اختلال کم توجهی بیش فعالی چیست؟

این اختلال در کودکی شروع می‌شود و برای تشخیص آن ضروری است که چند علامت در قبل از ۱۲ سالگی نمایان شود. ویژگی‌ اصلی اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی الگوی مستمر بی‌توجهی با یا بدون بیش‌فعالی و تکانشگری است، به گونه‌ای که کارکرد و رشد فرد را مختل کرده باشد. بی‌توجهی این اختلال خود را در رفتارهایی مانند نیمه‌کاره گذاشتن کارها، نداشتن پشتکار، مشکل حفظ تمرکز و نابسامان بودن آشکار می‌‌کند که البته ناشی از نافرمانی یا عدم درک مطلب نیست.
بیش‌فعالی این اختلال به صورت افزایش فعالیت‌های حرکتی مانند دویدن و جست‌وخیز کردن کودک در مواقع نامناسب یا تکان خوردن زیاد، بازی با انگشتان یا پرحرفی دیده می‌شود. بیش‌فعالی در بزرگسالان می‌تواند به شکل برقراری شدید یا خسته کردن دیگران با فعالیت‌هایشان بروز کند.
تکانشی عمل کردن یعنی اعمال عجولانه‌ای که بدون هیچ‌گونه فکر و ملاحظه‌ای انجام می‌گیرند و می‌توانند سبب آسیب به خود شوند. رفتارهای تکانشی می‌تواند به شکل دخالت‌های اجتماعی مانند تصمیم‌گیری‌های مهم بدون اندیشیدن به پیامدهای بلندمدت آن بروز کند.
برای تشخیص این اختلال باید در نظر داشت این علائم باید در بیش از یک موقعیت و مکان وجود داشته باشد، مثل ملاخانه، مدرسه و محل‌کار.
اغلب افرادی که دچار این اختلال هستند تاخیر جزیی زبانی، حرکتی و اجتماعی دارند. رفتارهای ناشی از بی‌توجهی با فرایندهای شناختی زمینه‌ای مختلفی در ارتباط است و ممکن است فرد دچار این اختلال در انجام آزمون‌های مربوط به توجه، کارکرد اجرایی و حافظه دچار مشکلات شناختی باشد و این آزمون‌ها کنار شاخص‌های بالینی می‌تواند در تشخیص کمک‌کننده باشد. یکی از آزمون‌های شناختی برای ارزیابی توجه در چنین بیمارانی تست IVA است که توجه فرد را از نظر شنیداری و دیداری ارزیابی می‌کند. همچنین در این تست ارزیابی درباره بیش‌فعالی و تکانشگری انجام می‌گیرد. سایر ارزیابی‌های شناختی می‌تواند در تشخیص این بیماری کمک‌کننده باشد. به طور مثال درباره ارزیابی‌های حافظه‌ای می‌توان از تست‌های CANTAB استفاده کرد.
درمورد تغییرات زیست‌شناختی باید گفت که نمی‌توانند به عنوان یک یافته تشخیصی ارزشمند باشند. هرچند تحقیقات گزارش‌هایی از امواج آهسته مغزی یا کاهش حجم کلی مغز در ام‌آرآی را در مبتلایان به اختلال کمبود تمرکز نسبت به همسالان خود گزارش کرده‌اند.
در بررسی جوامع و فرهنگ‌های مختلف مشخص شد این اختلال در کودکان ۵ درصد و در بزرگسالان ۵/۲درصد شیوع دارد.
