بیماری آندومتریوز در زنان، هر آنچه باید بدانید

اندومتریوز یک اختلال اغلب دردناک است که در آن بافتی که به‌ طور معمول پوشاننده داخل رحم است (آندومتر)، خارج از رحم (آندومتر ایمپلنت) رشد می‌کند. اندومتریوز اغلب تخمدان، روده و یا بافت پوشاننده لگن را درگیر می‌کند. به‌ندرت، بافت آندومتر ممکن است فراتر از منطقه لگن گسترش یابد.
در آندومتریوز، بافت آندومتر همانند حالت نرمال عمل می‌کند یعنی با هر چرخه قاعدگی ضخیم شده، ریزش کرده و خونریزی قاعدگی را شکل می‌دهد. از آنجا که این بافت هیچ راهی برای خروج از بدن ندارد، به دام می‌افتد. هنگامی‌ که اندومتریوز تخمدان را درگیر کرده باشد، کیست ایجاد به نام اندومتریوما نام دارد. بافت‌های اطراف می‌توانند تحریک‌شده، درنهایت ایجاد نوعی بافت چسبنده کنند که اندام‌ها را به هم می‌چسباند.
اندومتریوز می‌تواند باعث درد گاهی شدید به‌ خصوص در طول دوره قاعدگی شود. مشکلات باروری همچنین ممکن است ایجاد گردد. خوشبختانه، درمان‌های مؤثر برای این عارضه در دسترس هستند.

علائم و نشانه‌های بیماری اندومتریوز
اصلی‌ترین علامت آندومتریوز درد لگنی که اغلب همراه با دوره قاعدگی ایجاد می‌گردد، می‌باشد. اگرچه بسیاری از زنان در طول گرفتگی قاعدگی گرفتگی لگنی را تجربه می‌کنند، زنان مبتلا به آندومتریوز عموماً درد قاعدگی را به‌ مراتب بدتر از حد معمول توصیف می‌کنند. آن‌ها همچنین اظهار می‌کنند که دردشان در طول زمان افزایش می‌یابد.
علائم و نشانه‌های شایع بیماری اندومتریوز:
- دوره‌های دردناک (دیسمنوره)؛ درد لگن و گرفتگی ممکن است قبل از شروع قاعدگی ایجاد و طی چند روز از دوران قاعدگی ادامه یابد و ممکن است شامل درد پشت و شکم باشد.
- درد همراه با مقاربت؛ درد در طی و یا بعد از رابطه جنسی در افراد مبتلابه اندومتریوز شایع است.
- درد همراه با حرکات روده و یا هنگام دفع ادرار؛ شما به‌ احتمال‌ زیاد این علائم را در طول دوره خود تجربه می‌کنید.
- خونریزی بیش‌ از حد؛ شما ممکن است دوره‌های گاه‌ به‌ گاه سنگین (منوراژی) یا خونریزی بین دوره (منومتروراژیا) را تجربه کنید.
- ناباروری؛ اندومتریوز برای اولین بار در برخی از زنان به دنبال درمان ناباروری تشخیص داده می‌شود.
- سایر علائم؛ شما همچنین ممکن است خستگی، اسهال، یبوست، نفخ یا تهوع، به‌خصوص در طول دوره قاعدگی را تجربه کنید.
- شدت درد لزوماً یک شاخص قابل‌ اطمینان برای تشخیص نیست. برخی از زنان مبتلا به اندومتریوز خفیف درد گسترده دارند، در حالی‌ که برخی دیگر حتی با اندومتریوز پیشرفته ممکن است درد کم داشته باشند و یا حتی بدون درد باشند.
- اندومتریوز گاهی اوقات با سایر بیماری‌ها که می‌توانند درد لگن ایجاد کنند مانند بیماری التهابی لگن (PID) و یا کیست تخمدان اشتباه گرفته می‌شود. همچنین ممکن است با سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)(یک بیماری که باعث حملات اسهال، یبوست و درد شکمی می‌شود) اشتباه گرفته شود. IBS می‌تواند با آندومتریوز همراه باشد که این امر می‌تواند تشخیص را پیچیده کند.

