اختلال کم توجهی در کودکان، راه درمان

جوانی را که وارد مطبم شد، بلافاصله شناختم. چند هفته پیش او را سر کلاس درسم دیده بودم. او دانشجوی پزشکی بود و چند هفته پیش سر کلاس درسی بود که من در آن، راجع‌ به اختلال کمبود تمرکز (ADD) صحبت می‌کردم. یادم آمد که سر کلاس درس از رفتارش خوشم نیامده بود چون مرتب در جایش تکان می‌خورد و گویا اصلا به درس گوش نمی‌داد. گاهی با تلفن همراهش مشغول بود و گاهی با وسایل دم دستش بازی می‌کرد. رفتارش این فکر را در من به وجود آورد که به درس و کلاس و استاد بی‌توجه است و برداشتم این بود که او جوان بی‌ادبی است اما اکنون که شروع به صحبت کرد، متوجه شدم چقدر برداشتم اشتباه بوده است. همه ما وقتی اطلاعاتمان ناکافی باشد، گرفتار برداشت‌های نادرست می‌شویم.
سخنش را این گونه آغاز کرد: «استاد! همه علائمی که سر کلاس درس می‌گفتید، در من وجود دارد. من دچار ADD هستم». شاید این جوان یکی از اولین مراجعان بزرگسال من بود که دچار اختلال کمبود تمرکز بود. گرچه در کتاب‌های مرجع روان‌پزشکی راجع‌ به اختلال بیش‌فعالی و کمبود تمرکز بزرگسالان مطالب زیادی خوانده بودم، تا آن زمان تمام موارد این اختلال را که شخصا دیده بودم، کودکان خردسالی بودند که یا به علت بیش‌فعالی، والدینشان را کلافه کرده و به همین دلیل به مطب من آورده شده بودند یا کودکان سال‌های اول مدرسه بودند که به دلیل حواس‌پرتی و بی‌قراری در کلاس درس توسط معلمانشان به مطب روان‌پزشک فرستاده شده بودند بنابراین تصویر ذهنی من از یک فرد دچار اختلال کمبود توجه این بود که اگر در کودکی مشکلش تشخیص داده نشود و تحت درمان قرار نگیرد، امکان موفقیت تحصیلی نخواهد داشت. به همین دلیل انتظار نداشتم یک دانشجوی پزشکی را ببینم که تا این سن تحت مداوای اختلالش قرار نگرفته و با این حال تا این سطح تحصیلی بالا آمده ولی وقتی دانشجویم علائمش را برایم مرور کرد و از مشکلاتی که این علائم برایش ایجاد کرده بود، سخن گفت، من هم به اطمینان رسیدم که تشخیصی که برای خودش گذاشته درست است. از دوران دبستان بارها معلمان به‌ دلیل تکان‌خوردن و حرف‌زدن سرکلاس درس تنبیهش کرده یا از کلاس اخراجش کرده بودند ولی ازآنجا که همیشه شاگرد ممتازی بود و نمرات بالایی می‌آورد‌، مشکلات رفع و رجوع شده بودند. هیچ‌کس فکر نمی‌کرد دانش‌آموزی با نمرات بالا نیاز به درمان روان‌پزشکی اختلال تمرکز دارد؛ در واقع او یک نابغه دچار این اختلال بود و این نبوغ و تیزهوشی باعث شده بود، به‌رغم وجود اختلال تمرکز نمرات خوبی بگیرد و پیشرفت تحصیلی‌اش بالای متوسط باشد اما این ماجرا باعث نشده بود اختلال مذکور مشکلی برایش ایجاد نکند.
درحقیقت او قادر به آرام‌نشستن و گوش‌دادن نبود بنابراین همان احساسی که سر کلاس درس من ایجاد شده بود، در بسیاری از موقعیت‌ها برای دیگران هم ایجاد شده بود. کسانی که رفتار او را می‌دیدند، تصور می‌کردند او بی‌ادب و بی‌اعتناست و درس و معلم را به بازی گرفته، درحالی‌که او واقعا نمی‌توانست آرام و متمرکز بنشیند و تکان نخورد. علاوه ‌بر این، تیزهوش بیش‌فعال ما در زندگی هم مشکلات زیادی داشت؛ مثلا بارها تلفن همراهش را جا گذاشته و دچار مشکلات جدی شده بود. بارها کلید خانه یا سوئیچ ماشینش را گم کرده بود و ساعت‌ها از وقتش تلف شده بود. بارها رفتارهای تکانشی انجام داده و بابت آن دچار پشیمانی و سرزنش شده بود اما تمام این مدت کسی به وجود اختلال در او شک نکرده بود. هوش بالا و نمرات ممتازش مانعی در برابر این تشخیص ایجاد کرده بود.
خوشبختانه این دانشجوی نابغه پیش از آمدن به مطب من کلی در مجله‌های علمی و سایت‌های دانشگاهی جستجو و مطلب جمع کرده بود و با دستی پر درمورد اختلال تمرکز بزرگسالان و افراد تیزهوش به مطب من آمده بود که این اقدام روند کار درمانی را تسهیل و تسریع کرد.
برای درمان اختلال کمبود تمرکز و اختلال کم‌توجهی - بیش‌فعالی بهترین برنامه درمانی، ترکیبی از دارودرمانی و تمرینات رفتاری است. در دارودرمانی، از داروهایی استفاده می‌شود که قسمت‌هایی از مغز را که مسوول ایجاد تمرکز هستند (یعنی بخش میانی قشر پره‌فرونتال مغز) تقویت شوند و تکانشگری و بی‌ثباتی هیجانی در این افراد مهار شود. در رفتاردرمانی هم تمرینات ذهن‌آگاهی، انسجام ذهن- بدن و خودآرام‌سازی به این افراد داده می‌شود که منجر به ایجاد مدارهای عصبی جدید در مغز آنها می‌شود. مدارهای عصبی جدید باعث می‌شوند مغز منطقی قدرت پیدا کرده و مغز هیجانی را مهار کند. خوشبختانه آگاهی و همکاری این دانشجوی تیزهوش روند درمان او را خیلی خوب پیش برد و او اکنون استاد بیماری‌های قلب‌وعروق در یکی از بهترین دانشگاه‌های دنیاست. گرچه انتظار نداریم روند بهبود در همه مراجعان همین قدر چشمگیر باشد، به‌طور قطع تحت‌ درمان قرارگرفتن باعث درجاتی از بهبود در همه مبتلایان به اختلال کمبود تمرکز خواهد شد.
دکترمحمدرضاسرگلزایی
روان‌پزشک