مایع آمنیوتیک جنین، حد نرمال

زمانی که جنین در رحم است، در داخل کیسه‌ی آمنیوتیک قرار دارد. کیسه‌ی آمنیوتیک، فضای بسه ای است که از دو لایه غشایی (آمنیون و کرونیون) تشکیل شده. جنین در داخل این دو غشا رشد کرده و شکل می‌گیرد. در داخل این کیسه مایعی به نام مایع آمنیوتیک قرار دارد. این مایع در ابتدا تنها شامل آب می‌شود که توسط بدن مادر تولید می‌شود. اما در ادامه این مایع شامل ادرار جنین نیز می‌شود چرا که جنین مایعات را می‌بلعد و سپس ادرار می‌کند. در حدود هفته‌ی بیستم بارداری مایع آمنیوتیک تنها شامل آب و ادرار نمی شود بلکه حاوی عناصر حیاتی برای جنین مانند مواد مغذی، هورمون‌ها و آنتی بادی‌های ضدعفونت نیز هست. در برخی از موارد، این سیستم به خوبی کار نمی کند و ممکن است مایع امنیوتیک دور جنین بیش از حد کم یا زیاد شود که این حالت مشکلاتی را ایجاد می‌کند.
تحت شرایط عادی، میزان مایع آمنیوتیک در هفته‌ی ۳۴ تا ۳۶ بارداری به بیشترین میزان خود یعنی حدود ۸۰۰ میلی لیتر می‌رسد. این میزان در نزدیکی زایمان و هفته‌ی ۴۰ بارداری کاهش یافته و به حدود ۶۰۰ میلی لیتر می‌رسد. در برخی موارد، بروز مشکلی باعث می‌شود که میزان مایع آمنیوتیک جنین بیشتر یا کمتر از حد نرمال شود. اولیگوهیدروآمنیوس به وضعیتی گفته می‌شود که در آن مایع داخل رحمی یا همان مایع آمنیونیک کمتر از حد عادی است و پلی هیدروآمینوس (یا هیدرامنیوس یا اختلال مایع آمنیوتیک) حالتی است که رد آن مایع آمنیوتیک دور جنین بیش از اندازه است. متخصص زنان و زایمان برای بررسی این وضعیت، انجام عکسبرداری سونوگرافی را تجویز می‌کند. متخصص سونوگرافی، اندازه‌ی مایع اطراف جنین را در چهار قسمت مختلف جنین بررسی می‌کند و این چهر اندازه را به هم اضافه می‌کند تا به شاخص مایع آمنیوتیک (AFI) که میزان مایع اطراف جنین را تخمین می‌زند، دست پیدا کند.

مزایا
مایع آمنیوتیک، کیسه‌ی اطراف جنین را پر می‌کند و چندین نقش مهم دارد:
ایجاد فضای امن برای جنین و جلوگیری از وارد شدن ضربه به جنین
جلوگیری از وارد شدن فشار به بند داف که موجب کاهش اکسیژن رسانی به جنین می‌شود.
کمک به حفظ دمای ثابت در رحم
کمک به حرکت آزادانه جنین در رحم برای رشد مناسب عضلات و استخوان‌های او
کمک به رشد سیستم گوارشی و تنفسی نوزاد چرا که نوزاد مایع را به درون قورت می‌دهد و سپس آن را دفع می‌کند و همینطور آن را دم و بازدم می‌کند.

اولیگوهیدروآمنیوس (کاهش مایع داخل رحمی)
اولیگوهیدروآمنیوس (کاهش مایع داخل رحمی)پایین بودن میزان مایع آمنیوتیک در ۴ درصد از کل بارداری‌ها و ۱۲ درصد از بارداری‌هایی که زایمان آن به تعویق افتاده است، رخ می‌دهد. اولیگوهیدروآمنیوس زمانی رخ می‌دهد که در آزمایش سونوگرافی انجام شده شاخص AFI کمتر از ۵ سانتی متر (حالت نرمال بین ۵ تا ۲۵ سانتی متر است) و شاخص MVP کمتر از ۲ سانتی متر باشد. در مواردی که مایع داخل رحمی ترشح می‌کند یا جنین به اندازه کافی در رحم حرکت نمی کند، ممکن است کاهش مایع داخل رحمی روی داده باشد.

عوامل خطر
احتمال کاهش مایع آمنیوتیک دور جنین در زنانی که سوابق زیر را داشته باشند بیشتر است:
سابقه بارداری با رشد متوقف شده جنین
فشار خون بالای مزمن
ابتلا به مشکلات مربوط به جفت
ابتلا به مسمومیت بارداری
دیابت
لوپوس
بارداری چند قلوها
اختلالات مادرزادی (مانند اختلال کلیه)
بارداری پس از زمان مورد انتظار برای زایمان

عوارض
کاهش مایع دور جنین ممکن است در هر دوره ای در بارداری رخ دهد اما بیش از همه در شش ماهه اول بارداری رخ می‌دهد. در این زمان، احتمال بروز اختلالات مادرزادی، سقط جنین، زایمان زودرس و مرده زایی بیشتر است.
در صورتی که اندازه ایع آمنیوتیک دور جنین در سه ماهه آخر بارداری کاهش پیدا کند، خطرات ناشی از آن شامل رشد کم جنین، عوارض زایمان و نیاز با سزارین می‌شود.

