فیبروم رحم زنان، علل و روش‌ های درمان

رشد غیرطبیعی رحم، فیبروم رحم نامیده می‌شود؛ از جمله علائم فیبروم رحم می‌توان به خونریزی شدید در دوران قاعدگی، طولانی شدن دوره قاعدگی و درد لگن اشاره کرد.
رشد غیرطبیعی رحم که از آن تحت عنوان فیبروم رحم یاد می‌شود، اغلب در طول سال‌های باروری ظاهر می‌شود. این عارضه با نام‌های لیومیوم یا میوما نیز شناخته شده‌است. فیبروم رحم با افزایش خطر ابتلا به سرطان رحم در ارتباط نیست و تقریبا هرگز به سرطان منجر نمی‌شود. اندازه این فیبروم‌ها بسته به شرایط متفاوت است؛ گاهی به قدری کوچک است که با چشم انسان نیز قابل تشخیص نیست. بسیاری از خانم‌ها از وجود فیبروم رحم در وجودشان بی‌اطلاع هستند، چرا که علائم فیبروم رحم شدید و آشکارا نیست. اغلب به صورت کاملا اتفاقی در حال معاینه لگن و یا سونوگرافی‌های دوران بارداری وجود فیبروم در رحم مشخص می‌شود. در این مطلب به بررسی علائم و راه‌های درمان این عارضه می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید.

علائم فیبروم رحم
بسیاری از زنانی که مبتلا به این بیماری هستند، هیچ نشانه‌ای ندارند. علائم فیبروم رحم بسته به مکان، اندازه و تعداد فیبروم‌ها می‌تواند متفاوت باشد. رایج‌ترین نشانه‌های فیبروم رحم عبارتند از:
- خونریزی شدید در دوران قاعدگی
- دوره‌های قاعدگی بیش از یک هفته
- درد یا فشار لگن
- تکرر ادرار
- مشکل در خالی کردن مثانه
- یبوست
- کمردرد و پادرد

انواع فیبروم رحم
- فیبروم‌ها عموما بسته به موقعیت قرارگیری در رحم طبقه‌بندی می‌شوند.
- فیبروم‌های اینترامورال (Intramural) در دیواره رحم رشد می‌کنند.
- فیبروم‌های ساب موکوزال ( Submucosal) زیر پوشش لایه رحمی شکل می‌گیرد.
- فیبروم‌های ساب سروزال (Subserosal) درخارج از دیواره رحم به وجود می‌آیند

علل فیبروم رحم
پزشکان علت دقیق فیبروم رحمی را نمی‌دانند، اما تحقیقات و تجربیات بالینی عوامل زیر را مرتبط با این بیماری برشمرده‌ است.
تغییرات ژنتیکی - بسیاری از فیبروئیدها ریشه در تغییرات ژنتیکی سلول‌های عضلانی رحم دارند.
هورمون‌ها - استروژن و پروژسترون، دو هورمون هستند که در طول دوران قاعدگی رحم را برای باروری آماده می‌کنند. به نظر می‌رسد این هورمون‌ها یکی از علل بروز فیبروم رحم باشند. فیبروم‌ها حاوی گیرنده‌های استروژن و پروژسترون بیشتری نسبت به سلول‌های عضلانی طبیعی رحم هستند. فیبروم‌های رحم معمولا پس از یائسگی به دلیل کاهش تولید هورمون‌ها، تمایل به منقبض شدن و کوچک‌تر شدن دارند.
سایر عوامل رشد - فاکتورهای رشد شبه انسولین که به بدن در حفظ بافت‌ها کمک می‌کنند، می‌تواند روی رشد فیبروم‌ها تاثیرگذار باشند.
پزشکان معتقدند که فیبروم رحم از یک سلول بنیادی در بافت ماهیچه‌ای هموار رحم (مایومتریوم) تشکیل می‌شود. این سلول به‌طور مکرر تقسیم شده و در نهایت یک توده محکم متمایز از بافت اطراف را تشکیل می‌دهد.
لازم به ذکر است که الگوهای رشد فیبروم‌های رحمی متفاوت هستند؛ آن‌ها ممکن است به آرامی و یا به سرعت رشد کنند و یا حتی به همان اندازه باقی بمانند. همچنین برخی از فیبروم‌های ظاهر شده در دوران بارداری پس از اتمام این دوران از بین می‌روند. (به این خاطر که رحم پس از دوران بارداری به اندازه قبل خود بازمی‌گردد.)

