آموزش خواب به کودکان، روش بدون اشک چیست؟

خواب کودک مسئله‌ای است که بسیاری از والدین با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. اگر خوابیدن کودک تنظیم نباشد، چطور می‌توانید مثل دیگر انسان‌ها زندگی کنید و در جامعه حضور داشته باشید؟ تصور کنید کودک شب تا صبح بیدار است و شما را هم بیدار نگه می‌دارد، در این صورت چطور می‌توانید فردا صبح سر کار بروید یا برای خرید از خانه خارج شوید یا به کارهای شخصی کودک و خود رسیدگی کنید؟ اینجاست که مسئله تنظیم خواب کودک مطرح می‌شود. این مسئله بدون مطالعه و مقدار زیادی جدیت و پشتکار به دست نمی‌آید. در واقع شما باید برای منظم کردن زمان خوابیدن کودک دوران کوتاهی سختی بکشید تا پس از آن بتوانید با خیال راحت، کودکی با خواب منظم داشته باشید.

مبانی خواب کودک و آموزش خواب به کودکان چیست؟
آموزش خواب به کودکان تلاش والدین در جهت به خواب رفتن کودک بدون نیاز به کمک دیگران است. زمانی که یک کودک بتواند خود به تنهایی پروسه به خواب رفتن را طی کند، آنگاه خواب کودک در طول شب بهتر و با کیفیت‌‌تر خواهد بود.
بعضی از کودکان این موضوع را سریع می‌آموزند. اما بعضی دیگر به کمک بیشتری برای یادگیری هنر به خواب رفتن احتیاج دارند. مسئله مهم این است که خواب کودک را از همان ماه‌های آغازین تولدش جدی بگیرید و آموزش‌ها را خیلی زود شروع کنید.
۲ روش اصلی برای آموزش خواب به کودکان وجود دارد، گریه کنترل شده و روشی که به آن «بدون اشک» می‌گویند. انتخاب هریک از این اصول به شما بستگی دارد. اگر کودک ناخوش احوال است یا بیماری خاصی دارد، آموزش را آغاز نکنید چرا که برای هیچکدام از شما دو نفر نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. اگر کودک به امکانات خاصی احتیاج دارد برای آموزش خواب به کودک، با مشاور سلامتی یا پزشک معالج خود مشورت کنید.

آیا باید از روش خاصی برای آموزش خواب به کودک پیروی کنید؟
بسیاری از والدین از ایده‌ی آموزش خواب به کودک خود وحشت دارند یا اینکه در ادامه مسیر به دلیل وجود سختی‌های زیاد در راه منظم کردن خواب کودک، از ادامه این راه منصرف می‌شوند.
سوالی که باید از خود بپرسید این است که آیا شما یا همسرتان خواب کافی دارید که بتوانید در طول روز بدون اینکه احساس خستگی، آزردگی و بی‌خوابی کنید از کودک مراقبت کنید؟ اگر پاسخ شما منفی است پس شاید آموزش خواب به آرامش کودک و شما کمک کند.
روش‌های آموزش خواب کودک نتیجه یکسانی در مورد تمامی کودکان ندارد. روشی که برای یک کودک کاملا کارآمد است، ممکن است برای کودکی دیگر هیچ تاثیری نداشته باشد. پس اگر یکی از روش‌ها را امتحان کردید و پاسخ ایده‌آل خود را نگرفتید، نگران نشوید.
مطمئن باشید که برای ماه‌های متوالی بسیاری از کودکان برای وعده غذایی نیمه شب از خواب بیدار می‌شوند و این کاملا طبیعی است. اگر کودک شما نیمه شب‌ها برای وعده غذایی از خواب بیدار می‌شود، بر روند آموزش خواب تاثیر چندانی ندارد در عین حال آموزش خواب باعث می‌شود کودک بعد از غذا خوردن زودتر به خواب برود.

از چه زمانی می‌توان آموزش خواب به کودکان را آغاز کرد؟
اکثر والدین برای منظم کردن خواب کودک خود، آموزش را زمانی آغاز می‌کنند که دیگر تحمل کم‌خوابی‌های شبانه را ندارند. در طول زمان، بی‌خوابی موجب فرسودگی شما می‌شود به خصوص اگر کودکی نوپا داشته باشید. اگر کمبود خواب، روی شما و کودک اثر می‌گذارد، پس زمان آن رسیده که به کودک خود آموزش بدهید بدون کمک به خواب برود.
تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان تقریبا از سه ماهگی می‌توانند بدون کمک دیگران به خواب بروند. اگرچه گاهی ممکن است کودک آمادگی این آموزش را نداشته باشد. پس بهتر است که در ابتدا این آموزش خواب را برای مدت محدودی روی فرزند خود امتحان کنید و سپس تصمیم نهایی خود را عملی کنید.
بعضی از کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که آموزش برای خواب کودک را از ۶ ماهگی آغاز کنید. اما فراموش نکنید همه کودکان و والدین با یکدیگر متفاوت هستند. ممکن است شما احساس کنید که کودکتان زودتر از ۶ ماهگی آمادگی دارد که خود به تنهایی بخوابد یا ممکن است احساس کنید که هنوز می‌توانید شب‌ها را با کم خوابی پشت سر بگذارید و این آموزش را کمی به تعویق بیاندازید. در هر صورت برای زمان شروع آموزش خواب به کودک، انتخاب با شما است.