نقش وراثت در اختلال کمبود تمرکز پررنگ و شیوع آن در وابستگان درجه1 فرد بیشتر است. از نظر جنسیت هم در پسرها شایع‌تر از دختران است.باید در نظر داشت نشانه‌ها و رفتارها در شناسایی این اختلال مهم هستند و در خیلی از بیماری‌های دیگر نیز ممکن است وجود داشته باشد بنابراین به راحتی نمی‌توان تشخیص اختلال کمبود تمرکز را بیان کرد. گاهی مشاهده می‌شود خانواده‌ها یک یا چند نشانه تشخیص این اختلال را به فرزندان خود می‌دهند که می‌تواند در بررسی‌های بعدی و بدون آنها مشکلاتی ایجاد کند بنابراین تشخیص آن نیازمند مراجعه به متخصص در حوزه این بیماری است.
نکته مهم اینکه در تعدادی از افراد بخش مربوط به بیش‌فعالی و تکانشگری کم است و بیشتر به صورت اختلال در توجه نمایان می‌شود که بیشتر با عنوانADHD شناخته می‌شود.
درمان‌های دارویی و غیردارویی برای بیماران دچار این اختلال وجود دارد. یکی از درمان‌های دارویی اصلی متیل‌فتیدات (ریتالین) است که حتما باید توسط متخصص تجویز شود. در مورد درمان‌های غیردارویی می‌توان به روا‌ن‌درمانی و توانبخشی‌های شناختی و کاردرمانی اشاره کرد. روان‌درمانی این بیماران نیز توسط متخصصان مربوط انجام می‌گیرد. توانبخشی‌های شناختی نیز می‌تواند در درمان‌ چنین بیمارانی بسیار مفید باشد. با توجه به اینکه در بیماران دچار این اختلال نقص اصلی در توجه و تکانشگری است، توانبخشی‌های شناختی در جهت افزایش توجه و کاهش تکانشگری می‌توانند نقش مهمی داشته باشند. این توانبخشی‌ها در مراکز تخصصی توا‌نبخشی ‌شناختی به کمک تمرین‌های نرم‌افزارهای تخصصی و تمرینات قلم و کاغذی یا تمریناتی که در منزل است، انجام می‌گیرد. کاردرمانی نیز یکی از روش‌های بسیار مفید کنار درمان دارویی و سایر روش‌های درمانی به کار می‌رود. البته بر اساس نیاز و تشخیص متخصص شاید فرد دچار این اختلال نیازمند گفتاردرمانی و سایر روش‌های درمانی نیز باشد.
در سال‌های اخیر روش‌های بسیار جدیدی نیز برای درمان اختلال کمبود تمرکز و بیش‌فعالی به کار گرفته شده که از جمله می‌توان نور فیدبک را نام برد. درمورد مقدار تاثیر نوروفیدبک در بیماران نظر مشترکی وجود ندارد ولی در حال حاضر به عنوان یکی از روش‌ها توصیه می‌‌شود. در یک مطالعه مروری سیستماتیک و متاآنالیزی که در سال ۲۰۱۵ میلادی انجام شده، مشخص کرد نوروفیدبک می‌تواند در کاهش علائم اختلال مفید باشد. نوروفیدبک روش خودتنظیمی فعالیت مغز با ثبت امواج مغزی است.
اوایل سال 2019 میلادی نیز یک دستگاه با عنوان CTNS که تحریک عصبی خارجی عصب سه‌قلو را انجام می‌دهد توسط FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) برای درمان اختلال کمبود تمرکز و بیش‌فعالی به رسمیت شناخته شده که یقیقنا در سال‌های آینده شاید بتواند به عنوان یکی از درمان‌های کمکی گسترده شود.
به خانواده‌ها توصیه‌ می‌شود به جنبه‌های مثبت این کودکان توجه کنند. در مطالعات انجام‌شده روی چنین بیمارانی، توانایی خلاقیت‌ بالای آنها نسبت به همسالان خود مشخص شد. این افراد دارای ۳ جنبه اصلی خلاقیت از قبیل تفکر واگرایی، بسط مفهومی و عبور از محدودیت‌های دانش هستند، پس بهتر است خانواده‌ها و مربیان این بیماران از بخش مثبت و توانایی آنها برای رشد و حضور آنها در اجتماع استفاده کنند.