عوامل تاثیرگذار بر فیبروم رحم
به جز خانم‌هایی که در دوران بارداری به سر می‌برند، چندین عامل خطر شناخته‌شده برای فیبروم رحم وجود دارد؛ عوامل دیگری که می‌توانند بر رشد فیبروم‌ها تاثیر بگذارند عبارتند از:
- وراثت: اگر مادر و یا خواهر شما فیبروم رحم داشته باشد، شما نیز در معرض خطر رشد آن‌ قرار دارید.
- نژاد: احتمال ایجاد و رشد فیبروم در رحم، در خانم‌های سیاه‌پوست بیش از سایر نژادهاست. علاوه بر این، زنان سیاه‌پوست در سنین جوان‌تر گرفتار این فیبروم‌ها شده و تعداد و اندازه آن‌ها نیز نسبت به سایرین بزرگتر است.
- عوامل محیطی: به نظر می‌رسد عواملی مانند بلوغ زودرس، چاقی، کمبود ویتامین D، داشتن رژیم غذایی حاوی گوشت قرمز زیاد و کمبود میوه، لبنیات و سبزیجات در رژیم غذایی، نوشیدن الکل و ... خطر ابتلا به فیبروم رحم را افزایش می دهد.

عوارض جانبی
اگرچه فیبروم‌های رحمی معمولا خطرناک نیستند اما می‌توانند به مشکلاتی از کم‌خونی تا خونریزی شدید منجر شوند.

بارداری و فیبروم رحم
فیبروم‌های رحم معمولا دخالتی در بارور شدن یک خانم ندارند، اما در مواردی امکان دارد که فیبروم‌ها - به خصوص فیبروم ساب موکوزال - منجر به ناباروری و یا سقط جنین شوند. علاوه بر این ممکن است فیبروم رحم خطر مشکلات خاص بارداری مانند دکولمان جفت یا کندگی جفت، محدودیت رشد داخل رحمی (Intrauterine growth restriction) و زایمان زودرس را افزایش دهد.

راه های تشخیص فیبروم رحم
فیبروم رحم اغلب به‌طور تصادفی در طول آزمایش لگن دیده می‌شود. پزشک در صورت تشخیص نشانه‌های فیبروم رحم، آزمایشات تشخیصی زیر را انجام می‌دهد.
سونوگرافی
سونوگرافی یکی از روش‌هایی است که پزشک برای گرفتن عکس از رحم و تشخیص وجود فیبروم انجام می‌دهد. پزشک یا تکنسین، مبدل را روی شکم حرکت داده و یا آن را درون واژن‌ قرار می‌دهد؛ به این ترتیب تصویربرداری از رحم شما انجام می‌شود.
تست‌های آزمایشگاهی
اگر شاهد خونریزی شدید و غیرعادی در دوران پریودتان هستید، ممکن است پزشک برای بررسی علل این مشکل به آزمایش‌های دیگری متوسل شود. این آزمایش‌‌ها ممکن است شامل آزمایش CBC یا شمارش کامل سلول‌های خونی و سایر آزمایش‌های خون برای جلوگیری از اختلالات خونریزی یا مشکلات تیروئید باشد.
اگر سونوگرافی اطلاعات کافی از این عارضه را به پزشک ارائه ندهد، پزشک ممکن است به تست‌های تصویربرداری دیگر برای تشخیص نیاز داشته باشد. از جمله این آزمایشات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
MRI
این تست می‌تواند اندازه و مکان فیبروم را نشان داده و به تعیین گزینه‌های مناسب برای درمان کمک کند.
هیستروسونوگرافی
این روش که با نام سونوگرافی تزریق سالین نیز شناخته می‌شود، از تزریق آهسته سالین استریل برای گسترش حفره رحمی استفاده کرده و گرفتن عکس از فیبروم دیواره رحم و اندومتریوم را آسان‌تر می‌کند.
هیستروسالپینگوگرافی (Hysterosalpingography)
این روش از یک رنگ برای برجسته کردن حفره رحم و لوله‌های فالوپ روی تصاویر اشعه ایکس استفاده می‌کند. بنابریان علاوه بر آشکار کردن فیبروم رحم، در تشخیص اینکه "آیا لوله‌های فالوپ باز هستند یا خیر؟" نیز کمک می‌کند.
هیستروسکوپی
در این روش پزشک یک لوله حاوی دوربین و چراغ را که هیستروسکوپ نامیده می‌شود از گردنه رحم وارد رحم می‌کند. سپس کمی سالین را به درون رحم تزریق کرده تا از این طریق بتواند دیواره رحم و لوله‌های فالوپ را به خوبی بررسی کند.

