تفسیر غربالگری جنین، سه ماه دوم بارداری

با بالا رفتن سن مادران باردار، احتمال ابتلای جنین به ناهنجاری‌های مختلف افزایش می‌یابد. تفسیر آزمایش غربالگری سه ماه دوم راهی برای تشخیص به موقع این ناهنجاری‌ها است.دغدغه‌ی داشتن فرزند سالم همیشه همراه والدین در دوران بارداری بوده، هست و خواهد بود. امروزه با پیشرفت علم می‌توان تا حدودی از سلامت جنین آگاه شد. مرحله اول غربالگری که در سه ماهه اول بارداری انجام می‌شود لازم است، اما کافی نیست؛ بنابراین باید با تفسیر آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری آشنا باشید تا از وضعیت جنین خود با خبر شوید. در این مطلب به بررسی کامل این آزمایش می‌پردازیم.

هدف از انجام آزمایش‌های غربالگری سه ماه دوم بارداری
همانند آزمایش غربالگری سه ماه اول بارداری، این آزمایش نیز به منظور بررسی وجود ناهنجاری‌های کروموزومی مثل سندروم داون، تریزومی ۱۳ و تریزومی ۱۸ و همچنین وجود نقایص لوله عصبی در جنین انجام می‌شود. آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری که به تست کوآد مارکر و یا آزمایش خون نشانگر‌های چهارگانه نیز معروف است، به منظور بررسی و اندازه گیری چهار ماده در خون مادر باردار انجام می‌شود که عبارتند از:
۱. آلفافیتوپروتئین (afp)
این پروتئین توسط کبد جنین تولید می‌شود و غیر طبیعی بودن میزان آن می‌تواند نشان دهنده وجود سندروم داون و یا نقایص لوله عصبی در جنین باشد.
۲. هورمون گنادوتروپین جفتی انسان یا hcg
این هورمون در دوران بارداری از جفت ترشح می‌شود.
۳. استریول (estriol) یا UE۳
استریول شکلی از هورمون استروژن است و در بارداری به علت تولید توسط جفت، مقدار آن افزایش می‌یابد.
۴. هورمون اینهیبین A یا Inhibin A
این هورمون نیز در بارداری توسط جنین و جفت تولید می‌شود.
ممکن است فقط سه مورد اول در آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری اندازه گیری شود که در این صورت، تست تریپل مارکر نامیده می‌شود. توجه داشته باشید که آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری به آزمایش تفصیلی یا ترکیبی نیمه دوم بارداری نیز نامیده می‌شود. این آزمایش بسته به سن مادر باردار حدود ۷۵ درصد از نقایص لوله عصبی و تا ۹۰ درصد احتمال وجود جنین دارای سندروم داون را نشان می‌دهد.

آیا غربالگری سه ماه دوم بارداری ضروری است؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که بله؛ حتی در صورتی که تفسیر نتایج آزمایش غربالگری سه ماهه اول بارداری نیز نرمال بوده باشد، باز هم لازم است آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری را انجام دهید. شاید فکر کنید که این آزمایش‌ها فقط در موارد بارداری در سن بالا ضروری است، اما آمار‌ها نشان می‌دهد که اگرچه از هر ۷۵ مورد بارداری بالای ۴۰ سال و از هر ۲۵۰ مورد سن بالای ۳۵ سال یک مورد جنین مبتلا به سندروم داون است، این احتمال برای مادران باردار با سن کمتر از ۳۵ سال هم کم نیست. به طوری که حدود ۸۰ درصد از کودکان دارای سندروم داون از مادران با سن کمتر از ۳۵ سال متولد شده اند؛ بنابراین آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری برای همه مادران لازم است تا در صورت وجود مشکل در جنین اقدام لازم صورت بگیرد. با این حال چند گروه از خانم‌های باردار هستند که حتما باید این غربالگری‌ها را انجام دهند. این گروه‌ها عبارتند از:
- در صورتی که نتیجه‌ی غربالگری سه ماه اول بارداری مثبت بوده و یا حتی در محدوده ریسک متوسط بوده باشد
- مادران باردار با سن بالای ۳۵ سال
- مادرانی که در خانواده سابقه‌ی تولد فرزند مبتلا به ناهنجاری و نقایص مادرزادی دارند
- مادرانی که در دوران بارداری دارو‌های خطرناک برای جنین مصرف کرده اند
- مادرانی که به دیابت بارداری یا دیابت نوع یک در زمان قبل از بارداری مبتلا هستند
- مادرانی که در بارداری به عفونت‌های ویروسی مبتلا بوده اند
- مادرانی که در دوران بارداری در معرض اشعه قرار گرفته اند