علل بیماری اندومتریوز
اگرچه علت دقیق اندومتریوز مشخص نیست، چند توضیح احتمالی عبارت‌اند از:
برگشت خون قاعدگی
این محتمل‌ترین توضیح برای بیماری اندومتریوز است. در برگشت خون قاعدگی، خون قاعدگی حاوی سلول‌های آندومتر از طریق لوله‌های فالوپ و از داخل حفره لگن به بیرون از بدن جریان می‌یابد. این سلول‌های آندومتر به دیوار لگن و سطوح ارگان‌های لگنی متصل می‌شوند و در آنجا به رشد، ضخیم شدن و خونریزی در طول دوره‌های قاعدگی ادامه می‌دهند.
رشد سلول جنینی
به سلول‌های پوششی حفره شکم و لگن از سلول‌های جنینی آمده‌اند. هنگامی‌ که یک یا چند منطقه کوچک از پوشش شکم با بافت آندومتر جایگزین می‌شود، اندومتریوز می‌تواند شکل بگیرد.
ایجاد اسکار یا جای زخم براثر جراحی
پس از یک عمل جراحی، مانند هیسترکتومی یا C-سکشن، سلول‌های آندومتر ممکن است به محل برش جراحی متصل شوند.
حمل ‌و نقل سلول‌های آندومتر
رگ‌های خونی یا مایع لنفاوی ممکن است سلول‌های آندومتر را به سایر نقاط بدن حمل کند.
اختلال سیستم ایمنی بدن
این امکان وجود دارد که یک مشکل در سیستم ایمنی بدن باعث شود که بدن قادر به تشخیص و از بین بردن بافت آندومتر در حال رشد در خارج از رحم نباشد.

عوامل خطر یا ریسک فاکتورها در بیماری اندومتریوز
عوامل متعددی شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اندومتریوز قرار می‌دهد، مانند:
- عدم بارداری
- ابتلای یک مورد یا چند نفر از بستگان (مادر، عمه، خاله یا خواهر) به اندومتریوز
- هرگونه وضعیت پزشکی که مسیر طبیعی عبور خونریزی ناشی از قاعدگی را با مشکل مواجه کند.
- سابقه عفونت لگنی
- اختلالات رحمی
اندومتریوز معمولاً چند سال پس از شروع عادت ماهانه (قاعدگی) ایجاد می‌شود. علائم و نشانه‌های بیماری اندومتریوز به‌ طور موقت با بارداری و به‌ طور دائم با یائسگی از بین می‌رود، مگر اینکه شما در حال مصرف استروژن باشید.

عوارض بیماری اندومتریوز
ناباروری
در هنگام ابتلا به اندومتریوز، باروری دچار اختلال می‌شود. حدود یک‌ سوم تا یک‌ دوم از زنان مبتلا به آندومتریوز مشکل باردار شدن دارند. پزشکان معمولاً به زنان دچار اندومتریوز توصیه می‌کنند بارداری را به تعویق نیاندازند زیرا که به‌ مرور زمان شانس بارداری‌شان کاهش می‌یابد.
سرطان تخمدان
سرطان تخمدان بالاتر از نرخ مورد انتظار در زنان مبتلابه آندومتریوز رخ می‌دهد اما همچنان میزان بروز سرطان به حد خیلی بالایی نخواهد بود.

تشخیص بیماری اندومتریوز
برای تشخیص اندومتریوز و دیگر شرایطی که می‌تواند درد لگنی ایجاد کند، دکتر از شما می‌خواهد علائم خود را توصیف کنید ازجمله محل درد و زمانی که درد رخ می‌دهد.
برخی تست‌های ارزیابی عبارت‌اند از:
معاینه لگنی
در طول یک معاینه لگنی، پزشک لگن را ازنظر اختلالاتی مانند کیست در اندام‌ها یا زخم‌های پشت رحم، بررسی می‌کند. اغلب لمس مناطق کوچک اندومتریوز امکان‌پذیر نیست، مگر اینکه آن‌ها باعث شکل‌گیری کیست شده باشند.
سونوگرافی
این تست از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویر از داخل بدن استفاده می‌کند. برای ایجاد تصاویر، وسیله‌ای به نام مبدل روی پوست شکم یا داخل واژن (سونوگرافی ترانس واژینال) قرار می‌گیرد. هر دو نوع سونوگرافی ممکن است برای ایجاد بهترین تصویر از اندام‌های تناسلی انجام شود.
لاپاروسکوپی
برای اطمینان از وجود اندومتریوز، دکتر شما ممکن است داخل شکم را با استفاده از یک روش جراحی به نام لاپاراسکوپی بررسی کند. درحالی‌که شما تحت بیهوشی عمومی هستید، جراح یک برش کوچک در نزدیکی ناف ایجاد کرده و یک دوربین باریک (لاپاراسکوپ) به محل فرستاده و به‌ واسطه آن، بافت آندومتر را در خارج از رحم پیدا می‌کند. همچنین ممکن است نمونه‌هایی از بافت اندومتریوز را از طریق بیوپسی از محل برداشت کند. با این روش می‌توان محل، وسعت و وخامت اندومتریوز را تشخیص داد و درنتیجه بهترین گزینه درمانی را انتخاب نمود.