روش های درمان فیبروم رحم
در صورت مشاهده علائم فیبروم رحم که در بالا ذکر کردیم، به پزشک مراجعه کرده تا با توجه به نوع و تعداد فیبروم‌ها، گزینه‌های درمانی را به کار گیرد. اما جالب است بدانید هیچ روش منحصر به فردی برای درمان فیبروم رحم وجود ندارد. از روش‌های درمانی این عارضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
۱. دارو‌های تجویزی
داروهای فیبروم رحم هورمون‌‌هایی را نشانه می‌گیرند که چرخه قاعدگی شما را تنظیم کرده و علائمی مانند خونریزی شدید و فشار لگن را کنترل می‌کنند. این داروها فیبروم را به‌طور کامل از بین نمی‌‌برند، فقط ممکن است کمی آن را کوچک و منقبض کنند. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
هورمون آزادکننده گنادوتروپین‌ها
این داروها که با نام GnRH-agonist شناخته می‌شوند می‌توانند با مسدود کردن تولید استروژن و پروژسترون فیبروم‌های رحم را درمان کرده و شما را در وضعیت موقت پس از یائسگی قرار می‌دهند. در نتیجه مصرف این داروها، قاعدگی متوقف شده، فیبروم‌ها کوچک شده و کم‌خونی بهبود می‌یابد. گاهی پزشک به منظور کوچک کردن فیبروم قبل از عمل جراحی این دارو را تجویز می‌کند. بسیاری از خانم ها پس از مصرف این داروها احساس گرگرفتگی قابل توجهی را تجربه می‌کنند.
معمولا این دارو بیشتر از سه الی شش ماه استفاده نمی‌شود؛ چرا که استفاده طولانی‌مدت آن به از تحلیل رفتن استخوان‌ها منجر می‌شود.
دستگاه داخل رحمی؛ آزاد کننده پروژستین (IUD)
دستگاه آزاد کننده پروژستین می‌تواند خونریزی شدید ناشی از وجود فیبروم رحم را کاهش دهد. آی یو دی آزادکننده پروژستین، فقط می‌تواند نشانه‌ها را کاهش دهد و قادر به از بین بردن و یا کاهش فیبروم نیست. خوب است بدانید که این دستگاه از بارداری نیز جلوگیری می‌کند.
اسید تانرکامیک (Lysteda)
این دارو برای سبک کردن دوره‌های سنگین پریودی استفاده شده و فقط در روزهای خون‌ریزی شدید مصرف می‌شود.
داروهای دیگر: ممکن است پزشک شما داروهای دیگری را تجویز کند. به عنوان مثال، داروهای جلوگیری از بارداری خوراکی که می‌تواند به کنترل خونریزی قاعدگی کمک کند. اما به یاد داشته باشید که این داروها اندازه فیبروم را کاهش نمی‌دهند. به‌عنوان مثال داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) هورمونی نبوده و می‌تواند در تسکین درد مربوط به فیبروم رحم موثر باشند؛ اما خونریزی ناشی از این فیبروم‌ها را کاهش نمی‌دهند. همچنین در صورت کم‌خونی شدید، ممکن است پزشک قرص ویتامین و آهن نیز تجویز کند.
۲. روش‌های درمانی غیرتهاجمی
جراحی اولتراسوند متمرکز (FUS) به عنوان یک گزینه درمان غیرتهاجمی برای فیبروم‌های رحمی، استفاده می‌شود. این جراحی به هیچ شکافی نیاز نداشته و به‌صورت سرپایی انجام می‌شود. این روش به این صورت که در داخل یک اسکنر MRI قرار دارید که مجهز به مبدل اولتراسوند با انرژی بالا برای درمان است، اجرا می‌شود. تصاویر به پزشک محل دقیق فیبروم های رحمی را نشان می‌دهند. هنگامی که مکان فیبروم مورد هدف قرار گرفت، مبدل اولتراسوند، امواج صوتی (سونیکاسیون) را روی فیبروم متمرکز کرده و مناطق کوچکی از بافت فیبروم را از بین می‌برد.
۳. روش‌های درمانی نیمه تهاجمی
برخی از روش‌ها فیبروم‌های رحمی را بدون برداشتن آن‌ها از طریق عمل جراحی، از بین می‌برند.در زیر تعدادی از آن‌ها معرفی شده‌است.
آمبولیزاسیون شریان رحمی
در این روش مواد بسیار ریز پلی وینیل کلراید در عروقی که به رحم خون‌رسانی می‌کنند، تزریق می‌شود؛ این کار جریان خون به فیبروم را قطع کرده و باعث کاهش و از بین رفتن فیبروم‌ها می‌شود. این تکنیک در کاهش فیبروم‌ها و کاهش نشانه‌هایی که باعث ایجاد آن‌ها می‌شود، موثر است.
مایولیسیس (Myolysis)
در این روش جریان الکتریکی یا لیزر، فیبروم را از بین برده و عروق خونی که آن‌ها را تغذیه می‌کند را کاهش می‌‌دهد. روشی مشابه به این روش که Cryomyolysis نام دارد، فیبروم‌ها را فریز کرده و از بین می‌برد.
لاپاراسکوپی یا میومکتومی روباتیک
در روش میومکتومی پزشک جراح یک شکاف از پایین شکم به سمت داخل رحم ایجاد کرده و سپس فیبروم‌ها را از روی دیواره رحم جدا می‌کند. اگر تعداد فیبروم‌‌ها کم باشد ممکن است لاپاروسکوپی مورد استفاده قرار گیرد؛ طی آن با ابزار ظریف چندین برش کوک در شکم ایجاد شده و فیبروم‌ها را خارج می‌شوند. گاهی پزشک ابتدا فیبروم‌ها را طی فرآیندی به نام مورسلیشن به قطعات کوچک‌تر تقیسم کرده و سپس آن‌ها را خارج می‌کند. میومکتومی هوشمند، یک نمای سه‌ بعدی از رحم به جراح شما داده و دقت کار را بالا می‌برد.
میومکتومی هیستروسکوپی
این روش برای فیبروم‌های داخل رحمی تاثیرگذار خواهد بود. پزشک با استفاده از ابزارهای واردشده به واژن، به رحم دسترسی پیدا کرده و فیبروم‌ها را خارج می‌کند.
اندومتریال ابلیشن
این روش درمانی با استفاده از یک وسیله تخصصی که در رحم شما قرار داده می‌شود انجام می‌شود. در این روش از گرما، انرژی مایکرویو، آب گرم و یا جریان الکتریکی برای سوزاندن پوشش لایه داخلی رحم استفاده می‌شود. هدف از این روش کاهش یا حذف خونریزی قاعدگی است. معمولا اندومتریال ابلیشن در متوقف کردن خونریزی غیرطبیعی موثر است. فیبروم‌های ساب موکوزال که در زیر مخاط آندومتر قرار دارند نیز می‌توانند در زمان هیستروسکوپی از بین بروند. اما این روش بر فیبروم‌های خارج از پوشش داخلی رحم تاثیر نمی‌گذارد.
۴. روش‌های جراحی مرسوم
گزینه‌های مرسوم جراحی عبارتند از:
میومکتومی شکم
در صورتی که فیبروم‌ها متعدد، خیلی بزرگ و یا خیلی عمیق باشند، ممکن است پزشک از این روش برای خارج کردن فیبروم‌ها استفاده کند. در این روش پزشک شکافی روی ناحیه زیر شکم ایجاد می‌کند و از این طریق فیبروم‌ها را خارج می‌کند. افرادی که تنها گزینه درمان‌ آن‌ها برداشتن رحم است می‌توانند به جای برداشتن رحم از این روش استفاده کنند. باید دانست که زخم باقی‌مانده از جراحی در این روش می‌تواند بر باروری آینده فرد تاثیر بگذارد.
هیسترکتومی (برداشتن رحم)
پس از هیسترکتومی احتمال ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق و شرایط خاص متابولیک وجود دارد؛ به خصوص اگر قبل از ۳۵ سالگی باشید.