کدام روش آموزش خواب کودک مناسب فرزند شما است؟
آکادمی پزشکی خواب در آمریکا در مورد روش‌های مختلف آموزش خواب به کودکان، از جمله روش «گریه کنترل شده»، تحقیقات بسیار انجام داده است. نتیجه تحقیقات خواب کودک این است که هیچ روشی تنها و بهترین روش نیست. تمامی روش‌ها نتیجه مطلوب را به شما عرضه می‌کنند و تنها شرط آن پیوستگی و تداوم در روش انتخاب شده است.
اگر شما هر کدام از روش‌های «بدون اشک» یا «گریه کنترل شده» یا چیزی میان این دو را انتخاب کردید، مهم‌ترین نکته تداوم و پشتکار در این زمینه است. بنابراین مواظب باشید تا برای آموزش خواب به کودک، روشی را انتخاب کنید که بتوانید با آن زندگی کنید و برای چند هفته آن را ادامه بدهید و به پایان برسانید. به امید این که نتیجه مناسبی دریافت کنید.
اکثر روش‌های آموزش خواب بر پایه دو روش اصلی «بدون اشک» و «گریه کنترل شده» هستند. در ادامه این دو روش را برای شما توضیح می‌دهیم.

روش گریه کنترل شده برای آموزش خواب کودک چیست؟
معمولا والدین فکر می‌کنند که روش «گریه کنترل شده» در خواب کودک به این معنی است که به او اجازه بدهند که هرچقدر می‌خواهد گریه کند تا به خواب برود، در حالی که اصلا اینطور نیست.
بعضی از کارشناسان خواب کودک بر این باور هستند برای مدت زمان کوتاهی قبل از اینکه به منظور آرام کردن و اطمینان بخشیدن به سراغ کودک بروید، برای مدت مشخصی به او اجازه گریه کردن بدهید. در این روش بعد از ساعت خواب همیشگی کودک، او را در حالی که خواب و بیدار است در تخت خودش قرار بدهید، او را ببوسید و قبل از ترک اتاق به او شب بخیر بگویید.
اگر کودک گریه کرد، قبل از اینکه برای آرام کردن او اقدام کنید، اجازه بدهید برای مدت بسیار کوتاهی مثلا ۲ دقیقه گریه کند. شما می‌توانید به آرامی او را نوازش کنید و به او اطمینان بدهید که هنوز کنار او حضور دارید یا دوباره او را در آغوش بگیرید و در تخت بگذارید. این که چه کاری برای آرامش او انجام بدهید کاملا به شما بستگی دارد اما این کار را در نهایت آرامش و سکوت و در تاریکی انجام دهید. اگر با ارتباط چشمی می‌توانید او را آرام کنید، سعی کنید صحبت نکنید. این موضوع باعث می‌شود کودک شما دریابد که زمان شب برای خوابیدن است. دوباره شب بخیر بگویید و اتاق را ترک کنید.
به تدریج فاصله هربار سر زدن به کودک را بیشتر کنید، به این ترتیب شما به کودک این فرصت را می‌دهید تا بعد از اینکه او را ترک می‌کنید خودش به خواب برود.
روش «گریه کنترل شده» موضوع بحث برانگیزی است، چراکه خیلی از افراد بر این باور هستند که گریه کودک باعث آسیب روحی و حتی جسمی برای او می‌شود. بسیاری از پژوهشگران حوزه کودک چنین روشی را رد می‌کنند. بعضی از طرفداران روش گریه کنترل شده معتقد هستند که گریه‌ی کودک برای مدت کوتاه و با علت مشخص هیچ آسیبی به او نمی‌زند.
این روش برای هر کودک یا هر والدینی نیست. اگر فکر اینکه کودک در حال گریه کردن باشد برای شما غیر قابل تحمل است، و یا شما به روش‌هایی با خشونت کمتر و توجه به فردیت بیشتری متمایل هستید، پس روش «بدون اشک» مناسب شما است.