مراقبت‌ها
در صورتی که مایع دور جنین کاهش پیدا کند، در ادامه مادر توسط پزشکان کاملا تحت نظر قرار میگیرد تا مطمئن شوند که جنین به طور نرمال در حال رشد است. پزشکان ممکن است از آزمایش‌های زیر بهره بگیرند:
تست بدون استرس: بررسی ضربان قلب جنین در حالت استراحت و در حال حرکت
سونوگرافی بیوفیزیکال پروفایل: در این آزمایش سونوگرافی، حرکت جنین، توده عضلانی، تنفس و میزان مایع اطراف جنین ارزیابی می‌شود. احتمالا به دنبال این تستف تست بدون استرس انجام می‌شود.
شمارش لگد‌های جنین. ثبت مدت زمانی که طول می‌کشد تا جنین تعداد مشخصی لگد بزند.
آزمایش داپلر: در این تست از امواج صوتی برای بررسی جریان خون جنین استفاده می‌شود.
در برخی از موارد ممکن است لازم باشد که زایمان به طور عمدی القا شود تا از مادر و کودک محافظت شود. گاهی نیز لازم است که مایع سالین در رحم تزریق شود تا میزان مایع امنیوتیک افزایش پیدا کند و لازم است که مادر استراحت داشته باشد.
کاهش مایع اطراف جنین موجب فشار بند ناف می‌شود و بنابراین ممکن است در هنگام زایمان لازم باشد که تزریق سالین در رحم انجام شود. در هنگام انجام زایمان، ماما یک لوله باریک را از طریق واژن وارد دهانه رحم می‌کند و سپس مایع سالین با دمای گرم را وارد کیسه آمنیوتیک می‌کند تا خطر فشار بند ناف به جنین کم شود. در برخی موارد برای اطمینان کامل از عدم بروز این عوارض، عمل سزارین انجام می‌شود.
وجود مقادیر زیاد مایع آمنیوتیک در رحم اصطلاحا با نام پلی هیدرو آمینوس شناخته می‌شود و در ۱ درصد از کل بارداری‌ها رخ می‌دهد. افزایش مایع دخل رحمی زمانی تشخیص داده می‌شود که شاخص AFI در تست سونوگرافی بیشتر از ۲۴ ساتی متر و شاخص MVP بیشتر از ۸ سانتی متر باشد.

عوامل خطر
بیماری‌های زیر می‌توانند موجب افزایش مایع دور جنین شوند:
بیماری‌های گوارشی- انسداد روده یا مری، بیماری گاستروشزی و فتق دیافراگم
اختلالات مغزی و سیستم عصبی بدن-برای مثال آننسفالی یا دیستروفی میوتونیک
آکوندروفالازی (نوعی اخنلال استخوانی)
مشکلات ضربت قلب جنین
عفونت
سندرم Beckwith-Wiedemann (نوعی اختلال رشد مادرزادی)
اختلالات ریوی جنین
خیز جنین (هیدروپس فتالیس)- این بیماری موجی تجمع غیرعادی مایعات در اندام‌های جنین می‌شود.
سندرم انتقال خون دوقلو به دقلو- در این حالت یکی از جنین‌های دوقلو بیش از دیگری خون دریافت می‌کند.
عدم تطابق خون بین مادر و جنین- برای مثال عدم تطابق RH خون یا بیماری Kell
دیابت بارداری کنترل نشده
همچنین در صورتی که مادر دوقلوباردار باشد، ممکن است مایع آمنیوتیک زیادی تولید شود.

علائم
علائم زیاد بودن مایع آمنیوتیک شامل درد شکمی و مشکل در تنفس به علت بزرگ شدن رحم است.

عوارض
این بیماری همچنین موجب عوارضی مانند زایمان زودرس، پارگی زودرس کیسه‌ی آب در رحم، انقباض جفت، مرده زایی، خونریزی پس از زایمان و عدم قرارگیری جنین در موقعیت مناسب می‌شود

مراقبت‌ها
ممکن است لازم باشد که بری ابتلا به دیابت بارداری تست بدهید و آزمایشات سونوگرافی به طور منظم و مکرر انجام شوند تا میزان مایع آمنیوتیک به طور دائمی تحت نظر باشد. در مواردی که زیاد بودن مایع دور جنین، خفیف است، این مشکل بدون انجام درمان و به طور خود به خودی برطرف می‌شود. اما در مواردی که مایع دور جنین بسیار زیاد باشد، ممکن است لازم باشد با انجام آمنیوسنتز یا تجویز ایندومتاسین، میزان مایع اطراف جنین کاهش داده شود.