زمان مراجعه به پزشک
اگر با هر کدام از شرایط زیر مواجه شدید، به پزشک مراجعه کنید؛ این موارد می‌تواند از علائم فیبروم رحم باشد.
- درد لگن ادامه‌دار و بدون توقف
- قاعدگی‌های بیش از حد سنگین، طولانی و یا دردناک
- ظهور و خونریزی بین دوره‌های قاعدگی
- مشکل در تخلیه مثانه
اگر خونریزی شدید واژینال یا دردهای شدید لگنی دارید که به‌طور ناگهانی اتفاق می‌افتد، به دنبال درمان پزشکی فوری باشید.

پیشگیری
علاوه بر اینکه علائم فیبروم رحم آشکار نیست، شواهد علمی کمی نیز در مورد چگونگی جلوگیری از فیبروم وجود دارد. اما با انتخاب سبک زندگی سالم مانند حفظ وزن نرمال و مصرف میوه‌ و سبزیجات، ممکن است بتوانید ریسک ابتلا به فیبروم رحم را کاهش دهید.

سخن پایانی
در این مطلب به علائم فیبروم رحم و راه‌های درمانی آن اشاره شد. دو روش برداشتن رحم و آندومتریال ابلیشن توانایی بچه‌دارشدن را از بین می‌برند؛ بنابراین در صورتی که می‌خواهید بچه‌دار شوید، حتما قبل از اقدام به درمان شرایط خود را برای پزشک توضیح داده و بهترین راه برای خارج کردن فیبروم‌ها را انتخاب کنید.