارج رحمی می شود. این دستگاه نقش اسپرم کُش دارد اما گاهی نمی تواند مانع رسیدن اسپرم به تخمک شود و بارداری رخ می دهد. علت دیگر می تواند به عوامل عفونی برگردد. IUD با ورود خود به داخل رحم ممکن است باکتری هایی را وارد دستگاه تناسلی کند و به عفونت لوله های فالوپ بینجامد که در نهایت ریسک بارداری خارج رحمی را افزایش می دهد. ریسک ابتلا به بارداری خارج رحمی در افرادی که از IUD استفاده می کنند، تقریبا 1.5 برابر زنانی است که IUD ندارند.
-قرص های جلوگیری از بارداری: این قرص ها هم مشابه IUD برای جلوگیری از بارداری به کار می روند ولی در اصل مانع تخمک گذاری می شوند اما گاهی ممکن است با وجود مصرف این قرص همچنان تخمک گذاری رخ دهد که در صورت وقوع تخمک گذاری ممکن است لقاح در لوله های فالوپ رخ دهد و موجب بارداری خارج رحم شود.
-جراحی لوله ها یا وارد شدن آسیب به آن ها: 96 تا 98 درصد حاملگی های نا به جا، در لوله های فالوپ یا همان لوله های رحم اتفاق می افتد؛ بنابراین یکی از مهم ترین علل حاملگی نا به جا، آسیب لوله ها است. مژک هایی که در دیواره داخلی لوله های فالوپ هستند، تخمک بارور شده را از لوله ها به سمت رحم هدایت می کنند. هر گونه آسیب وارده به لوله های فالوپ و مژک های آن می تواند ریسک حاملگی خارج رحمی را بالا ببرد.
-جراحی و دستکاری های داخل رحمی: چسبندگی داخل رحمی می تواند منجر به حاملگی نا به جا در سرویکس یا همان دهانه رحم شود. یا اگر مسیر لوله به رحم مسدود باشد ، حاملگی داخل لوله ی رحم یا همان لوله های فالوپ رخ می دهد که بسیار خطرناک است و در صورت عدم رسیدگی میتواند منجر به خونریزی شدید و مرگ شود. این چسبندگی ها اغلب به دنبال دستکاری ها و جراحی های رحمی از جمله کورتاژ تشخیصی اتفاق می افتد.
-مصرف دخانیات: سیگار یکی از عواملی است که خطر حاملگی داخل لوله ای و خارج رحمی را در خانم ها افزایش می دهد. سیگار منجر به آسیب یا از کار افتادن مژک ها در بدن می شود. با کاهش فعالیت مژک ها، مدت زمانی که تخمک بارور شده باید به رحم برسد، طولانی می شود؛ اگر تخمک بارور شده به موقع به رحم نرسد، در همان لوله جایگزین می شود و حاملگی خارج رحمی رخ می دهد.
-سابقه قبلی بارداری خارج رحمی: وجود سابقه ابتلا به بارداری خارج رحمی موجب افزایش احتمال وقوع مجدد بارداری نابه جا می شود و ریسک وقوع مجدد حاملگی خارج رحمی در زنان با سابقه ابتلا به بارداری خارج رحمی بسیار بیشتر از افراد معمولی است. این موضوع به علت زمینه ای بر میگردد که موجب وقوع حاملگی خارج رحمی شده است که می تواند یه دلیل مشکل ساختار بدنی یا هر علت دیگری باشد و تا زمانی که این علت زمینه از بین نرود، ریسک وقوع مجدد بارداری خارج رحمی هم چنان بالا خواهد بود.
-اندومتریوز: بیماری اندومتریوز هنگامی رخ می دهد که بافتی مشابه بافت رحم در جاهای دیگر بدن شروع به رشد می کند و مانند اندومتر رحم هر ماه ریزش پیدا کرده و خونریزی می کند؛ با این تفاوت که راهی برای خروج خون آن وجود ندارد و به همین علت موجب درد های شدید قاعدگی می شود. بررسی ها نشان داده که ریسک بارداری خارج رحمی در افراد مبتلا به اندومتریوز بیشتر است؛ اما دلیل این موضوع هنوز به خوبی شناخته شده نیست.
-شرکای جنسی متعدد: داشتن رابطه های جنسی محافظت نشده می تواند منجر به عفونت های متعدد ویروسی و باکتریایی در فرد بشود. عفونت دستگاه تناسلی به علت ایجاد التهاب و از بین بردن بافت طبیعی لوله ها و رحم می تواند منجر به حاملگی خارج رحمی گردد.
-بستن هر دو یا یکی از لوله ها به دلایل مختلف: بستن لوله های رحم یا توبکتومی یکی از روش های دائمی جلوگیری از بارداری است. افرادی که به هر دلیل از جمله عدم تمایل به بارداری یا بدخیمی های مربوطه لوله های خود را بسته اند، در معرض ریسک ابتلا به حاملگی خارج رحمی بیشتری هستند. علت این موضوع همان دستکاری و آسیب لوله ای است. اگر به هر دلیلی لوله های بسته شده باز شوند، به علت آسیبی که به آنها وارد شده با احتمال بیشتری حاملگی خارج رحمی ایجاد خواهد شد.
-تماس داخل رحمی جنین دختر با دی اتیل استیلبسترول: دی اتیل استیلبسترول نوعی هورمون استروژن مصنوعی است. این هورمون در گذشته برای مواردی هم چون مشکلات هورمونی، کنترل علائم یائسگی و کمبود استروژن یا در زمان حاملگی برای جلوگیری از سقط جنین در افرادی که سقط های مکرر داشتند و هم چنین در سرطان پروستات در آقایان به کار می رفت. با اینکع مصرف این دارو محدود شده است اما مصرف آن می تواند ریسک ابتلا به حاملگی خارج رحمی و دیگر مشکلات بارداری از جمله زایمان زودرس، سقط جنین و مسمومیت حاملگی را افزایش دهد.
-سقط جنین: سابقه سقط جنین، ریسک بارداری خارج رحمی را افزایش نمی دهد اما در صورتی که منجر به دستکاری رحمی نشده باشد. آسیب به لوله های رحم یا خود رحم در اثر سقط جنین می تواند احتمال ابتلا به بارداری خارج رحمی را افزایش دهد.