درمان بیماری اندومتریوز
درمان اندومتریوز معمولاً با دارو یا جراحی انجام می‌پذیرد. رویکردی که شما و دکترتان در پیش خواهید گرفت به‌شدت علائم و نشانه‌های شما و اینکه آیا قصد باردارشدن دارید یا نه بستگی دارد.
داروهای ضد درد
دکتر شما ممکن یک مسکن از گروه داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (ibuprofen) و یا ناپروکسن (naproxen) را برای کمک به کاهش گرفتگی‌های دردناک قاعدگی توصیه کند.
هورمون درمانی
مکمل‌های هورمونی گاهی اوقات در کاهش یا از بین بردن درد اندومتریوز مؤثر هستند. دلیلش این است که افزایش و کاهش هورمون‌ها در طول چرخه قاعدگی باعث ضخیم شدن آندومتر، ریزش و خونریزی از آن می‌شود. داروی هورمونی ممکن است رشد آندومتر را کند کرده و از ایجاد اندومتریوز جدید جلوگیری کند. با این حال، هورمون درمانی است به‌عنوان را دائمی برای درمان اندومتریوز نیست.
درمان‌های هورمونی که برای اندومتریوز استفاده می‌شوند، عبارت‌اند از:
- قرص‌های ضدبارداری : قرص‌های ضدبارداری به کنترل هورمون‌های مسئول ایجاد بافت آندومتر در هرماه کمک می‌کنند. بسیاری از زنان عادت ماهیانه سبک‌تر و کوتاه‌تری را در زمان استفاده از داروهای ضدبارداری هورمونی تجربه می‌کنند.
- آگونیست و آنتاگونیست هورمونی (GN-RH) : این داروها باعث جلوگیری از تولید هورمون‌های تحریک‌کننده تخمدان، کاهش سطح استروژن و جلوگیری از قاعدگی می‌شوند. این داروها باعث کوچک شدن بافت آندومتر نیز می‌شوند زیرا این داروها ایجاد یک یائسگی مصنوعی می‌کنند.دوره‌های قاعدگی و توانایی بارداری وقتی‌که مصرف دارو متوقف شود، بازگشت می‌کند.
- مدروکسی پروژسترون استات (Medroxyprogesterone) : این داروی تزریقی باعث توقف قاعدگی و کاهش رشد آندومتر شده و در تسکین علائم و نشانه‌های بیماری اندومتریوز مؤثر است. عوارض جانبی آن شامل افزایش وزن، کاهش تولید استخوان و افسردگی می‌باشد.
- دانازول(Danazol) : این دارو باعث سرکوب رشد آندومتر با مسدود کردن تولید هورمون‌های تحریک‌کننده تخمدان، جلوگیری از قاعدگی و کاهش علائم اندومتریوز می‌شود. با این‌ حال، دانازول ممکن است اولین انتخاب نباشد چرا که می‌تواند به عوارض جانبی جدی منجر شود.
جراحی محافظتی
اگر آندومتریوز دارید و در حال تلاش برای باردارشدن هستید، جراحی برای برداشتن آندومتریوز تا آنجا که رحم و تخمدان آسیبی نبینند ممکن است شانس بارداری را افزایش دهد. اگر شما دچار درد شدید ناشی از اندومتریوز هستید نیز ممکن است کاندید عمل جراحی باشید با این‌ حال، اندومتریوز و درد ناشی از آن ممکن است بازگشت کند.
پزشک ممکن است از طریق لاپاروسکوپی یا از طریق عمل جراحی سنتی شکم نسبت به برداشت بافت اندومتریوز، اقدام کند.
فناوری کمک باروری
فناوری‌های کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF)، گاهی اوقات برای کمک به باردارشدن نسبت به عمل جراحی محافظتی ترجیح داده می‌شود. پزشکان اغلب یکی از این روش‌ها را درصورتی‌که عمل جراحی حفاظتی بی‌اثر باشد، انجام می‌دهند.
هیسترکتومی
در موارد شدید آندومتریوز، جراحی برای برداشتن رحم و گردن رحم (هیسترکتومی کامل) و همچنین هر دو تخمدان ممکن است بهترین گزینه درمانی باشد. هیسترکتومی به‌تنهایی مؤثر نیست چراکه استروژن تولیدی توسط تخمدان‌ها باعث تحریک اندومتریوز باقی‌مانده و باقی ماندن درد ناشی از آن،می‌شود. هیسترکتومی معمولاً به‌ عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته می‌شود به‌ویژه برای زنانی که هنوز در سن باروری هستند زیرا بعد از هیسترکتومی امکان باردارشدن وجود ندارد.