آرزوی داشتن فرزند، چگونه تحقق پیدا می کند؟

آرزوی داشتن فرزند یا فرزندان سالم، رویای شیرین و دلچسب اکثر دختران و پسران جوان پس از ازدواج است. هر زوج جوان با شروع زندگی مشترک امید دارند که هر چه زودتر طعم پدر و مادر شدن را بچشند، اما متاسفانه بعضی از آنها گاه بنا به دلایل مختلف از این موهبت الهی محروم می مانند. آن سال ها که علم و تکنولوژی تا این حد پیشرفت نکرده بود ناباروری دردی لاعلاج شمرده می شد و زن و شوهرهایی که به این درد مبتلابودند یا باید کانون زندگی مشترک را به هم می زدند یا اینکه با مراجعه به شیرخوارگاه، کودکی را به فرزندی می گرفتند، اما امروزه به لطف پیشرفت های چشمگیر علم و دانش بشری روش های گوناگونی برای حل معضل ناباروری به کار گرفته می شود تا حدی که دیگر زوج های جوان نباید از داشتن فرزند ناامید باشند. آمارها می گویند حدود سه میلیون زوج نابارور در ایران وجود دارد و این یعنی حدود ۲۰ درصد زوج های کشور توانایی باروری ندارند و در مقایسه با آمار جهانی که این عدد حدود ۱۵ درصد است کشور ما در وضعیت مطلوبی از نظر تعداد زوج های نابارور قرار ندارد.با این همه معضلات مربوط به ناباروری، محدود به مسائل علمی و ژنتیکی نیست. این موضوع، ابعاد اجتماعی و حقوقی نیز دارد که کاملاً در هم تنیده هستند. به عبارت دیگر نمی توان میان ابعاد علمی ، حقوقی و اجتماعی ناباروری تمایز ایجاد کرد. در گزارشی که می خوانید تلاش شده همزمان به این ابعاد سه گانه نظر شود.
دکتر احسان شمسی کوشکی متخصص اخلاق پزشکی می گوید: در حال حاضر چند روش برای باروری زوج های نابارور در کشور وجود دارد «آی وی اف» که همان لقاح در محیط آزمایشگاه است. در این روش زوجین سلول های سالمی دارند اما بنا به دلایلی لقاح صورت نمی گیرد به همین خاطر لقاح در محیط آزمایشگاه صورت می گیرد و سپس جنین به داخل رحم مادر منتقل می شود. گاهی رحم مادر مشکل داشته و نمی تواند جنین را نگه دارد در این صورت از رحم جایگزینی استفاده می کنند و در روشی دیگر مرد یا زن سلول جنسی معیوب دارند یا توانایی باروری ندارند که در این صورت از سلول اهدایی یا جنین اهدایی استفاده می کنند که در هر کدام از این روش ها سوالات شرعی و اخلاقی متعددی برای مردم و پزشکان مطرح می شود.
دکتر شمسی کوشکی در ادامه گفت: درباره اهدای جنین مجلس ششم در سال ۱۳۸۲ قانونی را تصویب کرد و مجوز اهدای جنین به زوج های نابارور صادر شد، اما متاسفانه در این قانون درباره تکلیف حقوقی و قانونی چنین فرزندی هیچ صحبتی نشده است. مسائلی مثل ارث، محرمیت، نفقه، ازدواج و دیگر موضوعات که باید به طور کامل تکلیف اش روشن و بیان شود.
به گفته وی، در این روش های درمان ناباروری، دو نوع پدر و مادر داریم. یک پدر و مادر ژنتیکی که سلول متعلق به آنهاست و دیگری پدر و مادر اجتماعی که در روش های اهدای جنین یا سلول مطرح می شود. این ها با هم متفاوت هستند. ما اگر به اخلاق معتقد و پایبند هستیم باید این حق را برای طفل قائل باشیم که از هویت پدر و مادر ژنتیکی خود باخبر باشد و آنها را بشناسد. متاسفانه ما مجوز انجام کارهایی را صادر کرده ایم، اما تکلیف پیامدهای آن را مشخص نکرده ایم و چارچوب مدونی نداریم. اینکه باید مشخصات پدر و مادر اهدا کننده در جایی ثبت شود مساله بسیار مهمی است تا در صورت نیاز بتوان به آنها دسترسی داشت.
اما موضوع مهمی که در کشور ما چالش های زیادی را به وجود آورده و تا حدود زیادی روشن شدن تکلیف مباحثی حقوقی مانند ارث، محرمیت، نفقه و... به آن بستگی دارد این است که پدر و مادر واقعی به چه کسی می گویند؟
طبق قانون مدنی کشور ما، پایه تمام احکام وضعی، «نسب» است و علما و فقها برای اثبات نسب، معیار بیولوژیک را در نظر می گیرند، طبق مواد 1158، 1159و 1160 قانون مدنی مادر، زنی است که طی واقعه زایمان نوزادی را به دنیا می آورد. به عبارت دیگر نسب مادری برمبنای امور محسوس و آشکار قابل اثبات است، پس قانونگذار، مادر را زنی دانسته که کودک را به دنیا می آورد. اگر چنین باشد در موضوع رحم جایگزین که زوجین جنین خود را در رحم زنی دیگر پرورش می دهند با مشکل صدور شناسنامه و دیگر مباحث شرعی و حقوقی روبه رو خواهند شد و نیاز به حکم دادگاه دارد.

مشکل نسب باید حل شود
دکتر رضا سامانی مدیر گروه اخلاق پزشکی پژوهشکده رویان می گوید: تا وقتی در کشور مشکل «نسب» حل نشود بحث اهدای جنین، رحم جایگزین و سلول اهدایی با مشکلات بسیاری روبه رو خواهد بود.
به گفته وی، ما یک حکم تکلیفی داریم یک حکم وضعی. در حکم تکلیفی خود عمل را بدون آن که درباره عواقبش صحبتی به میان آید فی نفسه حلال یا حرام اعلام می کنند، به عنوان مثال مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای اهدای سلول مرد را جایز دانسته و موافق این امر هستند، این در حالی است که برخی پزشکان و متخصصان درمان ناباروری، این کار را انجام نمی دهند. از طرفی اگر در بحث اهدای سلول مرد شبهه و تردید باشد طبیعی است که موضوع اهدای سلول زن را هم نباید بپذیریم که البته به عقیده من اینها موضوعاتی فرهنگی و عرفی است. اما در احکام وضعی که در کشور ما پایه تمام این احکام بر نسب استوار است کار مشکل می شود، یعنی تکلیف مباحثی مثل محرمیت، ارث، حضانت، نفقه و ازدواج و غیره که احکام وضعی هستند باید روشن شود.
وی می افزاید: