آموزش خواندن به کودکان، مراحلی که در خانه انجام می شود

آموزش خواندن به کودکان یکی از علایق اغلب والدین است. اما به این علت که اکثر کودکان "خواندن" را تا ۶ سالگی شروع نمی کنند، والدین نباید برای این که فرزند ۳ ساله شان نیاز به یادگیری خواندن دارد، او را تحت فشار قرار دهند!
با این حال اطلاعاتی که در زیر به اشتراک گذاشته شده است، اطلاعات کلی است که برای کودکان در همه ی سنین مناسب است، چه کودک آماده خواندن باشد چه نباشد. البته تمام روش های مطرح شده را به یک باره نباید انجام دهید و از فرزندتان انتظار نداشته باشید که قادر به انجام تمام کارها باشد. یادگیری خواندن فرآیندی است که باید به وقتش اتفاق بیفتد و نباید برای آموزش آن عجله کنید. در این مطلب فقط قصد داریم اطلاعاتی را در اختیارتان بگذاریم که هر موقع احساس کردید فرزندتان آماده هست، انجام دهید.
لطفا در نظر داشته باشید که اگرچه پیشنهادات زیر به عنوان "مراحل" هستند اما لزوما به ترتیب نیستند و ترتیب شان اهمیت ندارد.

۱- برای فرزندتان با صدای بلند بخوانید
آموزش خواندن به کودکان فرآیندی است که از دوران نوزادی شروع می شود. البته ما به هیچ وجه از برنامه هایی که ادعا می کنند با استفاده از فلش کارت ها به فرزندتان خواندن را می آموزند، طرفداری نمی کنیم. چیزی که شما را به آن تشویق می کنیم آن است که خواندن با نوزاد تازه به دنیا آمده تان را از همان روز های اول ورود به خانه شروع کنید.
این کار نه تنها هم برای شما و هم برای کودکتان لذت بخش خواهد بود، بلکه کم کم باعث ایجاد علاقه در او نسبت به کتاب ها نیز می شود. اگر کودکان از سن کم نیاموزند که از خواندن لذت ببرند، احتمالا توانایی شان در سنین مدرسه به تاخیر می افتد.
این که چه مقدار برای فرزندتان چیزی می خوانید کاملا به شما وخانواده تان بستگی دارد، اما پیشنهاد می دهیم که تصمیم بگیرید روزی حداقل ۳ تا ۴ کتاب بخوانید، حتی زمانی که فرزندتان خیلی کوچک است. هرچقدر که بزرگ می شود و زمان طولانی تری می تواند بنشیند، این زمان را بیشتر کنید و حداقل روزی ۲۰ دقیقه با یک دیگر کتاب بخوانید.
در این جا چند پیشنهاد برای نوع کتابی که فرزندتان می خواهد بخواند، وجود دارد. اما با این حال چیزی را بخوانید که فرزندتان به آن واکنش نشان می دهد و سرگرمش می کند.
در یک سالگی
لالایی ها، کتاب های مقوایی (با عکس های واقعی)، کتاب های پارچه ای (با بافت های مختلف)، کتاب های موسیقی
یک سالگی تا ۳ سالگی
کتاب های شعر، کتاب های موسیقی، کتاب های مقوایی با داستان کوتاه
۳ سالگی تا ۵ سالگی
کتاب های الفبا، کتاب های موسیقی، کتاب های تصویری، کتاب های شعر

۲- سوال بپرسید
سوال پرسیدن از فرزندتان هنگام خواندن، تنها باعث تشویق کودک به تعامل با کتاب نمی شود، بلکه بر توانایی درک او از آن چیزی که می خواند نیز بسیار تاثیر گذار است.
دقت داشته باشید حتی کودکانی که می توانند کلمات را بشناسند و روان "بخوانند" ممکن است هنوز قادر به فهمیدن آن چیزی که خواندند، نباشند. اگر کودک آن چیزی را که می خواند درک نکند، هیچ فایده ای در خواندنش وجود ندارد.
زمانی که به عکس یک گربه اشاره می کنید، از او سوالاتی مانند این بپرسید که "آن گربه را می بینی؟" این فقط باعث افزایش لغات او نمی شود بلکه باعث تشویق او به تعامل بیشتر با کتابی که می خواند نیز می شود. همان طور که بزرگ تر می شود از او بخواهید تا به چیز هایی که در کتاب می بیند خودش اشاره کند و صدای حیواناتی را در بیاورد که در کتاب می بیند.
تا هنگامی که فرزندتان ۲ یا ۳ ساله است، قبل از خواندن، هنگام خواندن و بعد از خواندن کتاب، از او سوالاتی بپرسید. جلد کتاب را به کودک نشان دهید و از او بپرسید که فکر می کند داستان درباره ی چه چیزی است (پیش بینی کردن).
هنگام خواندن، از او بپرسید که فکر می کند چه چیزی در داستان اتفاق خواهد افتاد و چرا یکی از شخصیت ها چنین تصمیمی گرفت (نتیجه گیری).
اگر یک شخصیت، احساس خاصی را شرح می دهد، آن احساس را شناسایی کنید و از فرزندتان بپرسید که آیا تا کنون در چنین وضعیتی چنین احساسی داشته (ایجاد ارتباط).
در آخر کتاب از او بپرسید که آیا پیش بینی هایش درست بوده یا نه. بعد از آن از او بخواهید تا بگوید چه چیز هایی را به یاد می آورد که در کتاب اتفاق افتاده است (خلاصه کردن).
انجام دادن هر کدام از این راه ها هنگام خواندن با صدای بلند، راهی مناسب برای ترویج و افزایش درک فرزندتان است.

۳- الگوی خوبی در "خواندن" باشید
حتی اگر فرزندتان از سنین کم به کتاب ها علاقه نشان می دهد، اگر در خانه افرادی را به عنوان نمونه نبیند که اهل کتاب خواندن هستند، علاقه اش از بین می رود. اگر خود مشتاق خواندن نیستید، تلاش کنید تا اجازه دهید فرزندتان حداقل چند دقیقه در روز شما را هنگام مطالعه ببیند!
روزنامه بخوانید، کتاب آشپزی، رمان و یا کتاب مذهب خود را… بستگی به خود شما دارد! اما به فرزندتان نشان دهید که کتاب خواندن چیزی است که حتی بزرگسالان به آن نیاز دارند. اگر فرزند پسر دارید، پسر ها نیاز دارند که پدرشان را در حال کتاب خواندن ببینند، خصوصا که خواندن چیزی نیست که پسران جوان پر انرژی، تمایلی به انجام آن داشته باشند.
گاهی فراموش می کنیم که کودکان با دیدن نمونه یاد می گیرند. به خاطر فرزندتان، کتابی در دست بگیرید و با صدای بلند بخوانید.

۴- حروف الفبا را در زمینه طبیعی شان شناسایی کنید
یکی از والیدن تعریف می کند:" قبل از آن که پسرم به دنیا بیاید، اتاق را رنگ کردیم و حروف اسمش را به صورت چوبی و بزرگ بالای تخت به عنوان دکوری در اتاق آویزان کردیم. هیچ وقت فکر نمی کردیم که آن حروف چوبی می تواند چنین انگیزه ای در او ایجاد کند.
در حدود سن ۲٫۵ سالگی پرسید که اسم او چه حروفی دارد. و این گونه بود که یاد گرفت تا اسمش را حرف به حرف بگوید… همچنین اسم برادرش را هم یاد گرفت چون به حروف های اسم او نیز علاقه داشت."
اغلب اوقات می خواهیم که فرزندان مان را وادار به یادگیری خواندن حروف نام شان در سنی خاص کنیم. فلش کارت ها و دی وی دی هایی را می خریم که ادعا می کنند خواندن حروف اسامی را به فرزندان مان می آموزند. با فرزند دو ساله مان بارها و بارها تا چندین دقیقه تمرین می کنیم.
این وسایل را خریداری نکنید… اجازه دهید فرزندتان بچگی کند و همان طور که پیش می رود از "لحظات آموزشی" استفاده ببرد. ذهن کودکان مانند اسفنج است و با تمرین، قادر به حافظه سپردن حروف الفبا هستند اما این راهی درست برای نتیجه ای طولانی مدت نیست.
فرزندتان ممکن است نسبت به حروف چاپی اطرافش کنجکاو شود و درباره‌ی آن ها سوال کند. این فرصتی است تا با یک برنامه کاربردی که برای فرزندتان جالب است، به آنها آموزش دهید.
دچار سوء تفاهم نشوید و گمان نکنید که نمی دانیم یادگیری حروف الفبا اهمیت دارد. قطعا مهم است… اما راهی که ما برای آموزش خواندن به کودکان از آن استفاده می کنیم بسیار مهم تر است. همیشه به خاطر داشته باشید که هدف نهایی ما این است که شخصی را آموزش دهیم که برای بقیه عمر خود نیز کتاب خواندن را دوست دارد، نه کودکی که فقط بدون هیچ اهمیتی حفظ می کند.

۵- ترکیب کردن حوزه های مختلف پیشرفت
وقتی فضا های زیادی برای پیشرفت آماده می شود، یادگیری کودک به بهترین شکل صورت می گیرد. یادگیری به صورت عملی، بیشتر در ذهن می ماند و کاربردی با معنا تر دارد.
هنگامی که فرزند تان نسبت به حروف الفبا علاقه نشان می دهد و شما قبلا اقداماتی برای شناسایی آن حروف به او کرده اید، شروع به انجام فعالیت هایی کنید که تا آن جایی که ممکن است حواس را متحد می کند. به خاطر داشته باشید که یادگیری حروف نام ها به اندازه یادگیری صدا های آن ها اهمیت ندارد.
مهارت های حرکتی موجود برای یادگیری حروف الفبا، به فرزندتان کمک می کند تا شکل یک حرف به همراه صدایی که هنگام انجام مهارت های حرکتی ایجاد می کند را یاد بگیرد مانند زمانی که چیزی را برش می دهند، می چسبانند و می سازند! البته هر کودکی از آهنگ ها و شعر ها نیز خوشش می آید. فهرستی از توانایی ها و علایق آن ها تهیه کنید و فعالیت هایشان را با آن ها نظم دهید.

۶- طبقه بندی ژانر کتاب ها
زمانی که فرزندتان حدودا ۵ ساله است و می تواند تفاوت بین واقعیت و غیر واقعیت را متوجه شود، پیشنهاد می دهم که ژانر های مختلف را هنگامی که با یکدیگر در حال خواندن هستید، به او یاد بدهید.
ممکن است به نظر پیچیده بیاید، اما واقعا این گونه نیست. حدودا ۵ ژانر مختلف از کتاب های کودکان وجود دارد که به شما پیشنهاد می دهیم تا به فرزندتان نشان دهید. البته می توانید از "نوع" به جای "ژانر" استفاده کنید که برای به خاطر سپردن آسان تر است!
- غیر تخیلی (واقعیات یا داستان هایی واقعی درباره ی حیوانات، مکان ها، مردم و غیره)
- تخیلی (غیر واقعی، به علت جادو، حیوانات سخنگو و غیره. نمی تواند در زندگی واقعی رخ دهد).
- داستان واقعی (داستانی ساختگی، اما در واقع می تواند به خاطر شخصیت ها و موقعیت های قابل باور، در زندگی واقعی رخ دهد).
- کتاب های الفبا
- کتاب های شعر
زمانی که کودکان یک کتاب را در ژانر خاصی طبقه بندی می کنند، باید ابتدا کتاب را در ذهن شان خلاصه کنند و جزئیات را به یاد بیاورند. بعد باید از آن اطلاعات استفاده کنند تا تصمیم بگیرند که ژانر آن کتاب خاص چیست. در نهایت، فرزندتان جزئیات کتاب های دیگر را به خاطر می آورد که ژانری یکسان دارند و بین آن ها ارتباط برقرار می کند. این فعالیت ساده ممکن است ۵ تا ۱۰ ثانیه بعد از خواندن کتاب طول بکشد اما قطعا بر افکارش تاثیر می گذارد و در مغز جوان او پردازش می شود.
به خاطر داشته باشید که هدف ما این است تا فرزندان مان چیزی را که می خوانند، درک کنند. در غیر این صورت کتاب بر آن ها تاثیر کمی می گذارد. زمانی که فرزندان مان را به فکر کردن و پردازش کتابی که با هم خوانده ایم تشویق می کنیم، به صورت غیر عمدی الگویی را می سازیم که امیدواریم آن را روزی به تنهایی انجام دهند.

۷- کلمات هم قافیه
به طور ساده کلمات هم قافیه، کلماتی هستند که آهنگ یکسان دارند. آموختن کلمات هم قافیه به کودکان، فعالیتی آگاهانه از آوا شناسی است که به کودک کمک می کند تا الگو ها را هنگام خواندن ببیند. این فعالیتی مهم است چون به کودکان کمک می کند تا با خواندن مجموعه ای حروف در یک کلمه، "خواندن" را شروع کنند.
زمانی که فرزندتان کلمه "توپ" را بشناسد، پس از آن می تواند تمامی کلماتی که قافیه ای یکسان با آن دارد را نیز بخواند (مانند سوپ) چون تنها یک حرف تغییر کرده است. علاوه بر این، شناختن کلمات قافیه دار به خودی خود، مهارت زبانی خوبی است.

۸- آگاهی از واج ها و آواها
"واج ها" کوچک ترین صداها در زبان هستند. این صدا ها از حروف صامت، حروف صدا دار کوتاه، حروف صدا دار بلند تشکیل می شوند. "آواشناسی" شامل یادگیری آن صدا ها و چگونگی به کار گیری آن ها در کلمات نیز می شود. آوا شناسی یکی از اجزای مهم خواندن یا هجی کردن است، اما هرگز نباید تمرکز اصلی بر روی آن باشد. آموختن قوانین آوا شناسی به سادگی ابزاری برای کمک به کودک در یادگیری هجی کردن است.

۹- قابل فهم کردن / رمز گشایی کردن
رمز گشایی کردن اغلب بر می گردد به "فهمیدن هدف". اصل مهم در آموزش خواندن به کودکان این است، اما قطعا مهم ترین نیست. زمانی که فرزندتان صدایی که هر حرف ایجاد می کند را بشناسد (که در موقعیت های مختلف یاد می گیرد)، آماده است که کلمات را در کنار هم قرار دهد.
زمانی که به یک کلمه کوتاه نگاه می کنید، او را تشویق کنید تا هر صدا را جدا بگوید و بعد آن ها را در کنار هم قرار دهد.
زمانی که کودکان کلمات را با تکرار بیشتری رمز گشایی می کنند، در شناسایی آن کلمه ماهرتر می شوند. گرچه گاهی این کار خسته کننده است، بنابراین مهم است که راه هایی خلاقانه برای جالب کردن این کار انجام دهید.
زمانی که کلاس اول را آموزش می دهید، می توانید عروسک های انگشتی بخرید تا دانش آموزان بتوانند از آن برای نشان دادن حروفی که شناسایی می کنند، استفاده کنند. بسیار خوب است و این روند را خیلی جالب می کند.

۱۰- کلمات رایج
کلمات رایج که همچنین به عنوان کلمات پرتکرار نیز شناخته می شوند، رایج ترین کلمات در زبان نوشتاری هستند و اغلب شناخت آوا شناسی آن ها دشوار است زیرا قوانین آوا شناسی را دنبال نمی کنند. به همین علت باید حفظ شوند.
همان طور که احتمالا متوجه شده اید، هیچ "فرمول جادویی" برای آموزش چگونه خواندن به کودکان تان وجود ندارد. پس از همه این ها، هر کودک به طور متفاوتی یاد می گیرد. این مجموعه به عنوان یک "چک لیست" است و فکر می کنیم یک بار که تمام استراتژی ها را انجام دهید، فرزندتان با مهارت می خواند.
این مجموعه اطلاعات ارزشمندی را برای شما فراهم می کند و شما می توانید فرزندتان را راهنمایی کنید. در حالی که محیط کلاسی یا محیط آموزشی را برای او ایجاد می کنید، عجله نداشته باشید و نگران نشوید. در حالی که استفاده کردن از زمان آموزش اولیه خواندن مهم است، این که اجازه دهید کودکان تان یک کودک باشد، مهم تر است.

چک لیست نهایی
- هر روز برای فرزندتان کتاب بخوانید.
- قبل از خواندن، هنگام خواندن و بعد از آن از فرزندتان سوال بپرسید.
- اجازه دهید فرزندتان شما را هنگام خواندن ببیند.
- به حروفی که بیرون و در محیط اطراف تان هستند، نگاه کنید.
- زمانی که حروف و صدا های حروف را یاد می دهید، تا حد امکان حس ها را با هم ترکیب کنید.
- کتاب های مختلف را بخوانید و به عنوان بازی موضوع کتاب را حدس بزنید.
- قافیه های جالب ایجاد کنید.
- بر صدا های حروف کار کنید و آن ها را در کلمات به کار ببرید (شناخت آوا شناسی).
- فرزندتان را تشویق کنید در مورد کلمات کوتاه نظر دهد (حروف صدا دار، حروف صامت).
- به ذهن سپردن چند کلمه رایج را هر روز تمرین کنید.
- و بیشتر از همه، با یک دیگر خوش باشید.