علائم و نشانه های حاملگی خارج رحمی
۱۰ درصد خانم های دچار حاملگی خارج رحمی هیچ علامتی ندارند. هم چنین در بسیاری از موارد علائم این بیماری اختصاصی نیست و ممکن است با بیماری های دیگری هم چون آپاندیسیت، عفونت های ادراری، سقط خود به خودی و پیچ خوردگی تخمدان اشتباه شود. به همین علت برای تشخیص آن نیاز به سونوگرافی و پیگیری های بیشتر دارد. امروزه حاملگی خارج رحمی با روش های آزمایشگاهی پیشرفته به خصوص بتا hCG سرم مادر و سونوگرافی (اغلب سونوی ترنس واژینال)، به راحتی قابل تشخیص است. علائم مهم آن شامل تاخیر پریود، درد شکم و خونریزی غیر طبیعی رحم است. گاهی خونریزی شدید در مادر منجر به شوک و غش می شود. علائم بالینی حاملگی خارج رحمی به طور میانگین ۷ هفته (۴ تا ۸ هفته) پس از آخرین پریود نرمال بروز پیدا می کند. مهمترین نشانه های بارداری خارج از رحمی عبارتند از:
-افزایش hCG که همان آزمایش بتای خون است
-خونریزی واژینال (خفیف تا شدید)
-درد پایین شکم به طور ناگهانی که می تواند درد تیز یا مبهم باشد
-درد لگن
-دهانه رحم حساس به لمس و حرکت
-وجود توده در آدنکس ها (به اعضای و بافت های درون رحم از جمله تخمدان ها آدنکس گفته می شود)
-آدنکس حساس به لمس

برای بارداری خارج رحم چه باید کرد؟
هر خانم متاهلی که رابطه جنسی دارد، باید به دنبال هر کدام از علائم زیر به پزشک مراجعه کند:
-زمانی که به دنبال تاخیر پریود، دچار هر گونه درد شکمی تیز یا درد مبهم در لگن شود.
-هر گاه در طی حاملگی دچار خونریزی شود.
-هر گاه دچار لکه بینی یا خونریزی پس از تاخیر در پریود شود.
-اگر دچار سرگیجه های شدید یا حالت غش کردن بشود.
در صورتی که از افراد پر خطر برای حاملگی نا به جا هستید و یا سابقه این مورد را در گذشته داشته اید باید با دقت بیشتری به علائم توجه کنید و سریعا به پزشک یا اورژانس مراجعه نمایید.

عوارض حاملگی خارج رحمی
خوش بختانه با پیشرفت های پزشکی، امروزه به راحتی حاملگی های خارج رحمی تشخیص داده شده و درمان می شوند. اما هنوز هم در کشور های توسعه نیافته مرگ و میر ناشی از این عارضه نسبتا بالاست. حاملگی نا به جا در صورتی که به موقع تشخیص داده شود، عارضه شدیدی برای مادر ایجاد نمی کند و قابل درمان است. هر چند داشتن سابقه حاملگی خارج رحمی، ریسک بارداری های نا به جای بعدی را در فرد افزایش می دهد.

پیشگیری از حاملگی خارج رحمی
در واقع اکثر اوقات با داشتن سبک زندگی سالم می توان از بسیاری از بیماری ها پیشگیری کرد. حاملگی خارج رحمی هم تا حدودی قابل پیشگیری است. به وسیله عدم استعمال سیگار و نداشتن شرکای جنسی متعدد می توان ریسک ابتلا به این عارضه را کاهش داد یا در صورتی که سابقه ابتلا به بارداری خارج از رحمی را دارید، به هیچ وجه از IUD به عنوان روشی برای پیشگیری از بارداری استفاده نکنید.

نکته نهایی درباره حاملگی خارج رحمی
حاملگی خارج رحمی یک اورژانس پزشکی است و باید به موقع تشخیص داده شود. علائم مهم آن شامل خونریزی و درد شکم است؛ هرچند گاهی هیچ علائمی ندارد. لذا با تاخیر پریود و شک به حاملگی بهتر است زودتر برای آزمایش تایید حاملگی اقدام شود و در صورت وجود هر گونه درد و خونریزی غیر طبیعی به پزشک مراجعه گردد.