آموزش خواب کودک با روش «بدون اشک» چگونه است؟
شما می‌توانید هر چند بار که می‌خواهید مستقیما سراغ کودک بروید، به او فیزیکی و کلامی اطمینان خاطر بدهید، او را در آغوش بگیرید، او را آرام کنید تا گریه نکند و به خواب برود. یا می‌توانید تا زمانی که کودک به خواب می‌رود در اتاق کودک بمانید.
یک مطالعه علمی نشان داده است والدینی که به جای فواصل زمانی منظم، به انتخاب خود هر زمانی که بخواهند به کودک سر می‌زنند خواب خود و کودک را بهبود می‌بخشند.
توصیه‌های مختلفی در مورد روش «بدون اشک» وجود دارد. ویلیام سیرز متخصص تربیت کودکان توصیه می‌کند:
شما می‌توانید کنار کودک دراز بکشید، ، یا او را تکان بدهید، یا به او شیر بدهید و یا او را در آغوش بگیرید تا کودک به نقطه خواب آلودگی برسد یا به خواب برود، سپس او را در طول شب تنها بگذارید.
خیلی از کارشناسان خواب کودکان، تمرین «کناره‌گیری تدریجی» را در روش «بدون اشک» پیشنهاد می‌کنند. در این تمرین کودک را در حالت خواب و بیدار در تخت خودش قرار بدهید و به جای اینکه اتاق او را ترک کنید کنار تخت او بمانید تا به خواب برود، هر زمانی که نیاز به اطمینان از حضور شما داشت او را نوازش کنید، لمس کنید، یا او را تکان بدهید. بعد از چند شب، کم‌کم فاصله خود را از تخت او زیاد کنید و تا زمانی که مطمئن شوید کودک بدون نیاز به حضور شما خود به خواب می‌رود، این کار را ادامه بدهید.
در این روش هنگامی که کودک در نیمه‌های شب بیدار می‌شود، و شما را صدا می‌زند، سراغ او بروید، او را در آغوش بگیرید، به او اطمینان و آرامش بدهید، و دوباره در تخت خودش قرار بدهید.
در آخر تمرین دیگری که در روش «بدون اشک» توصیه می‌شود پیدا کردن یک عبارت، کلمه یا آوای آرام‌بخش مثل یک ترانه، لالایی یا آوای تکراری است. این عبارت را آرام برای کودک تکرار کنید تا به خواب برود و به این صورت او این عبارت را با وقت خواب یا زمان خواب آلودگی خود مرتبط می‌کند.
روش «بدون اشک» با آرامش بیشتری و سازگاری بهتری نسبت به روش «گریه کنترل شده» است، به کودک و احساسات و نیازهای او توجه می‌کند و کودک با اطمینان از حضور مراقب دائم با امنیت به خواب می‌رود.

آیا نکات اصولی برای آموزش خواب کودکان وجود دارد؟
شما می‌توانید با رعایت چند نکته ساده این مسیر را هموارتر کنید.
صحنه را برای موفقیت آماده کنید
قبل از اینکه هریک از روش‌های آموزش خواب کودکان را امتحان کنید، یک روتین همیشگی و در عین حال آرامش‌بخش را طراحی کنید و هرشب آن را اجرا کنید. این اتفاق باعث می‌شود که کودک زمان خواب خود را پیش‌بینی کند. برای خواب‌های در طول روز هم می‌توانید روتین و برنامه مخصوص خود را طراحی کنید.
درست زمانبندی کنید
زمانی را انتخاب کنید که شما و همسرتان درگیری زیادی نداشته باشید چرا که در شروع کار برای چند شب کم‌خوابی زیادی را تجربه خواهید کرد. مطمئن شوید که شما و همسرتان بر سر کارهایی که باید انجام بدهید و زمان آن، تفاهم دارید تا باعث تداوم در روش انتخابی شما شود.
والدینی که آموزش خواب به کودکان خود را به پایان رسانده‌اند همگی بر این باور هستند که تداوم و پشتکار رمز موفقیت در این کار است. کودک برای عادت کردن به این تغییرات و سازگار شدن با آن به زمان احتیاج دارد. صبر داشته باشید.
خود را برای چند شب سخت آماده کنید
اگر روش «گریه کنترل شده» را انتخاب کرده‌اید، شنیدن صدای گریه کودک، برای شما سخت است. مطمئن شوید که شما و همسرتان از نظر احساسی برای شروع این روش آماده هستید و یکدیگر را در شب‌های سخت حمایت می‌کنید.
روش مناسب خانواده‌ی خود را انتخاب کنید
روشی را که مناسب خانواده شما است برای آموزش خواب به کودک انتخاب کنید و ویژگی‌های فردی کودک و خود را در نظر بگیرید.
انتظار بازگشت به شرایط فعلی را داشته باشید
اینکه کودک به علت عوامل مختلف مثل بیماری، دندان در آوردن یا یادگیری یک مهارت جدید مثل راه رفتن بی‌خواب شود کاملا طبیعی است. اگر این اتفاق افتاد می‌توانید روشی را که قبلا انتخاب کرده بودید دوباره پیش بگیرید تا او بتواند دوباره بدون کمک شما به خواب برود.