غربالگری سه ماه دوم بارداری چگونه و در چه زمانی انجام می‌شود؟
زمان آزمایش
زمان انجام آزمایش غربالگری سه ماه دوم، بین هفته ۱۵ تا ۲۰ بارداری است. از آنجایی که در صورت وجود مشکل و ناهنجاری در جنین، فقط تا هفته ۱۸ بارداری اجازه قانونی سقط جنین داده می‌شود، بهتر است که تا قبل از این زمان یعنی تا هفته ۱۷ بارداری این تست انجام شود.
چگونگی انجام آزمایش
آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری شامل یک آزمایش خون از مادر باردار به همراه یک سونوگرافی است که به آن سونوگرافی آنومالی یا تفصیلی می‌گویند. آزمایش خون همان طور که گفته شد به منظور اندازه گیری چهار ماده در خون مادر انجام می‌شود. سونوگرافی آنومالی نیز در هفته ۱۶ تا ۱۸ بارداری انجام شده و به بررسی وضعیت رشد جنین و وجود هر گونه ناهنجاری در آناتومی جنین از جمله ساختار ستون فقرات، قلب، صورت و اعضای دیگر بدن می‌پردازد. همچنین لب شکری بودن جنین نیز با این سونوگرافی تشخیص داده می‌شود.

رنج نرمال نتایج و تفسیر آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری
نکته مهم در تفسیر آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری این است که در این غربالگری نیز مانند مرحله اول عواملی مثل سن مادر بسیار می‌تواند در نتیجه تاثیر گذار باشد، چرا که ممکن است نتایج آزمایش مثبت کاذب و یا منفی کاذب شده باشند که در این صورت پزشک با توجه به سن مادر و عوامل دیگر به تفسیر آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری می‌پردازد. نتایج زیر به معنی مثبت بودن آزمایش غربالگری سه ماه دوم بارداری بوده و یا به عبارت دیگر محدوده پر خطر (high risk) است:
- عدد ۲۵۰ یا کمتر برای تریزومی ۲۱ یا سندروم دارون
- عدد ۱۰۰ یا کمتر برای تریزومی ۱۳ و ۱۸
- عدد ۱۰۰ یا کمتر برای نقایص لوله عصبی جنین
محدوده‌ی ریسک متوسط یا بینابینی (borderline risk) این غربالگری نیز به شرح زیر است:
- AFP ) Mom ≥۲.۵)
- Hcg) Mom ≥۳.۰)
- Inhibin A.) Mom ≥۳.۰)
- UE۳) Mom ≤۰.۴)
دقت کنید که با این آزمایش و سونوگرافی آنومالی هم نمی‌توان به طور قطعی نظر داد که جنین حتما دچار عارضه و ناهنجاری است؛ بلکه اگر نتایج نشان دهد که مادر در گروه پر خطر و یا حتی با ریسک متوسط قرار دارد، پزشک مادر باردار را برای انجام تست آمنیوسنتز که به بررسی DNA جنین می‌پردازد ارجاع می‌دهد.
شاید فکر کنید که چرا از ابتدا تست آمنیوسنتز انجام نمی‌شود تا خیال والدین از سلامت جنین آسوده شده و یا در صورت وجود مشکل برای ختم بارداری اقدام کنند؟ در پاسخ باید گفت که آزمایش‌های غربالگری سه ماهه اول و دوم بارداری هر دو هیچ گونه خطری برای مادر و جنین نداشته و تا حدود زیادی نتایج قابل اعتمادی هم به پزشک می‌دهند، اما تست آمنیوسنتز یه آزمایش تهاجمی است که ممکن است در حین انجام تست به جنین آسیب جبران ناپذیر وارد شود.

سخن آخر
از آن جایی که مهم‌ترین چیز در سلامت جنین، آرامش مادر و عدم داشتن استرس در دوران بارداری است، همواره این نکته را به یاد داشته باشید که بیشتر نوزادان سالم متولد می‌شوند و به طور کلی ریسک ابتلای جنین به ناهنجاری‌ها کم است؛ اما این آزمایش‌های غربالگری به منظور اطمینان بیشتر از سلامت جنین انجام می‌شود. پیش از آزمایش مرحله دوم غربالگری، باید یک آزمایش دیگر را در سه ماهه اول بارداری تجربه کنید.